LABORATUVAR HAYVANLARINI YETİŞTİRME VE SAĞLIĞI

Hayvan refahının özel belirteçlerinden birisi olan ağrının değerlendirilmesinde kullanılabilecek bazı fizyolojik göstergeler; su ve besin alımında azalma, kilo kaybı, tüylerde dikleşme, aşırı salyalama olarak sıralanabilir. 

Deney hayvanına anestezi uygulanmasının temel amaçları vardır. Bunlar; 

Hayvanın korku, endişe ve huzursuzluğunu azaltmak, 

Hayvanın ağrı hissetmesini engellemek, 

Deneyin güvenli ve rahat yapılmasını sağlamak, 

Hayvanın kendi kendine zarar vermesini engellemek, 

Deneyi yapan personeli korumak. 

Hata kabul etmeyen, hatta geri dönüşü mümkün olmayan yanlış uygulamaları ortadan kaldırmak ve insanları bilinçlendirmek adına, uzman kişiler tarafından yapılan kapsamlı çalışmalar sonucunda kurallar ve yönetmelikler oluşturulmuştur. Bu konuda atılmış olan önemli adımlardan birisi, tüm hayvanların refahını kapsayan, 15 Ekim 1978’de Paris UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü) tarafından ilan edilen Hayvan Hakları Evrensel Bildirisi’ dir. 

İlgilenilen deney hayvanı türünün, 

Ortalama bir yaşam süresi vardır. Bu sürenin kısalmış olması, 

Zamana göre büyüme ve gelişim grafiği vardır. Bu grafiğin altına inilmiş olması, 

Bir üreme yaşı, zamanı ve meydana getirebileceği ortalama yavru sayısı vardır. Bu standartlarda sapmalar varsa ya da hiç sağlanamıyorsa, 

Sayılan bu ihtimallere ek olarak deney hayvanlarında hastalık sıklığının artması ve hastalıklara karşı aşırı hassasiyet, anormal davranış özellikleri gibi unsurlar genel olarak hayvan refahının ve yaşam kalitesinin düşük olduğunu gösterir. 

Vücudun herhangi bir yerinden kaynaklanan, gerçek ya da olası bir doku hasarı ile birlikte bulunan, geçmişteki deneyimlerle de ilgili duysal ve hoş olmayan duygu ya da hisler ağrı olarak tanımlanır. 

Beş temel özgürlük çiftlik hayvanlarının refahı esasından köken alan ve tüm evcilleştirilmiş hayvanların refahını kapsayan bir kavramlar dizisidir. Bütün araştırmacılar normal olarak bütün hayvanlara yaşadıkları ortamda en azından beş temel gereksinimin sağlanması gerektiği konusunda görüş birliği içindedir. Bu beş temel gereksinim aynı zamanda hayvanların beş temel özgürlüğü olarak tanımlanmaktadır. Bunlar; 

Dengeli beslenme özgürlüğü 

Sıkıntılı olmama özgürlüğü 

Hastalıktan, yaralanmalardan ve ağrıdan muzdarip olmama özgürlüğü

Normal davranış gösterme özgürlüğü 

Stres ve korkuya maruz kalmama özgürlüğü

Deney hayvanının hem iyi olma halini ve refahını korumak hem de yapılan hayvan deneyi verilerinin güvenilirliğini sağlamak açısından önemli olan bu kriterler; 

Deney hayvanın türü ve yaşı, 

Planlanan işlemin travmaya neden olup olmayacağı, 

Yapılan uygulamanın fizyolojik etkileri, 

Cerrahi işlemin süresi ve işlemin tekrarlanacak olması, 

Farklı cerrahi girişimler için anestezi tekrarının olup olmayacağı, 

Kullanılması planlanan anestezik maddenin deney sonuçlarını etkileme olasılığı olarak sıralanabilir.

B seçeneği dışındaki bilgiler yanlıştır. Periyodik bir optimum aydınlatma için konaklama yerlerinin penceresiz ya da başka kaynaktan ışık almayacak odalar olması tercih edilmelidir.

