LOBİCİLİK VE HALKLA İLİŞKİLER

Siyasi partiler: Kamuoyunun desteğini sağlayarak, devlet mekanizmasının kontrolünü elde etmeye ya da daha önce elde ettikleri güçlerini sürdürmeye çalışan, sürekli ve istikrarlı bir örgüte sahip olan siyasal topluluklardır. Siyaset bilimciler çalışmalarında siyasal partilerin ve baskı gruplarının toplumdaki çıkarların ifade edilmesi ve birleştirilerek genel siyasal tercihlerin oluşturulması konularında benzer işlevler yüklendiklerini belirtmektedir. Fakat aralarında belirgin farklar olduğu da yine yürütülen çalışmalar sonucunda ortaya konmuştur.

Baskı grupları ile karıştırılan bir diğer kavram, çıkar ya da menfaat gruplarıdır. Bir araya gelmiş, topluluk oluşturmuş grubun üyeleri, eğer ortak bir amaç çevresinde birleşerek, kolektif eylem içine girerse, grup artık çıkar ya da menfaat grubu olarak adlandırılmaktadır. Burada kullanılan çıkar terimi ile maddi yararlar olduğu gibi manevi değerler de belirtilmektedir.

Baskı grupları kavramı üzerine yapılmış çok sayıda tanımdan bir bölümü aşağıdaki şekilde sıralanabilir: “Baskı grupları temel olarak bir ya da daha fazla ortak çıkara sahip olan, toplumdaki diğer gruplarla ilişki kurabilme, geliştirme amacı taşıyan bir grup bireyin oluşturduğu gruplardır. Diğer bir tanım baskı gruplarını, “aynı çıkarlara sahip, çıkarlarının devlet hareketleri tarafından etkilenebileceğini düşünen kişi- lerin güçlerini birleştirerek yönetimi etkileme çabalarına verilen ad” olarak betimlemektedir. Son bir tanımla baskı grupları “ortak menfaatler etrafında birleşerek ve bunları gerçekleştirmek için siyasal otoriteler üzerinde etki yapmaya çalışan örgütlenmiş gruplar ”dır. Yapılan kısa ve öz bir tanımda baskı grupları “ortak bir siyasi amacı paylaşan ve amaçlarına ulaşabilmek için normal siyasi kanalları kullanan kişilerin oluşturduğu gruplar ” olarak adlandırılmaktadır.

Yapılan olumlu ve eleştirel çok çeşitli tanımın ışığında, baskı grupları genel olarak şu unsurları içermektedir:

Baskı gruplarının yönlendirdiği baskı gizli veya açık olabilir. Doğrudan bir eylemlekamuoyu ve siyasi iktidar etkilenebiliyorsa bu açık bir baskı; finansal güç gibi bir güç kullanılıyorsa baskı gizli baskı olarak nitelendirilmektedir.

Baskı grupları sadece siyasi iktidar üzerinde değil, siyasi partiler ve kamuoyu üze- rinde de etkili olabilmektedir. Durumun başka bir yönü de, baskı gruplarının, siya- si partiler ve kamuoyu yoluyla siyasi iktidar ve devleti yönetenler üzerinde dolaylı bir baskı gücüne sahip olabilmesidir.

Tanımlarla varılan son nokta, baskı yapan grubun resmî ya da gayriresmî bir kim- liğe sahip olup olmadığı konusudur. Resmî bir kimliğe sahip baskı gruplarının ey- lemleri genellikle yasal temellere dayanmakta, gayri resmî olanları ise toplumdan bekledikleri desteği tam anlamıyla görememektedir.

Baskı grupları da, siyasal partiler gibi siyasal güç olarak kabul edilmekte, fakat siyasal partilerin tersine iktidarı ele geçirmeyi amaçlamamaktadır. Baskı gruplarının temel amaçları güç kümelerini çıkarlar etrafında örgütleyerek, iktidarla ilişki kurmaktır. Baskı grupları iktidara geçmek istemez, ancak bazen temsilcilerini iktidar içerisine sokabilir. Böyle durumlarda baskı grupları, baskı grubu niteliklerini yitirip, siyasi parti hâline dönüşebilmektedir.

Baskı grupları ile karıştırılan bir diğer kavram, çıkar ya da menfaat gruplarıdır. Bir araya gelmiş, topluluk oluşturmuş grubun üyeleri, eğer ortak bir amaç çevresinde birleşerek, kolektif eylem içine girerse, grup artık çıkar ya da menfaat grubu olarak adlandırılmaktadır. Burada kullanılan çıkar terimi ile maddi yararlar olduğu gibi manevi değerler de belirtilmektedir.

