LİMAN VE TERMİNAL YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 3

Dünyada tercih edilen liman yönetim modelleri şu şekilde açıklanabilir (Dünya Bankası, 2007; Esmer ve Karataş Çetin, 2016):

• Kamu Hizmet Limanları (Public Service Ports): Liman arazisi, altyapı, üstyapı, tesisler ve ekipmanlar kamuya aittir ve yük elleçleme hizmetleri yine kamu tarafından verilir.

• Araç Limanlar (Tool Ports): Limanın altyapısı, yük elleçleme ekipmanları ve liman üstyapısının sahipliği ve geliştirilmesi kamunun sorumluluğundadır. Ancak, tüm yük elleçleme hizmetleri özel işletmelerce verilir.

• Kiralanan Limanlar (Landlord Ports): Liman arazisi ve altyapıların sahipliği ve geliştirilmesi liman otoritelerinin sorumluluğundadır. Limandaki terminaller özel işletmeler tarafından işletilir. Ayrıca üstyapılar ve elleçleme ekipmanları da özel bu işletmelere aittir.

• Özel Hizmet Limanları (Private Service Ports): Liman arazisi ve işletme sermayesi özel işletmelere aittir ve liman işletmesi ile ilgili tüm düzenlemeler özel sektör tarafından yürütülür.

Liman işletmeciliği açısından kronolojik sırayla bakıldığında Türkiye sınırları içinde ilk olarak 1924 yılından itibaren kamunun, ikinci olarak 1970’li yıllardan itibaren kıyılarda yer alan fabrikaların ve üçüncü olarak 1992 yılından itibaren özel sektörün liman işletmeye başlattığı görülür. 1997 yılından itibaren ise dördüncü bir grup daha eklenmiştir:

Türkiye’de kamu limanları ile başlayan, 1987 yılından sonra fabrika limanlarıyla devam eden liman işletmeciliği, sadece limancılık hizmeti vermek üzere inşa edilen özel sektör yatırımları ile devam etmiştir. Türkiye’deki ilk özel sektör yatırımı, 1987 yılında kurulan, 1990 yılında Gemlik/ Bursa’da inşasına başlanan ve 1992 yılında hizmete giren GEMPORT Limanı’dır.

Yukarıdaki bilgilerin ışığında “sadece limanı işletenler” dikkate alınacak olursa Türkiye’deki limanların yönetim biçimleri 2 grup altında toplanabilir: Kamunun işlettiği limanlar ve özel sektör tarafından işletilen limanlar.

Kamunun işlettiği limanlar: TCDD limanları, TDI limanları,Diğer KİT limanları ve Belediye limanları

Özel sektörün işlettiği limanlar:Münhasır limanlar,Özelleştirilmiş limanlar ve Fabrika limanları.

Özelleştirilmiş limanlar: TCDD ya da TDİ tarafından işletilirken, “İşletme Hakkının Devri” yöntemi ile belirli bir süreliğine (30, 36 ya da 39 yıl) özel sektöre devredilen limanlardır (Mersin Uluslararası Limanı (MIP), Samsunport, Çelebi Bandırma, Limak İskenderun, Park Denizcilik Hopa, Kuşadası Egeports vb.)

Liman örgüt yapılarında her departmanın kritik bir önemi vardır. Departmanlara ilişkin temel bilgiler şu şekildedir: • Operasyon departmanı gemi ve yüke verilen tüm hizmetlerin organizasyonu ve sunumu ile ilgilenir. Bu departman aynı zamanda en fazla iş gücünün yer aldığı departmandır. Liman ekipman operatörleri, depo görevlileri, CFS personeli, planlamacılar, kantar görevlileri, gemi operasyon uzmanları bu departman içinde kendine yer bulur.

Destek hizmetleri departmanı birçok kritik fonksiyonu kendi içinde barındırır. Bazı fonksiyonlar bazı limanlarda ayrı bir departman olarak da yapılandırılabilir. Teknik hizmetler departmanında limandaki ekipmanın bakım/onarımını yapan teknik personel (teknisyenler), idari hizmetler departmanında limanın tüm idari işlerini yöneten personel, İKY departmanında İKY sorumluları ve uzmanları ve iş güvenliği departmanında İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) uzmanları istihdam edilir.

Liman Operasyon Elemanı (Puantör): Limanda diğer yayaların erişimine kısmen ya da tamamen kapalı olan, yük elleçleme ve teknik işlere ayrılmış terminal bölümlerinde çeşitli görevleri yerine getiren liman personelidir.

Endüstriyel Taşımacı: Özel bağlama ve sabitleme yöntemlerini kullanarak işyerlerindeki her türlü endüstriyel yükü (vinç kullanılarak yapılan taşımalar hariç) kaldıran, taşıyan ve önceden belirlenmiş konumuna güvenli bir şekilde yerleştiren kişidir.

