LABORATUVAR HAYVANLARINI YETİŞTİRME VE SAĞLIĞI

Basit girişim odası, deney hayvanları üzerinde cerrahi bir uygulamanın yapılmadığı bölümdür. Bu bölümde deney hayvanları üzerinde çeşitli tanıya yönelik testler gerçekleştirilebilmektedir.

Bazı araştırmalarda, kullanılan deney hayvanının günlük aktivitelerinin rakamsal olarak takip edilmesi gerekir. Belirli bir zaman dilimindeki su, yem tüketimi, belirli bir zaman içerisinde oluşturulan atıklar (dışkı ve idrar gibi) günlük aktivite de ölçülebilen değerlerdir. Bu parametreler deney hayvanının birim zaman içerisindeki metabolik aktivitesi ile ilgili sayısal değerler edinmemize fayda sağlar. Bu tip aktiviteleri kontrollü bir şekilde gözlemleyebilmek için metabolizma kafesi denilen tek bireylik özel kafesler kullanılmaktadır.

Standart bir pelet yem içeriğinde bulunması gereken besin ögeleri ve oranları özetle, yiyeceği %24 oranında ham protein, %4 oranında ham yağ ve %6 oranında lif, çeşitli vitamin ve mineralleri içermelidir.

Yemler tesis içerisinde uygun saklama koşullarına sahip odalarda saklanmalıdır. Bu odaların sıcaklıkları ortalama 21°C’de tutulmalıdır.

Ortam nemi hem canlı sağlığı açısından hem de hayvan refahı açısından önem taşımaktadır. Barındırılan canlı türüne bağlı değişmekle birlikte ortam neminin ortalama olarak % 45-65 aralığın­da olması yeterli olarak kabul edilmektedir. Ancak ortamın nem miktarı türün duyarlılığına göre ayar­lanmalıdır. Mesela; ortam neminin sıçan yetiştirme odalarında düşük olması, sonucu yavru sıçanlarda “ring-tail” adı verilen yapıların oluşmasına neden olur.

Hayvan refahı açısından, cerrahi uygulanacak hayvanı çeşitli stres unsurlarından uzaklaştırmak (kalp ritmini düzene sokmak, hayvanın korkusunu azaltmak, tükürük salgısını düzenleyerek solunum yolunu açık tutmak) amacı ile ameliyatın hemen öncesinde yapılan anestezi işlemine “premedikasyon” denilmektedir. Bu işlem, hayvan hazırlama odasında gerçekleştirlmektedir.

Dezenfeksiyon işlemi, ortamda var olan ve hastalık yapıcı etkiye sahip mikroorganizmaların (sporları hariç) fiziksel ya da kimyasal yöntemler ile öldürülmesidir. Kullanılan malzemelerin dezenfekte edilmesi, hayvanların hastalık yapıcı etkenlerden uzak tutulması ve sağlıklarının korunması açısından önemlidir.

Havalandırma sistemi, uygun kalitede yeterli taze hava sağlamanın yanında tesis içerisinde çeşitli kaynaklardan oluşabilecek her türlü koku, zehirli gaz, toz ya da enfeksiyona neden olabilecek etmeni, belli sınırların altında tutmada çok önemlidir. Ayrıca, havalandırma sistemi ihtiyaç sınırlarının dışında olan ısı ve nemin de tesis dışına atılmasında yardımcı olur. Havalandırma sisteminin dışarıdan havayı alışından, tesis içerisindeki odalara dağıtımına ve odadaki havanın çekilerek tesis dışına aktarılması sırasında her aşamada HEPA filtreler kullanılarak tesis içerisinde dolaşan havanın temizlenmesi sağlanmalıdır. Havalandırma sistemi, oda içerisinde barınmakta olan canlılara zarar vermeyecek biçimde ve ortam içerisinde ani ya da sürekli oluşacak gürültüyü de engelleyecek biçimde tasarlanmalıdır. Ses, hayvanlar için rahatsız edici olabilir. Yüksek ses düzeyleri ya da ani ses oluşumları hayvanlarda strese neden olmaktadır. Stres hayvan refahı açısından sıkıntılı bir durum olmasının yanında, deneysel verileri de etkileyebilir. Odadaki havanın sürekli bir biçimde yenilenmesi gerekmektedir. Havalandırma hızı, barındırma ve üretim odalarının yoğunluğuna bağlı olarak değişmekle birlikte ortalama; saatte 7.000-10.000 m³ havalandırma hızı yeterli olmaktadır.

Pelet yemler kafes içerisinde yetiştirilen kemirgenlerin yemi koparıp tüketebilmesi için uygun kıvamda kurutulurlar. Yemlerin bu şekilde pelet haline getirilmesi hayvanların dişleri için törpüleyici bir etki yaratır. Böylece kesici dişlerin aşırı derecede uzamasının önüne geçilmiş olur.

