LABORATUVAR HAYVANLARINI YETİŞTİRME VE SAĞLIĞI

Etik kurul başvuru formunda istenilen bilgiler; araştırmanın başlığı, araştırma ekibi, araştırmanın türü, süresi, amacı, deney hayvanları üzerinde yapılacak işlemler, alternative yöntemler, deney hayvanlarının temin edileceği yer, deney hayvanının kimliği, seçilen türün gerekçeleri, deney grupları ve sayıları, deney süresince hayvanların bakım yeri ve bakım koşulları, deneylerde kullanlacak kimyasal/biyolojik maddeler ve farmakolojik ajanlar, deney hayvanları için kısıtlayıcı durumlar, deney sırasında/sonrasında ortaya çıkabilecek tehlikeli durumlar, oluşacak tıbbi atıklar ve imhası.

Hayvan deneylerinde etik kavramı ile ilgili ilk çalışmalar, Avrupa’da Londra ve Fransa’da başlamıştır. Bu toplulukların çalışmaları sonucunda İngiltere’de 1876 yılında “Royal Commision” adı altında bir komisyon kurularak “Hayvanlara İnsancıl Davranma Yasası” olarak dilimize çevrilebilen ilk etik yasayı yapmıştır. Bu yasanın özünde “canlı hayvanlar üzerinde yapılabilecek olan çalışmaların, ancak eyalet sekreterliğinin kontrolü ile anestezi altında ve sadece faydalı bilim adına yapılabileceği” hükmü bulunmaktadır.

Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu 21 üyeden oluşur ve TÜBİTAK’tan 1 veteriner hekim üye olarak kurulda bulunur.

“Deney Hayvanları Kullanım Sertifikası Eğitim Programı” 12.12.2007 tarih ve 2007/11 sayılı genelgede belirtilen Avrupa Birliği mevzuatına uyumlu olarak hazırlanmıştır.

Sertifika programlarının içeriğinde yer alan konu başlıkları: Deney Hayvanları Mevzuatı, Deney hayvanlarının anatomisi, fizyolojisi, histolojisi ve biyokimyası, Hayvan deneyleri etiği, Hayvan refahı ve davranış özellikleri, Temel laboratuvar güvenliği ve temizliği, Deney hayvanlarının üretimi, Deney hayvanlarının beslenmesi, Hayvan hastalıkları, İş sağlığı ve güvenliği, İlaç verme ve enjeksiyon teknikleri, Tutuş teknikleri, Kan ve örnek alma teknikleri, Anestezi – ötenazi teknikleri.

Omurgasızlar sınıfına ait olan canlılar gelişmiş bir sinir sistemine sahip olmadıklarından ağrı hissetmedikleri düşünülür. Bu özelliklerinden dolayı omurgasız canlılar da hayvan deneyleri için iyi bir alternatiftir.

Hayvan deneylerinde 3R kuralı (Replacement, Reduction, Refinement), çalışma sırasında önem taşımaktadır. Zaman içerisinde bu kurala Respect ve Responsibility eklenmiştir. Responsibility, deneysel çalışmalar sırasında çalıştığı deney hayvanlarına karşı taşınması gereken sorumluluğu ifade etmektedir.

Laboratuvar ortamında deney hayvanı kullanımı sırasında birçok değişkenin kontrol altında tutulması ve çalışma sürecinin dikkatle yönetilmesi hayvan refahı ve etiği açısından önem taşımaktadır. Çalışmanın gerçekleştirileceği ortam ile çalışmada ihtiyaç duyulacak cihaz ve aletlerin ihtiyaca yönelik yerleşiminin sağlanması çalışma sırasında oluşabilecek aksaklıkları en aza indirgeyecek ve hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen işlemlerin kısa ideal süre ve biçimde gerçekleşmesi sağlanacaktır. Bir diğer önemli nokta ise, deney hayvanına müdahale etmeden önce uygun anestezi derinliğinin sağlanmasıdır. Bununla birlikte anestezi sırasında deney hayvanının vücut ısısının ve sıvı elektrolit dengesinin de işlem sırasında sürekli olarak dikkatle kontrol edilmesi gerekmektedir. Hayvanlara invazif girişim sırasında, işlemi gerçekleştirecek araştırmacının operatif becerisi de oluşabilecek olumsuz durumları en aza indirgeyecektir.

Hayvan deneyleri sertifika eğitim program toplam 80 saattir. Programın 40 saati teorik, 40 saati de uygulama olarak eğitim gerçekleştirilmektedir.

Kelime anlamı olarak etik, ahlak ve töre bilimi olarak ifade edilmektedir.

İngiltere’de 1876 yılında “Royal Commision” adı altında bir komisyon kurularak “Hayvanlara İnsancıl Davranma Yasası” olarak dilimize çevrilebilen ilk etik yasayı yapmıştır.

1978 yılında hayvan haklarını korumaya yönelik oluşturulan ve Paris’de deklere edilen on dört maddelik “Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi” ile hayvan deneyleri etiği konusunda önemli bir adım atılmıştır.

Deneysel çalışmalarda kullanılması planlanan hayvanların, hangi şartlar altında kullanılabileceğini belirlemek amacı ile 1959 yılında Russel ve Burch (Şekil 2.2) adlı iki araştırmacı tarafından yayınlanmıştır. “İnsani Deneysel Tekniklerin İlkeleri (The principles of Humane Experimental Techniques)” isimli eser.

Ülkemizde deney hayvanlarının çalışmaları sırasında yukarıda bahsedilen ilkelerin modifiye edilmiş ve kendi dilimizde karşılık bulan şekli 4A kuralıdır.

Kişinin yaşamını, sağlığını, vücut bütünlüğünü tehdit eden, kişilerin bedensel, fiziksel ya da psikolojik bir hastalığını, eksikliğini teşhis ve tedavi etmek ya da hafifletmek veya böyle bir rahatsızlığı önlemek ya da nüfus planlaması amacıyla gerçekleştirilen her türlü faaliyete invazif müdahale denir.

Karsinojenez, kanser oluşması, normal hücrelerden kanserli hücrelerin meydana gelmesi anlamında kullanılan bir terimdir.

“in vitro”, laboratuvar ortamında ya da yapay koşullar altında, deney hayvanı kullanılmadan, gerçekleştirilen işlem ya da deneysel çalışma anlamı taşıyan, Latince kökenli bir kelimedir.

HADMEK, Hayvan Deneyleri Merkezi etik kurulunu ifade eden kısaltmadır ve ülkemizde gerçekleştirilen hayvan deneyleri ile ilgili yapılan çalışmaların yönetmeliklere uygun yürütülmesini sağlayarak kontrolünü yapar.

HADMEK, 3 ayda bir Tarım ve Orman Bakanlığı başkanlığında toplanan ve 21 kişiden oluşan bir kuruldur