1997’ de imzalanarak 1999’ da yürürlüğe giren “Hayvanların Korunması ve Refahı Protokolü” nde yani Amsterdam Antlaşması’ nda yer alan ifadeler, hayvanların refahı için gereken tüm ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik açık yasal zorunluluk içermesi bakımından önemlidir. Konuya ilişkin protokol metni şu şekildedir; 

“Hayvanların duygulu varlıklar olarak benimsenmesi yoluyla, hayvanların korunması ve hayvan refahı alanlarında iyileşme temin etmeyi amaçlayan Yüksek Âkit Taraflar, Avrupa Topluluğu’nu kuran antlaşmaya ek olacak şu madde üzerinde antlaşmaya varmışlardır ki, topluluk tarım, taşımacılık, iç pazar ve araştırma politikaları geliştirilirken ve uygulanırken, üye devletlerin özellikle dinsel törenler, töreler ve bölgesel mirasa ilişkin mevzuatına ve idari hükümleri ile geleneklerine saygı göstermek koşuluyla, topluluk ve üye devletler hayvan refahının tüm gereklerini dikkate alacaklardır.” 

Laboratuvar hayvanlarının kullanımına ilişkin olarak Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından “Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin 5. Maddesi’nde deney hayvanlarının kullanım amaçları şu şekilde belirtilmiştir;

Deney hayvanına anestezi uygulanmasının temel amaçları vardır. Bunlar;
• Hayvanın korku, endişe ve huzursuzluğunu azaltmak,
• Hayvanın ağrı hissetmesini engellemek,
• Deneyin güvenli ve rahat yapılmasını sağlamak,
• Hayvanın kendi kendine zarar vermesini engellemek,
• Deneyi yapan personeli korumak.

Anestezi uygulamasına geçilmeden önce doğru anestezi tipinin seçilmesi gerekir. Uygun anestezi tipi belirlenirken dikkat edilmesi gereken kriterler vardır. Deney hayvanının hem iyi olma halini ve refahını korumak hem de yapılan hayvan deneyi verilerinin güvenilirliğini sağlamak açısından önemli olan bu kriterler;
• Deney hayvanın türü ve yaşı,
• Planlanan işlemin travmaya neden olup olmayacağı,
• Yapılan uygulamanın fizyolojik etkileri,
• Cerrahi işlemin süresi ve işlemin tekrarlanacak olması,
• Farklı cerrahi girişimler için anestezi tekrarının olup olmayacağı,
• Kullanılması planlanan anestezik maddenin deney sonuçlarını etkileme olasılığı olarak sıralanabilir.

Avrupa’ da hayvan refahına ilişkin olarak 1950 yılından itibaren önemli gelişmelere ve çeşitli düzenlemelere imzalar atılmıştır. Bu gelişmeler genel hatlarıyla tarihsel olarak şu şekilde sıralanabilir;
• 1950 Danimarka hayvanları koruma yasası
• 1965 İngiltere çiftlik hayvanları refahı, Brambell Raporu
• 1967 İngiltere çiftlik hayvanları refahı tavsiye Kurulu
• 1968 Çiftlik hayvanları barındırma ve yönetim uygulama kodu yasası
• 1969 Geleneksel hayvan taşımacılığı Avrupa konseyi
• 1971 Avrupa Birliği kümes hayvanları kesim yönergesi
• 1972 Batı Almanya hayvanları koruma yasası
• 1974 Avrupa Birliği kümes hayvanları kesim öncesi yönergesi

• Zorunluluk olmaksızın bir hayvanın öldürülmesi yaşama karşı suçtur.
• Çok sayıda yabani hayvanın öldürülmesi demek olan her davranış bir soykırım, yani bir suçtur.
• Hayvan ölümüne de saygı göstermek gerekir. Hayvanın öldürüldüğü şiddet sahneleri sinema ve televizyonda yasaklanmalıdır.
• Hayvanları koruma ve savunma kuralları, hükümet düzeyinde temsil olunmalıdır. Hayvan hakları da insan hakları gibi yasayla korunmalıdır.

