Lobicilikte Temel Aktörler Olarak Baskı Grupları

Baskı grupları genel olarak şu unsurları içermektedir (Ker Dincer, 1998: 7):
• Baskı grupları siyasal katılımın sağlanması yolundaki önemli araçlar arasında yer
almaktadır.
• Bireyler tek tek eylemde bulunup siyasal süreci etkilemekte başarılı olamamakta,
benzer konumlarda bulunan ya da benzer durumlarla karşılaşan bireyler kendilerini bir noktada birleştirecek, sosyolojik ya da kuramsal yapıların gelişmesini istemektedir. Bu şekilde topluca eyleme uygun bir temel de oluşturulabilmektedir. Bir başka ifade ile sorunlarla karşılaşan bireyler sahip oldukları bilgi, yetenek ve diğer kaynakları ile çözüm yolları üretmede yetersiz kalabilmekte, işlev topluluğu örgütleyen, onu harekete geçiren ve temsil eden, çözüme ulaştıran bir lider kadrosu
tarafından daha kolay gerçekleştirilebilmektedir.
• Baskı gruplarının amacı siyasi iktidarı ele geçirmek değildir. Bu unsur onu diğer
örgütlenmiş siyasi kuvvet olan siyasi partilerden ayırmaktadır.

• Baskı gruplarının yönlendirdiği baskı gizli veya açık olabilir. Doğrudan bir eylemle
kamuoyu ve siyasi iktidar etkilenebiliyorsa bu açık bir baskı; finansal güç gibi bir
güç kullanılıyorsa baskı gizli baskı olarak nitelendirilmektedir.
• Baskı grupları sadece siyasi iktidar üzerinde değil, siyasi partiler ve kamuoyu üzerinde de etkili olabilmektedir. Durumun başka bir yönü de, baskı gruplarının, siyasi partiler ve kamuoyu yoluyla siyasi iktidar ve devleti yönetenler üzerinde dolaylı bir baskı gücüne sahip olabilmesidir.
• Tanımlarla varılan son nokta, baskı yapan grubun resmî ya da gayriresmî bir kimliğe sahip olup olmadığı konusudur. Resmî bir kimliğe sahip baskı gruplarının eylemleri genellikle yasal temellere dayanmakta, gayriresmî olanları ise toplumdan bekledikleri desteği tam anlamıyla görememektedir.

Bir araya gelmiş, topluluk oluşturmuş grubun üyeleri, eğer ortak bir amaç çevresinde birleşerek, kolektif eylem içine girerse, grup artık çıkar ya da menfaat grubu olarak adlandırılmaktadır. Burada kullanılan çıkar terimi ile maddi yararlar olduğu gibi manevi değerler de belirtilmektedir (Meynaud, 1975: 9-10).

Her baskı grubu aynı zamanda bir çıkar grubu olmakla birlikte, bütün çıkar grupları, baskı grubu değildir. Aralarındaki temel farklılık grubun amacını gerçekleştirmek için izlediği yoldadır. Gruplar eğer uzun soluklu örgütlü bir yapıya sahip değilse, hatta bir olay nedeniyle aniden bir tepki niteliğinde ortaya çıkıyorsa çıkar grubu olarak adlandırılmaktadır. Oysaki grupların amacı; temsil edilen ortak çıkarlar etrafında üyelerini birleştirmek, siyasal sistemi ve yönetimin farklı kademelerindekileri, sistematik ve süreklilik içeren iletişim teknikleri ile etkilemek ise söz konusu gruplar artık baskı grubu şekline dönüşmektedir.

20. yüzyılda ise “baskı grubu” deyiminin ilk kez 1925 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gazeteciler tarafından kullanılmaya başlandığı görülmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nde kitle partilerinin bulunmaması, partilerin çok sayıda fonksiyonunun baskı grupları ve lobiler tarafından gerçekleştirilmesi zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Günümüzde baskı gruplarının siyasi hayattaki görevleri hakkında hemen hemen her ülkede hızlı bir gelişme içinde oldukları, etkinliklerinin göz ardı edilemeyecek şekilde geliştiği ve kuvvetler olarak siyasal partiler gibi anayasal kurumlar şeklini aldıkları söylenebilmektedir.