Dünya Bankası verilerine göre 2017 yılında ticareti yapılan malların yaklaşık olarak bedeli 17.5 trilyon dolardır. Aynı kaynağa göre bu malların toplam ağırlığı ise yaklaşık 14 milyar ton olarak ölçülmüştür. Deniz yolu açık ara dünyada en fazla kullanılan taşıma şeklidir ve 2017 yılı itibarıyla dünyada deniz yolu ile taşınan yük miktarı 11.6 milyar tona ulaşmıştır. Bu miktar içerisinde kuru dökme yükler 5.1 milyar ton ile deniz yolu ile en fazla taşınan yük türüdür.

Türkiye konum itibarıyla Uzak Doğu-Avrupa ana deniz ticaret rotasına düşük bir sapma mesafesiyle, Karadeniz-Akdeniz yönlü Kuzey-Güney denizcilik rotalarının ise doğrudan üzerinde yer alan bir ülkedir. Bu anlamda Türkiye önemli denizlere kolay ulaşabilen, artan bir lokal ve transit yük potansiyeli olan, liman alt yapısının güçlü fakat geri saha lojistik alt yapısını (demir yolu, kara yolu, lojistik merkez, kuru liman vb.) geliştirilmesi gereken bir ülkedir.

Türkiye kıyılarında Kasım 2018 itibarıyla toplamda 187 kıyı tesisinin en az bir adet yük terminali bulunmaktadır (Dökme yük terminali, konteyner terminali gibi). Bu kıyı tesislerinin sahip olduğu terminaller adet olarak Şekil 8.2’de gösterilmiştir. Şekle göre kıyı tesisleri, en fazla genel yüklere (101 terminal)
hizmet vermek için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığından izin almış, bu yük grubunu kuru dökme yükler (99 terminal) izlemiştir.

Yük türü açısından Türkiye’de faaliyet gösteren limanlarda en fazla elleçlenen yük, sıvı dökme yüklerdir. 2017 yılında sıvı dökme yükler 153 milyon ton olarak elleçlenirken, bu yükü 129 milyon ton ile kuru dökme yükler izlemiştir.

Liman Başkanlıkları bazında Türkiye sınırları içinde en fazla yük elleçleme rakamlarına ulaşılan liman başkanlığı Kocaeli Liman Başkanlığıdır.

En fazla konteyner elleçlenen liman başkanlıkları sıralamasında ise zirvede Ambarlı bulunmaktadır.

Gemi boyutlarının büyümesi sonucunda gemilerin derinlikleri arttığı gibi en, uzunluk ve yükseklikleri de artmaktadır. Bu büyük gemilerin limandaki uygun rıhtıma yanaşması için liman baseni ve rıhtım derinliklerinin, ayrıca rıhtım uzunluklarının uygun olması gerekir. Kasım 2018 itibarıyla en büyük konteyner gemilerinin güvertelerine yan yana 23 adet konteyner istiflenebilmektedir. Bu da 23 sıra ilerde ve aprona yaklaşık 70 metre uzaklıktaki bir dolu konteyneri kaldırabilecek, gemiye yükleyip boşaltabilecek devasa rıhtım vinçlerini gerektirir. Bu da limanlar için milyonlarca dolarlık ilave yatırım anlamına gelmektedir. 

Büyüyen gemi boylarının limanlara ve tedarik zincirlerine olumsuz etkileri sadece vinçler ile sınırlı değildir. Bu gemiler genel olarak gemilerin liman zamanlarını da arttırmaktadır. Bu da yükün tedarik zinciri içindeki transit süresini arttırmakta ve yük teslimlerini geciktirmektedir.

Endüstri 4.0 teknolojileri: Endüstri 4.0, sanayinin dijital dönüşümüdür. Üretimde esneklik ve verimliliğin sağlanması ile müşteri taleplerine hızlı yanıt verebilen akıllı robotlar, nesnelerin interneti (Internet of Things-IoT), büyük veri analizi gibi 8 temel teknolojiyi ifade eder.

Yıkıcı yenilikler: Konteynerin birçok sektörde yıkıcı etki yaratması gibi gelecekte
de birçok yıkıcı yeniliklerin olması beklenmektedir (Hyperloop, insansız gemiler,
dronlar vb.). Yeni teknolojiler, mevcut ulaştırma araçları ve alt yapıları için bir tehdit unsurudur.

Deniz ve liman işletmelerine gelecekte değer kazandıracak önlemler 6 başlık altında toparlanabilir:
1. Ölçek ekonomisini daha da arttırmak,
2. Hizmet esnekliğine sahip olmak,
3. Tedarik zincirinin güvenilirlik ve öngörülebilirliğini arttırmak,
4. Konsolidasyon ve entegrasyon stratejilerini geliştirmek,
5. Otomasyon ile verimlilik düzeyini arttırmak
6. Çevreye daha duyarlı iş çözümleri üretmek.

Limanların verimli çalışması, müşteri memnuniyetinin sağlanması, emniyetli ve güvenli bir çalışma ortamının sağlanması ve liman gelirlerinin olabilecek en yüksek seviyelere çıkarılması için yük elleçleme faaliyetle- rinin belirli ilkeler çerçevesinde yapılması gerekir. Bu ilkeler 4 ana başlık altında toplanabilir: Emniyet, güvenlik, etkinlik ve çevre duyarlılığı.

Doğru cevap: B seçeneğidir.