20. yüzyılda ise “baskı grubu” deyiminin ilk kez 1925 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gazeteciler tarafından kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde kitle partilerinin bulunmaması, partilerin çok sayıda fonksiyonunun baskı grupları ve lobiler tarafından gerçekleştirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır.

Mehmet Akad baskı gruplarını “ideolojik nitelikte”, “sınıflara dayalı” ve “politik nitelikte” olarak sınıflandırmaktadır. İdeolojik nitelikte baskı grupları; üniversiteler, dinsel örgütler, gençlik örgütleri, diğer düşünce derneklerinden oluşmaktadır.

Duverger ve Schwarzenberg’in baskı grupları amaçlarına, çalışma alanlarına ve yapılarına göre sınıflandırılmaktadır. Amaçlarına göre baskı grupları “amaçları sadece baskı kurmak olan gruplar” ve “amaçları kısmen baskı kurmak olan gruplar” olarak ikiye ayrılmaktadır. Amaçları sadece baskı kurmak olan gruplar siyasi iktidara baskı yapmak amacıyla uzmanlaşmış örgütlenmeler oluşturmakta ve lobi faaliyetlerinden yararlanarak çalışmalarını sürdürmektedir.

İşçi birlikleri bir baskı grubu olarak ilk kez İngiltere’de 1834 yılında ‘Trade Union’ adıyla kurulmuştur. Hükümet tüm işçilerin toplandığı bu birlikten çekinmiş ve istenilenler doğrultusunda bazı kuralları koymak zorunda kalmıştır.

20. yüzyılda ise “baskı grubu” deyiminin ilk kez 1925 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gazeteciler tarafından kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde kitle partilerinin bulunmaması, partilerin çok sayıda fonksiyonunun baskı grupları ve lobiler tarafından gerçekleştirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Günümüzde baskı gruplarının siyasi hayattaki görevleri hakkında hemen hemen her ülkede hızlı bir gelişme içinde oldukları, etkinliklerinin göz ardı edilemeyecek şekilde geliştiği ve kuvvetler olarak siyasal partiler gibi anayasal kurumlar şeklini aldıkları söylenebilmektedir.

Mehmet Akad baskı gruplarını “ideolojik nitelikte”, “sınıflara dayalı” ve “politik nitelikte” olarak sınıflandırmaktadır. Kısaca bu sınıflandırmaya bakıldığında, aşağıda görülen şema ortaya çıkmaktadır:

İdeolojik nitelikte baskı grupları: a. Üniversiteler,
b. Dinsel örgütler,
c. Gençlik örgütleri,

d. Diğer düşünce dernekleri.

Sınıflara dayalı baskı grupları:

Kırsal alanda olanlar (Tarımda çalışanları örgütleyen sendikalar, birlikler (işve- ren sendikaları, ticaret ve sanayi odaları, borsalar),

İşçi sendikaları (federasyonlar).

Politik nitelikte baskı grupları

a. Yürütme ve yasama organları,
b. Kamusal yargı organları,
c. Bürokrat ve teknokratları örgütleyen meslek kuruluşları.

Mehmet Akad baskı gruplarını “ideolojik nitelikte”, “sınıflara dayalı” ve “politik nitelikte” olarak sınıflandırmaktadır. Kısaca bu sınıflandırmaya bakıldığında, aşağıda görülen şema ortaya çıkmaktadır:

İdeolojik nitelikte baskı grupları:

a. Üniversiteler,
b. Dinsel örgütler,
c. Gençlik örgütleri,

d. Diğer düşünce dernekleri.

Sınıflara dayalı baskı grupları:

Kırsal alanda olanlar (Tarımda çalışanları örgütleyen sendikalar, birlikler (işve- ren sendikaları, ticaret ve sanayi odaları, borsalar),

İşçi sendikaları (federasyonlar).

Politik nitelikte baskı grupları

a. Yürütme ve yasama organları,
b. Kamusal yargı organları,
c. Bürokrat ve teknokratları örgütleyen meslek kuruluşları.

Almond ve Powell ortak çalışmaları sonucunda, baskı gruplarının örgütlenmeleri ve kuruluş amaçlarına ışık tutan bir sınıflandırmaya ulaşmışlardır. Siyasi iktidara sürekli etki yapmayı amaçlayan örgütlenmiş baskı grupları arasındaki farklılıkları temel alan Almond ve Powell, baskı gruplarını örgütlenmeleri açısından dörde ayırarak sınıflandırmıştır.

Bu sınıflandırma özetlenirse :

Anomik Baskı Grupları: Önceden herhangi bir tasarlama, hazırlık ve çaba olmadan, herhangi bir olay ya da uygulamaya tepki biçiminde meydana çıkan, şiddete başvurmayan ve kendiliğinden ortadan yok olan gruplaşmalardır. Geçici ve düzensiz gruplaşmalar olarak da adlandırılan bu tür gruplaşmalar, daha çok çıkar grupları gibi faaliyet göstermektedir.