Mehmet Akad baskı gruplarını “ideolojik nitelikte”, “sınıflara dayalı” ve “politik nitelikte”
olarak sınıflandırmaktadır. Kısaca bu sınıflandırmaya bakıldığında, aşağıda görülen şema
ortaya çıkmaktadır (Akad, 1976: 77):
1. İdeolojik nitelikte baskı grupları:
a. Üniversiteler,
b. Dinsel örgütler,
c. Gençlik örgütleri,
d. Diğer düşünce dernekleri.
2. Sınıflara dayalı baskı grupları:
a. Kırsal alanda olanlar (Tarımda çalışanları örgütleyen sendikalar, birlikler (işveren sendikaları, ticaret ve sanayi odaları, borsalar),
b. İşçi sendikaları (federasyonlar).
3. Politik nitelikte baskı grupları
a. Yürütme ve yasama organları,
b. Kamusal yargı organları,
c. Bürokrat ve teknokratları örgütleyen meslek kuruluşları

Amaçlarına göre baskı grupları “amaçları sadece baskı kurmak olan gruplar” ve “amaçları
kısmen baskı kurmak olan gruplar” olarak ikiye ayrılmaktadır.
• İlk grubu, siyasi iktidara baskı yapmak amacıyla uzmanlaşmış örgütlenmeler oluşturmakta ve lobi faaliyetlerinden yararlanarak çalışmalarını sürdüren baskı grupları bu gruba örnek verilebilmektedir.
• İkinci grupta, amaçları aslında siyasi baskı kurmak olmayan, ancak zaman zaman
güçlerini siyasi baskı olarak kullanan sendikalar, öğrenci dernekleri gibi baskı
grupları yer almaktadır.

-Tüccar ve sanayici kuruluşları

-İşçiler

-Memurlar

-Medya

-Tüketici örgütleri

-Tarımsal kesim çalışanları

Çalışma alanlarına göre baskı grupları; özel kesime ilişkin, kamu kesimine ilişkin ve yabancı baskı grupları olarak incelenebilmektedir.

Özel kesime ilişkin baskı grupları daha çok özel sektörde çalışan kişilerin din, ırk, spor, fikir ve mesleki alanlarda kurdukları dernekler, kulüpler ve sendikalardır. Bu gruplar, yönetim üzerinde kurdukları baskılarını yalnızca kendi çıkarları ve grupları için yoğunlaştırır.

Devleti oluşturan unsurlardan bazıları, siyasi iktidar üzerinde çoğunlukla kamu yararına yönelik baskı kuran grup niteliği taşıyabilmektedir. Kamu baskı grupları, sivil ve askeri olmak üzere iki türde olmaktadır. Bu doğrultuda sivil baskı grupları çoğunlukla istikrarsız dönem ve zayıf iktidarlar üzerinde etkilerini yoğunlaştırır çünkü amaç kamuya yarar sağlamaktır. Türkiye’de bu tür gruplara Kamu Kuruluşları (Anayasa Mahkemesi, Danıştay, Yargıtay, Yüksek Hâkimler Kurulu, Devlet Planlama Teşkilatı) ile üst düzeydeki memur grupları (bürokratlar, teknokratlar) örnek verilebilir. İnsan ve silah gücüne sahip en iyi örgütlenmiş kurum olarak ordu da, bir baskı grubu olarak görülebilmektedir.

Yabancı baskı grupları, özel ya da kamu grupları olabilmektedir. Devletlere ait ya da devletler arası faaliyet gösteren yabancı baskı grupları kamu baskı grubu niteliği kazanır. Çok sayıda ülkede siyasi iktidarlar üzerinde etkin olabilen, Avrupa Konseyi, Ortak Pazar, Comecon gibi kuruluşların bazı organları, kamu grubu özelliği göstermektedir. Yabancı özel baskı gruplarına ise diğer ülkelerin sendikalarına siyasi amaçla yardımda bulunan başka ülkelerin sendikaları veya yönetim üzerinde etkili olabilen çokuluslu şirketler örnek verilebilir. Bazı yabancı baskı grupları kendi ülkelerinde resmî sayılmalarına rağmen, baskı ya da etkilerini yürüttükleri ülkelerde özel baskı grupları gibi hareket eder. Bu tür gruplara Merkezi Haber Alma Örgütü “Central IntelligenceAgency CIA” ve “Petrol İhraç Eden Ülkeler Organizasyonu (OPEC) verilebilir (Akçalı, 1989: 133-138).

