LOBİCİLİK VE HALKLA İLİŞKİLER

Herhangi bir siyasal amaca dayanmadan bir araya gelen kişilerin oluşturdukları çıkar grupları toplumsal yaşayışın herhangi bir evresinde, belli koşulların da ortaya çıkmasıyla baskı grubu niteliği kazanmaktadır. Çıkar grupları ve baskı grupları arasındaki farklardan bir diğeri de baskı gruplarının siyasi baskı yapmak için devamlılıklarını sağlayacak şekilde örgütlenmeleri çıkar gruplarının hedefleri ise, siyasi de olsa geçici bir örgütlenme içinde olmalarıdır. Gruplar eğer uzun soluklu örgütlü bir yapıya sahip değilse, hatta bir olay nedeniyle aniden bir tepki niteliğinde ortaya çıkıyorsa çıkar grubu olarak adlandırılmaktadır. Boşluklara sırasıyla "baskı" ve "çıkar" gelmelidir. Doğru cevap B'dir.

Baskı grupları da, siyasal partiler gibi siyasal güç olarak kabul edilmekte, fakat siyasal partilerin tersine iktidarı ele geçirmeyi amaçlamamaktadır. Siyasal partilerin hedefleri tek başlarına ya da diğer partilerle birleşerek iktidara geçmektir, baskı grupları ise iktidar savaşının dışında kalmayı yeğler (Çam, 1987: 217). Baskı grupları, siyasi partiler gibi, seçimlerde aday gösterme, iktidara geçme ve iktidarda süreklilik gösterme, parlamentoda temsilci bulundurma vb. olanaklara sahip değildir. Baskı gruplarının temel amaçları güç kümelerini çıkarlar etrafında örgütleyerek, iktidarla ilişki kurmaktır.

Baskı grupları da, siyasal partiler gibi siyasal güç olarak kabul edilmekte, fakat siyasal partilerin tersine iktidarı ele geçirmeyi amaçlamamaktadır. Siyasal partilerin hedefleri tek başlarına ya da diğer partilerle birleşerek iktidara geçmektir, baskı grupları ise iktidar savaşının dışında kalmayı yeğler (Çam, 1987: 217). Baskı grupları, siyasi partiler gibi, seçimlerde aday gösterme, iktidara geçme ve iktidarda süreklilik gösterme, parlamentoda temsilci bulundurma vb. olanaklara sahip değildir. Baskı gruplarının temel amaçları güç kümelerini çıkarlar etrafında örgütleyerek, iktidarla ilişki kurmaktır. Baskı grupları iktidara geçmek istemez, ancak bazen temsilcilerini iktidar içerisine sokabilir. Böyle durumlarda baskı grupları, baskı grubu niteliklerini yitirip, siyasi parti hâline dönüşebilmektedir.

Baskı grupları ile karıştırılan bir diğer kavram, çıkar ya da menfaat gruplarıdır. Bir araya gelmiş, topluluk oluşturmuş grubun üyeleri, eğer ortak bir amaç çevresinde birleşerek, kolektif eylem içine girerse, grup artık çıkar ya da menfaat grubu olarak adlandırılmaktadır. Burada kullanılan çıkar terimi ile maddi yararlar olduğu gibi manevi değerler de belirtilmektedir (Meynaud, 1975: 9-10). Benzer ya da ortak amaçların gerçekleşmesi için zaman zaman siyasi mekanizmanın aldığı kararların uygulanmasını desteklemek ya da tam tersi bir tutum sergilemek gerekmektedir. Böylece herhangi bir siyasal amaca dayanmadan bir araya gelen kişilerin oluşturdukları çıkar grupları toplumsal yaşayışın herhangi bir evresinde, belli koşulların da ortaya çıkmasıyla baskı grubu niteliği kazanmaktadır (Akad, 1976: 64). Çıkar grupları ve baskı grupları arasındaki farklardan bir diğeri de baskı gruplarının siyasi baskı yapmak için devamlılıklarını sağlayacak şekilde örgütlenmeleri çıkar gruplarının hedefleri ise, siyasi de olsa geçici bir örgütlenme (ad hoc) içinde olmalarıdır. Belirtilenler özetlendiğinde her baskı grubu aynı zamanda bir çıkar grubu olmakla birlikte, bütün çıkar grupları, baskı grubu değildir. Aralarındaki temel farklılık grubun amacını gerçekleştirmek için izlediği yoldadır. Gruplar eğer uzun soluklu örgütlü bir yapıya sahip değilse, hatta bir olay nedeniyle aniden bir tepki niteliğinde ortaya çıkıyorsa çıkar grubu olarak adlandırılmaktadır. Oysaki grupların amacı; temsil edilen ortak çıkarlar etrafında üyelerini birleştirmek, siyasal sistemi ve yönetimin farklı kademelerindekileri, sistematik ve süreklilik içeren iletişim teknikleri ile etkilemek ise söz konusu gruplar artık baskı grubu şekline dönüşmektedir.