Örgütlenmemiş Baskı Grupları Birleşmeye eğilimi olmayan gruplaşmalar: Bu tür gruplar, kendiliğinden ortaya çıkan, ortak menfaatler çevresinde birleşen ve siyasal sisteme yönelik baskı kurma imkanı olan kişilerin oluşturduğu, geçici gruplardır. Çoğunlukla din, dil, ırk, bölge, aile, soy, sınıf vb. temelindeki gruplar örgütlenmemiş olmakla birlikte siyasal hayatta etkili olabilmektedir. Ancak çoğu zaman bu tür gruplar kesintili ve istikrarsız bir görünüm sergilemekte ve siyasal sistemdeki etkileri sürekli olamamaktadır.

Örgütlenmiş Baskı Grupları: Temsil edilen üyelerin çıkarlarını gerçekleştirmek üzere kurulmuş, düzenli çalışmalar sürdüren ve örgüt yapısına sahip gruplardır. Bu tür baskı gruplarının örgütlü bir topluluk olmaları nedeniyle farklı statüleri, bunları karşılayan rollerden oluşan örgüt yapıları, belirli hedefleri, amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik programları ve sürekli istihdam edilen görevlileri vardır. İşçi ve işveren sendikaları, meslek odaları, çeşitli sivil toplum kuruluşları bu tür niteliktedir. Bir başka deyişle, bu tarz grupların dayanağını, sosyal ve profesyonel grupların dilekleri oluşturur. Bu tarz baskı grupları siyaset bilimciler tarafından çoğu kez lobi olarak da değerlendirilmektedir. Yürüttükleri faaliyetler ve çıkarlarını savunmada etkilemek istedikleri hedef kitle ile de çalışmaları pek çok kez lobicilik sürecinin yürütülmesini içermektedir.

4. Kurumsal Baskı Grupları: Kuruluş amaçları üyelerinin çıkarlarını korumak ve siyasal sisteme etki etmek olmamakla birlikte süreç içinde gerektiğinde bu işlevleri de üstlenebilen gruplardır. İşlevleri siyaset dışı olan ordu, üniversite, devlet kuruluşları gibi örgütlenmeler kuruluş amaçları siyasi olmayan gruplar ya da kurumsal baskı grupları olarak adlandırılır. Söz konusu bu kuruluşlar kamu piyasalarının belirlenmesinde, siyasal sistemde etkilerinin artırılmasında ve üyelerinin çıkarlarının sağlanmasında yeri geldiğinde yetkili organlar üzerinde etkili olabilmektedir.

Almond ve Powell ortak çalışmaları sonucunda, baskı gruplarının örgütlenmeleri ve kuruluş amaçlarına ışık tutan bir sınıflandırmaya ulaşmışlardır. Siyasi iktidara sürekli etki yapmayı amaçlayan örgütlenmiş baskı grupları arasındaki farklılıkları temel alan Almond ve Powell, baskı gruplarını örgütlenmeleri açısından dörde ayırarak sınıflandırmıştır.

Bu sınıflandırma özetlenirse :

Anomik Baskı Grupları: Önceden herhangi bir tasarlama, hazırlık ve çaba olmadan, herhangi bir olay ya da uygulamaya tepki biçiminde meydana çıkan, şiddete başvurmayan ve kendiliğinden ortadan yok olan gruplaşmalardır. Geçici ve düzensiz gruplaşmalar olarak da adlandırılan bu tür gruplaşmalar, daha çok çıkar grupları gibi faaliyet göstermektedir.

Örgütlenmemiş Baskı Grupları Birleşmeye eğilimi olmayan gruplaşmalar: Bu tür gruplar, kendiliğinden ortaya çıkan, ortak menfaatler çevresinde birleşen ve siyasal sisteme yönelik baskı kurma imkanı olan kişilerin oluşturduğu, geçici gruplardır. Çoğunlukla din, dil, ırk, bölge, aile, soy, sınıf vb. temelindeki gruplar örgütlenmemiş olmakla birlikte siyasal hayatta etkili olabilmektedir. Ancak çoğu zaman bu tür gruplar kesintili ve istikrarsız bir görünüm sergilemekte ve siyasal sistemdeki etkileri sürekli olamamaktadır.