Baskı grupları, içyapıları değerlendirildiğinde kitle ve kadro baskı grupları olarak ikiye
ayrılmaktadır. Kadro gruplarında önemli olan gruba katılanların sayısının çokluğu değil,
“kalite”leridir. Üyelerinin az olmasına karşın, üyelerin toplumsal tabakalaşması yönünden
bu tür gruplar etkili örgüt oluşturabilmektedir. Kadro baskı gruplarına, yüksek memur
birlikleri, fikir kulüpleri gibi kuruluşlar örnek verilebilir. Kitle gruplarında ise üye sayısı
çok önemlidir, güçlerinin temelini sayısal çokluk oluşturur. Kitle grupları mesleki yönden
kapsadıkları çalışan sayısı milyonlarca kişiyi kapsayan kesimlerdir (Çam, 1987: 234-235).
İlgilendikleri genellikle işçi sendikaları, spor ve gençlik örgütleri, kadın dernekleri örnek
verilebilir. Kitle baskı grupları ve kadro baskı grupları arasındaki diğer farklılıklar; kitle baskı
grupları, aktif ve eylemci yapıdadır, buna karşılık kadro baskı grupları daha az eylemci
ve pasiftir, baskıları gizli ve dolaylıdır. Kadro baskı grupları yumuşak ve esnek, kitle baskı
grupları ise sert ve disipliner yapıya sahiptir. Kitle baskı grupları grubun yapısını önemle
göz önünde tutarlarken, kadro baskı gruplarında önemli olan üyelerin sahip oldukları
saygınlık ve maddi kaynaklardır.

• Baskı grupları kendilerinin faaliyet alanları içinde kalan bölgelerdeki kişileri siyasetle
ilgili konularda bilinçlendirir, ayrıca kendi üyelerini de eğitir. Toplumdaki
çeşitli meslek sahiplerinin siyasetle ilgili hedeflerini özetleyerek sistematize eder,
böylece siyasi konularda daha bilinçli olunan bir tartışma ortamı meydana gelir.
• Yönetimin çeşitli kademelerindeki bürokratlara, memurlara ve genel olarak kamuoyuna
enformasyon, kanıt ve istatistiki veri sağlar.
• Karşıt çıkar sahibi grupların baskılarını etkisiz hâle getirir ve benzer çıkarlara, düşüncelere
sahip organizasyonlar arasında güç birliği oluşturabilmek için koalisyon
kurabilir.
• Siyasi sistemde önemli etki yaratacak faaliyetler gerçekleştirir, alternatif fikirler ortaya
atar ve yönetimdekilerin belki de akıllarına gelmeyecek özgün görüşler sunar.
Böylece yönetimin hem keyfi karar verme ihtimali azaltılır hem de baskı gruplarının
sarf ettiği gayret sistem tarafından dikkate alınır.
• Siyasal kurumlar önünde üyelerin istek, tercih, beklenti ve çıkarları temsil edilir.
• Üyelerin çıkar, istek, beklenti ve tercihleri ilgili kamu kurumu ve kamuoyuyla paylaşılır,
onların da fikir ve istekleri öğrenme amacıyla, çift yönlü yani karşılıklı akış
içinde olan bir iletişim ağı kurulur.
• Siyasal iktidarın gruba karşı takınabileceği olumsuz tutumun grubun lehine çevrilmesi
için çabalanılır.
• Son olarak farklı konum ve kademedeki devlet görevlilerinin işlerini yürütüş şekli
denetim altında tutularak, halihazırda yaşanan ya da yaşanılması olası aksaklıklar
giderilmeye çalışılır.

• Grubun büyüklüğü,
• Grubun birliği, bütünlüğü,
• Grubun coğrafi dağılımı (yerel ya da ulusal olması),
• Grubun sosyal statüsü,
• Gruptaki liderlik olgusu,
• Grubun benimsediği program,
• Grubun faaliyetlerinin yürütüleceği siyasi ortamın durumu olarak sınıflandırılabilir.

Baskı gruplarının gücünü belirleyen ilk faktör grubun büyüklüğüdür. Burada “büyüklük”
ile ifade edilen baskı gruplarının ekonomik yapısı, üye sayısının çokluğu, genel olarak
kamuoyunun ya da geniş bir kitlenin çıkarlarını yansıtan gruplar olmalarıdır.