Deney hayvanı üretim tesislerinde yer alan odaların genelinde dikkat edilmesi gereken ortak özellikler bulunmaktadır. Odaların düzenli olması ve temizlik sırasında oda hijyenitesinin sürekli sağlanabilmesi açısından oda yerleşiminde gerekli önlemler alınmalıdır. Genel olarak, oda duvarlarının tümü hasara dayanıklı olmalı, zeminler ağır mal- zemelerin taşınmasına da olanak sağlamalı ve oda yüzeyleri gerektiğinde tamamen temizlenebilecek malzemeden yapılmış olmalıdır. Deney hayvanının türüne bağlı olarak biyolojisi, oda içerisinde serbest dolaşmasını gerektiriyor ise zeminin ya da oda duvarlarının, canlının metabolik aktiviteleri sonrasında oluşacak yıpranmalara karşı dayanıklı olması da gerekmektedir. Odaların tavanlarında (kanalizasyon, ısıtma, su boruları gibi) ya da kapılarında yer alan boruların da (kanal, kablo gibi) oda içerisinde bulunan hayvanların zarar görmesini engellemek adına açıkta kalmamasına dikkat edilmelidir. İdari binalar haricinde kapılar üzerinde gerektiğinde dışarıdan gözlem yapmayı sağlayan pencereler bulunmalıdır. Tüm bunların yanında tesis içerisine dışarıdan girebilecek canlıların (böcekler, akarlar, yabani kemirgenlerin vb.) giriş kapılarından ya da tesisin dışa açılan diğer alanlarından (camlar veya havalandırma kanalları) girişi engelleyecek bariyerler kullanılmalıdır. Bu bariyerler aynı zamanda tesis içerisinden dışarıya kaçışları da engellemede fayda sağlayacaktır. Eğer gerekli ise tesisin periyodik olarak ilaçlamasının yapılması sağlanmalıdır. Aynı zamanda deney hayvanı üretim tesislerinde basit müdahalelerin ya da işlemlerin gerçekleştirilebileceği odaların bulunması da tesis açısından önem taşımaktadır.

Hayvan teknikeri odası; deney hayvanlarının tür, ırk, genetik ve mikrobiyolojik tanımlamaları yapılarak aylık ve yıllık olarak hayvan sayıları, üretim bilgileri ve hangi çalışmalar için verildiği bu çalışmalar için alınmış olan etik kurul onayları, ilgili kayıtların tutulması için personele tahsis edilen odadır.

Ortamda sıcaklığın 20-24 ^oC arasında tutulması istenen durumdur. Tesis içerisindeki gün- lük sıcaklık değerleri her odada buluna termostatlar yardımı ile ölçülmeli, düzenli olarak takip edilerek kayıt altına alınmalıdır. Bilimsel deneysel çalışma için üretilen canlı türleri (sıçanlar ve gerbiller gibi) için, ortam sıcaklığının yanında ortam neminin de önemi oldukça büyüktür. Ortam nemi hem canlı sağlığı açısından hem de hayvan refahı açısından önem taşımaktadır. Barındırılan canlı türüne bağlı değişmekle birlikte ortam neminin ortalama olarak % 45-65 aralığında olması yeterli olarak kabul edilmektedir.

Hayvanların diğer hayvan türleri (tür dışı) ve kendi türleri arasındaki (tür içi) davranış ilişkilerini araştıran bilim dalına “etoloji” adı verilir.

Tesis içerisinde yer alan servis alanları, tesis içerisinde deney hayvanları üretim, barındırma ve deney sonrasındaki bertaraf işlemleri sırasında ilgili personelin kullandığı oda ve alanları kapsamaktadır. Bu alanlar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

Yem ve altlık malzeme deposu

Tıbbi ürünler ve sarf malzemesinin deposu

Yedek malzeme deposu

Alet ve ekipman yıkama ve dezenfeksiyon odası

Geçici atık toplama deposu

Koridorlar

Reanimasyon (uyandırma) odası, deney sonrasında anestezi altında cerrahi işlem görmüş hayvanların yeniden uyanıncaya kadar gözetim altında tutulduğu odalardır.

Kafes altı hangi tip malzemeden yapılırsa yapılmış olsun hayvanların kafes giriş çıkışlarının kontrol altında tutulması gerekmektedir.

Metabolizma kafeslerinin zeminini, ızgara tabanlı sürgülü tip kafeslerde olduğu gibi ızgaradan yapıl- mıştır. İçerisine yerleştirilen hayvanın istenen süre boyunca ürettiği idrar ve dışkı, bu ızgaralardan aşağıya süzülür. Süzülen idrar özel olarak üretilmiş bir kanal sisteminden akarak ayrı bir haznede toplanır. Dışkı (gaita) ise idrarın ayrıldığı kanaldan farklı başka bir kanal ya da geniş boyunlu huniye benzer bir aparat yardımı ile kafesin altında bulunan gaita toplama kabına aktarılır.

(Sayfa 58, Şekil 3.14)

Standart bir pelet yem içeriğinde bulunması gereken besin ögeleri ve oranları özetle, yiyeceği %24 oranında ham protein, %4 oranında ham yağ ve %6 oranında lif, çeşitli vitamin ve mineralleri içermelidir. Yemler tesis içerisinde uygun saklama koşullarına sahip odalarda saklanmalıdır. Bu odaların sıcaklıkları ortalama 21 0C’de tutulmalıdır. Yemler yerden yüksek paletler üzerinde saklanmalıdır.

Yıkama ve sterilizasyon odası, ihtiyaca göre deney sırasında kullanılan ya da kullanılacak malzemelerin temizliğinin yapıldığı ve sterilizasyonunun sağlandığı odalardır.