Örgütlenmiş Baskı Grupları: Temsil edilen üyelerin çıkarlarını gerçekleştirmek üzere kurulmuş, düzenli çalışmalar sürdüren ve örgüt yapısına sahip gruplardır. Bu tür baskı gruplarının örgütlü bir topluluk olmaları nedeniyle farklı statüleri, bunları karşılayan rollerden oluşan örgüt yapıları, belirli hedefleri, amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik programları ve sürekli istihdam edilen görevlileri vardır. İşçi ve işveren sendikaları, meslek odaları, çeşitli sivil toplum kuruluşları bu tür niteliktedir. Bir başka deyişle, bu tarz grupların dayanağını, sosyal ve profesyonel grupların dilekleri oluşturur. Bu tarz baskı grupları siyaset bilimciler tarafından çoğu kez lobi olarak da değerlendirilmektedir. Yürüttükleri faaliyetler ve çıkarlarını savunmada etkilemek istedikleri hedef kitle ile de çalışmaları pek çok kez lobicilik sürecinin yürütülmesini içermektedir.

4. Kurumsal Baskı Grupları: Kuruluş amaçları üyelerinin çıkarlarını korumak ve siyasal sisteme etki etmek olmamakla birlikte süreç içinde gerektiğinde bu işlevleri de üstlenebilen gruplardır. İşlevleri siyaset dışı olan ordu, üniversite, devlet kuruluşları gibi örgütlenmeler kuruluş amaçları siyasi olmayan gruplar ya da kurumsal baskı grupları olarak adlandırılır. Söz konusu bu kuruluşlar kamu piyasalarının belirlenmesinde, siyasal sistemde etkilerinin artırılmasında ve üyelerinin çıkarlarının sağlanmasında yeri geldiğinde yetkili organlar üzerinde etkili olabilmektedir.

Seçeneklerdeki tüm görevler baskı gruplarının gerçekleştirmesi gereken ve gerçekleştirilmesi beklenen görevlerdir. Fakat üyelerinin istek ve çıkarlarının sağlanması, yönetimle iletişimin sağlanması, alternatif fikirler bulunması ve denetimin gerçekleşebilmesinden önce baskı gruplarının amacı toplumdaki dağınık fikirlerin toplanması ve tartışmaların siyasi konular üzerine odaklanmasının sağlanmasıdır.

Grubun iç dayanışmasının yüksek olması grup birliği ve bütünlüğü başlığında incelenebilir ve baskı gruplarının güç kaynaklarından ikincisidir. Gruptan dayanışmanın yüksek düzeyde olmasının yanında, bir de özellikle acil durumlarda anında hareket edebilme kabiliyetine sahip olması da beklenmektedir. Çoğu kez yönetimin üzerinde yönlendirme etkisini artırabilmek için gereken güç hızlı ve çok katılımlı eylemler olmaktadır.

Statü grup üyelerinin ekonomik ve sosyal durumları ile ilgilidir. Yüksek statülü meslek gruplarında çalışan üyelerden oluşan gruplar, sosyal sistemde yüksek statülü gruplar olarak adlandırılmalarına rağmen temsil edilen grup üyelerinin savundukları fikirlerin genel kamu yararına uygunluğu ve etkiledikleri kişi sayısı da grubun statüsünü doğru oranda etkilemektedir. Üyelerin bireysel statüsü dışında, baskı gruplarının bizzat kendilerinin de toplum ve yönetim kademeleri nezdinde birer sosyal statüsü vardır. Liderlik kavramı grubun sosyal statüsü ile ilgili değildir.

Baskı grupları tarafından etkileme amaçlı başvurulan yöntemler; ikna, üyeleri ve taraftarları harekete geçirme, doğrudan eylemler, grev ve boykotlar, hukuksal ya da meşru yol, medya, hükümet çalışmalarını engelleme, tehdit, maddi çıkarlar ve lobi faaliyetleridir. Rüşvet ise baskı gruplarının amaç ve işleyişine tamamen zıttır.

Baskı gruplarının ikna metodu bazı durumlarda işe yaramayabilir. Böyle durumlarda baskı grupları, kendi çıkarlarına uygun kararların alınmadığı ve yasaların çıkarılmadığı durumlarda tehdit metoduna başvurabilir. Tehdit tekniği devlet görevlilerinin yeterli düzeyde otoriteye sahip olmadıkları dönemlerde tercih edilmektedir. Baskı grubu temsilcileri böyle durumlarda isteklerini açıkça ifade ederler. Özellikle kabine bunalımlarının olduğu zamanlarda, baskı grupları kendi üyeleri ya da dostları olan kanun koyucular aracılığı ile kabineyi devirme yolunda bir tehdide yönelebilirler. Ancak en başarılı tehdit, grup üyelerinin milletvekiline seçimlerde oy vermeyeceklerini bunun da seçilme şansını zayıflatacağını bildirmesidir.