Baskı grubu hem kendi hem de temsil ettikleri grubun başarısı açısından liderlik görevlerini
yerine getirirken aşağıda sıralanan koşulları göz önünde bulundurmalıdır:
• Grubun siyasi çıkarlarının yönetime iletilmesi, bazı konularda bilgilendirilmesi,
üyelerin mektup, telefon ya da sosyal medya ağları aracılığıyla olaylardan haberdar
edilmesi liderin en önemli görevlerindendir. Lider bu bağlamda, yönetim ve
grup üyeleri arasındaki iletişimin sağlanmasından sorumlu olan kişi olarak hizmet
etmelidir.
• Lider, doğru kişiye doğru etki ile ulaşabilmek için, yönetimde söz sahibi ve konumu
itibariyle önemli görülen bürokratlarla bağlantı kuracak etkili ve başarılı lobicilerin
kimler olabileceği konusundaki kararın alınmasından sorumlu olan kişidir.
• Baskı grubunun masraflarını karşılamak ve faaliyetleri sürekli kılabilmek için gereken
maddi desteğin toplanması liderin önemli görevleri arasında yer almaktadır.
• Güçlü karşıt grupların olması varlığında dahi lider, kendi grup üyelerine amaçlarına
ulaşacaklarına dair umut aşılamalı, motivasyon düzeylerini hep yüksek tutmalıdır.

Kitle baskı grupları toplumun tarımsal ya da ticaretle uğraşan kesimi gibi geniş sosyal bölümü ile ilgilidir. Sayısal çokluk bakımından büyük olan kitle baskı gruplarının karşısında ekonomik
güce, sosyal statüye sahip olan kadro baskı grupları yer almaktadır. Kadro baskı grupları
ise, sahip oldukları maddi olanaklar ve saygın üyeleri sayesinde iktidar üzerinde yaptırım
gücüne sahip büyük gruplardır.

Bir liderin taşıması gereken başlıca kişisel özellikler şunlardır: saygınlık, güvenilirlik, önderlik
bu özelliklerin başında gelmektedir.

-İkna

-Üyeleri ve Taraftarları Harekete Geçirme

-Doğrudan Eylemler

-Grevler ve Boykotlar

-Hukuksal ya da Meşru Yol

-Medya

-Hükûmet Çalışmalarını Engelleme

-Tehdit

-Maddi Çıkarlar

-Lobi Faaliyetleri

Baskı gruplarının en çok kullandığı ve başarı sağladığı birincil baskı yöntemi, ilgilendikleri
devlet görevlisini isteklerinin yerindeliğine inandırmak, ikna etmektir. Böylece çıkacak
yasadan yararlanacak grupların çıkarına en uygun sonuç sağlanabilecektir. Bunun için
yasa tasarısının hazırlık döneminde baskı grupları ikna tekniğini sıkça devreye sokmayı
tercih eder.

Eyleme dönük harekete geçmenin iki yolu vardır; doğrudan eylemler ve grevler.

Doğrudan Eylemler
Yasal düzenlemeler çerçevesinde düzenlenen doğrudan eylemler aracılığıyla baskı grupları,
siyasal karar mercilerini alacakları kararların etkileri, kararın ilgi alanının genişliği ve
kapsayacağı kişilerin tutumları konularında uyarmaktadır. Böylece baskı grupları; yürüyüşler,
gösteriler, açık hava toplantıları, forumlar vb. doğrudan eylemler yolu ile çıkarlarına
uygun yasal düzenlemelerin yapılması zorunluluğunu ilgili devlet görevlilerine kabul
ettirebilmektedir.

Grevler ve Boykotlar
Baskı gruplarının üyeleri ve tarafları aracılığıyla gerçekleştirdiği ikinci tür eylem grevler
başlığı altında toplanan, boykot ve direnişi de kapsayan, zorlayıcı ve organize hareketlerdir.
Grevler, toplum üzerinde bazen olumlu bazen de olumsuz etki yaratabilir. Siyasi
mekanizma haklı bir nedene dayanan ve halk desteğinin sağlandığı eylemlerden etkilenebilir.

Hükümet çalışmalarını engelleme baskı yöntemi olarak kullanıldığında üç yolun yardımına
başvurulmaktadır. Bunlar; kamu idareleri ile işbirliğine gidilmemesi, finansal bunalımlar
yaratma ve vergi ödemeden kaçınmadır.

Lobicilik, siyasi mekanizmada yer alan kişilere seslerini duyurmak isteyen kişiler, iş
grupları, lobiler ya da yabancı ülkeler vb. tarafından yürütülen bir dizi çalışmaya verilen
genel addır.