Baskı grupları farklı yönleri vurgulanarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Tanımlama yapan siyaset bilimciler baskı gruplarını, “toplumdaki çeşitli sosyal güçlerin bilinçli biçimde örgütlenerek, kendi çıkarları doğrultusunda toplumsal çıkarları iktidara iletmesini ve onunla karar verme işlemini paylaşarak kitlenin gerçek iradesini belirleyen ve yönetime meşruluğunu kazandıran çoğulcu gruplar (Akad, 1976: 64)” olarak değerlendirirken, bir diğer tanımda, “siyasal iktidarı etkilemeyi amaçlayan her türlü insan topluluğu, bir baskı grubu (Turan, 1987: 45)” olarak tanımlanmaktadır. Yapılan bir başka tanımda baskı grupları en genel anlamıyla ele alınarak “kamu makamlarının kararlarını, herhangi bir toplum kategorisinin çıkarlarına ya da düşüncelerine uygun hâle sokmak için girişilen savaşlar (Meynaud, 1975: 5)” şeklinde ele alınmaktadır. Benzer yönde bir başka tanımda baskı gruplarının “toplumun yönetimi konusunda siyasi iktidarı bizzat elde etmek yerine, siyasi iktidar, siyasi partiler ve kamuoyu üzerinde dolaylı veya dolaysız, gizli ya da açık baskı kurabilen, resmî veya gayriresmî örgütlenmiş siyasi kuvvet (Akçalı, 1991: 124)” olma yönü üzerinde durulmaktadır. Baskı grupları kavramı üzerine yapılmış çok sayıda tanımdan bir bölümü aşağıdaki şekilde sıralanabilir: “Baskı grupları temel olarak bir ya da daha fazla ortak çıkara sahip olan, toplumdaki diğer gruplarla ilişki kurabilme, geliştirme amacı taşıyan bir grup bireyin oluşturduğu gruplardır (Holtzman, 1966: 11).

İşçi birlikleri bir baskı grubu olarak ilk kez İngiltere’de 1834 yılında ‘Trade Union’ adıyla kurulmuştur. Hükümet tüm işçilerin toplandığı bu birlikten çekinmiş ve istenilenler doğrultusunda bazı kuralları koymak zorunda kalmıştır.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ilk büyük grev ise demiryolları çalışanlarının çalışma koşullarını hafifletmek için, demiryolu işçilerinin oluşturduğu baskı grubu tarafından 1887 yılında gerçekleştirilmiştir (Güzeliş, 1964: 31).

20yüzyılda ise “baskı grubu” deyiminin ilk kez 1925 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gazeteciler tarafından kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde kitle partilerinin bulunmaması, partilerin çok sayıda fonksiyonunun baskı grupları ve lobiler tarafından gerçekleştirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Günümüzde baskı gruplarının siyasi hayattaki görevleri hakkında hemen hemen her ülkede hızlı bir gelişme içinde oldukları, etkinliklerinin göz ardı edilemeyecek şekilde geliştiği ve kuvvetler olarak siyasal partiler gibi anayasal kurumlar şeklini aldıkları söylenebilmektedir.

Siyaset bilimciler çeşitli yönlerini vurgulayarak baskı gruplarını sınıflandırmalara tabii tutmuşlardır. Örneğin, Buffelan baskı gruplarını “fırsatçı”, “uzman” ve “başka bir kimlik arkasına gizlenmiş” olarak üçe ayırmaktadır. Jean Meynaud “meslek kuruluşları” ve “ideolojik eğilimli gruplar” olarak ikiye, Benoit Jeanneau’da “ekonomik amaçlı” ve “amacı ekonomik olmayan” şeklinde yine ikili bir sınıflandırmaya gitmiştir (Akçalı, 1989: 126).Yapılan diğer çalışmalara bakıldığında bunların arasında Mehmet Akad’ın, Almond ve Powell’in, Duverger ve Schwarzenberg’in ortaya koydukları sınıflandırmaları göze çarpmaktadır.

İdeolojik nitelikte baskı grupları: a. Üniversiteler, b. Dinsel örgütler, c. Gençlik örgütleri, d. Diğer düşünce dernekleri. 2. Sınıflara dayalı baskı grupları: a. Kırsal alanda olanlar (Tarımda çalışanları örgütleyen sendikalar, birlikler (işveren sendikaları, ticaret ve sanayi odaları, borsalar), b. İşçi sendikaları (federasyonlar). 3. Politik nitelikte baskı grupları: a. Yürütme ve yasama organları, b. Kamusal yargı organları, c. Bürokrat ve teknokratları örgütleyen meslek kuruluşları.

Özel amaçlı gruplar, pek çok ülkede yönetimde bulunan kişilerin ilgilenilen konulara karşı daha hümanist yaklaşımlara sahip olmaları, anayasalardaki ırkçılık ve insan hakları ile ilgili hatalı hükümlerin ortadan kaldırılmaları konularında başarılı olabilmektedir.