Yukarıda sunulan maddelerden sonuncusu, hayvan hakları konusunda tüm ülkelerde çeşitli ortak kural ve yaptırımların şekillenmesine, dolayısıyla resmi olarak yasalaşmasına ve evrensel nitelikli yönetmeliklerin oluşturulmasına kapı açmıştır.

Laboratuvar hayvanlarının kullanımına ilişkin olarak Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından “Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin 5. Maddesi’nde deney hayvanlarının kullanım amaçları şu şekilde belirtilmiştir;

• Temel araştırmalar,
• İnsan, bitki ve hayvanlardaki hastalık, sağlık bozuklukları ve diğer anormalliklerin önlenmesi, tanı, tedavi veya bunlardan kaçınma, insan, hayvan veya bitkilerdeki fizyolojik bozuklukların incelenmesi, düzeltilmesi veya modifikasyonu, hayvanların refahı ve tarımsal amaçlarla yetiştirilen hayvanların üretim şartlarının iyileştirilmesi amacıyla uygulamalı araştırmalar ve bu amaçlardan herhangi biri için, ilaçlar, gıda ve yem hammaddeleri, başka maddeler ve ürünlerin kalite, etkinlik ve güvenilirliklerinin test edilmesi,
• İnsan ile hayvan sağlığı ve refahı için doğal çevrenin korunması,
• Türlerin korunmasını amaçlayan araştırmalar,
• Mesleki beceri kazanma, sürdürülmesi veya geliştirilmesi amacıyla yüksek öğrenim veya eğitimi,
• Adli tıp soruşturmaları.

Hayvanların fiziksel olarak sağlıklı görünüyor olmaları tam bir refahın sağlandığını göstermez. Yaralanmalar ve hastalıklar fiziksel sağlıksızlığın önemli belirteçleridir. Nabız sayısı, vücut sıcaklığı, solunum hızı ile adrenalin salgılanmasında ve kan glikoz, laktat ve serbest yağ asidi seviyelerinde tespit edilebilecek artışlar fizyolojik belirteçler olarak nitelendirilir.

Hayvanın davranış biçimleri içinde bulunmayan, sık olarak tekrarlayan, değişmez
ve aynı şekilde kalan, bir amaca yönelik olmayan anormal davranışlar stereotipik
davranışlar olarak nitelendirilir. Hızlı gezinmek, kafes çubuklarını çiğneme,
kazma ve uzun süreli hareketsizlik bu tip davranışlara örnektir.

Hayvan refahının özel belirteçlerinden birisi olan ağrının değerlendirilmesinde kullanılabilecek bazı fizyolojik göstergeler; su ve besin alımında azalma, kilo kaybı, tüylerde dikleşme, aşırı salyalama olarak sıralanabilir.

Bu yönetmeliklerde deney hayvanlarının konaklanacağı tesisin ana özelliklerinin, tesis içindeki bölümlerin, koridorların, odaların, barınak ve ofislerin yapısal özelliklerinin nasıl olması gerektiği belirtilmiştir. Sözü edilen bu yerlerdeki araç ve gereçlerin neler olduğu, deney hayvanlarının her türü için ayrı olarak içinde yaşayacakları kafeslerin malzemesi, boyutları, altlık malzemeleri, temizlik işlemleri ve içlerinde yaşatılabilecek en yüksek hayvan sayısı belirlenmiştir. Ayrıca tesiste çalıştırılması planlanan personelin niteliği, sayısı, eğitimi ve görevleri de bu yönetmelik ve belgelerde tanımlanmıştır. Deney hayvanlarının barındırıldığı odalarda ortam sıcaklığının türe özel düzeyde tutulması onların ortama adaptasyonları açısından önemlidir.

Beş temel özgürlük çiftlik hayvanlarının refahı esasından köken alan ve tüm evcilleştirilmiş hayvanların refahını kapsayan bir kavramlar dizisidir. Bütün araştırmacılar normal olarak bütün hayvanlara yaşadıkları ortamda en azından beş temel gereksinimin sağlanması gerektiği konusunda görüş birliği içindedir. Bu beş temel gereksinim aynı zamanda hayvanların beş temel özgürlüğü olarak tanımlanmaktadır.