LABORATUVAR HAYVANLARINI YETİŞTİRME VE SAĞLIĞI

Hücre/doku kültürü çalışmalarında, üretimin kontrollü bir şekilde yapılabilmesi, çalışmayı etkileyecek ortam koşullarının tamamıyla kontrol altında olması sayesinde deney dışı değişkenlerin en aza indirgenmesi, hayvan deneyleri sonuçlarında gözlenen bireysel sapmaların olmaması, doğrudan insandan izole edilerek üretilebilen kanserli ya da sağlıklı hücre hatlarının kullanılabilmesi gibi önemli bir takım avantajları bulunmaktadır. In vitro metotların dezavantajlarından biri, özellikle hayvan dokusu kullanıldığı zaman sonuçların insanlara uygulanabilir olmasındaki zorluklardır. Doğru cevap E’dir.

Özellikle eğitim amaçlı çalışmalarda deney hayvanları yerine kullanılabilecek önemli bir alternatif olarak model üzerinden ya da interaktif bir takım videolardan faydalanılmaktadır. Günümüzde gelişen teknoloji sayesinde çok anlaşılır ve öğretici birçok program bulunmaktadır. Doğru cevap C’dir.

“Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik” 2014 yılında Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından yenilenerek mevcut halini almıştır. Bu yönetmeliğe göre HADMEK, 3 ayda bir Tarım ve Orman Bakanlığı başkanlığında toplanan ve 21 kişiden oluşan bir kuruldur. Kurulu oluşturan üyelerin dağılımı şu şekildedir;
• Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan; genel müdür, genel müdür yardımcısı, daire başkanı,
şube müdürü ve hukuk müşavirliğinden bir hukukçu üye olmak üzere 5 üye,
• Tarım ve Orman Bakanlığından hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli 3 temsilci,
• Sağlık Bakanlığından hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli 3 temsilci,
• Veteriner fakültelerinden hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli 3 öğretim üyesi,
• Tıp fakültelerinden hayvan deneylerinde en az iki yıl tecrübeli 3 öğretim üyesi,
• Türk Tabipleri Birliği’nden 1ve Türk Veteriner Hekimleri Birliği’nden 1 üye,
• TÜBİTAK’tan 1 veteriner hekim üye,
• Hayvanları korumaya yönelik sivil toplum örgütlerinden 1 üye

Doğru cevap A'dır.

Deney hayvanlarıyla çalışacak personelin gerekli eğitimi almasını sağlamak ve deney hayvanı kullanım sertifikası bulunması şartıyla hayvan deneyleri yapılmasına izin vermek. Bu amaçla gerektiğinde sertifika programları düzenlemek. Sertifika eğitim programını otuz gün önce HADMEK’e bildirmek. Eğitim sonunda başarılı olan kursiyerler ile ilgili bilgileri HADMEK’e bildirmek. Doğru cevap E’dir.

Düzenlenen 80 saatlik eğitimin %80’ine adayların devam zorunluluğu bulunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Sertifika programlarının içeriğinde yer alan konu başlıklarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Deney Hayvanları Mevzuatı,

• Deney hayvanlarının anatomisi, fizyolojisi, histolojisi ve biyokimyası, • Hayvan deneyleri etiği, • Hayvan refahı ve davranış özellikleri,

• Temel laboratuvar güvenliği ve temizliği,

• Deney hayvanlarının üretimi,

• Deney hayvanlarının beslenmesi,

• Hayvan hastalıkları,

• İş sağlığı ve güvenliği,

• İlaç verme ve enjeksiyon teknikleri,

• Tutuş teknikleri,

• Kan ve örnek alma teknikleri,

• Anestezi – ötenazi teknikleridir. Doğru cevap C'dir.

Etik kurul başvuru formunda araştırmacıların, araştırmanın başlığı, araştırma ekibi, araştırmanın türü, araştırmanın süresi, araştırmanın amacı, deney hayvanları üzerinde yapılacak işlemler, alternatif yöntemler, deney hayvanlarının temin edileceği yer, deney hayvanının kimliği, seçilen türün gerekçeleri, deney grupları ve sayıları, deney süresince hayvanların bakım yeri ve bakım koşulları, deneylerde kullanılacak kimyasal/ biyolojik maddeler ve farmakolojik ajanlar, deney hayvanları için kısıtlayıcı durumlar, deney sırasında/sonrasında ortaya çıkabilecek tehlikeli durumlar, oluşacak tıbbi atıklar ve imhası konularına açıklık getirilmesi beklenmektedir.

Deney hayvanlarına iyi muamele yapılmalı, eğitim amaçlı etkinliklerde hayvanlar üzerinde ağrı ve acı veren deneyler yapılmamalı, canlı hayvanlarda yapılacak deney amaçlı çalışmaları sorumlu veteriner hekim gözetiminde yapılmalı ve deneyler mümkün olan en az sayıda hayvan kullanılarak yapılmalıdır. Ayrıca deney hayvanlarının acı ve ağrı çekeceği deneylerde uygun bir anamnez usulünün uygulanmasını sağlanmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Deney hayvanı sertifika programı 12.12.2007 tarih ve 2007/11 sayılı Genelge de belirtilen, AB mevzuatına uyumlu olarak HADMEK tarafından ya da zorunlu olmamakla birlikte illerde yer alan yerel etik kurullar tarafından her yıl düzenlenmektedir. Doğru cevap B'dir.

“Hayvanlara İnsancıl Davranma Yasası” olarak dilimize çevrilebilen ilk etik yasayı öneren komisyon Royal Comission İngiltere’de 1876 yılında kurulmuştur.

Şıklarda verilenlerin tamamı Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin maddelerindendir.

Hayvan deneyleri etik yasası 11 maddeden oluşmaktadır.

Zoolog William Russel ve mikrobiyolog Rex L. Burch 3R ilkesini (Replacement, Reduction ve Refinement) 1959’da tanımlamışlardır

Şıklarda verilenlerin tamamı 4A kuralının bileşenleridir.

Laboratuvar ortamında ya da yapay koşullar altında, deney hayvanı kullanılmadan, gerçekleştirilen işlem ya da deneysel çalışma anlamı taşıyan, Latince kökenli kelime in vitro’dur.

Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu 21 kişiden oluşur.

Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu Tarım ve Orman Bakanlığı başkanlığında toplanır.

Şıklarda verilenlerin tamamı Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu’nun görevleri arasındadır.

I, II ve III. şıklarda verilenler doğrudur.  IV. şıkta ise veteriner hekimin en az 5 yıl değil, en az 1 yıl deneyimli olması HADYEK üyeliği için yeterlidir.

Bazı araştırmalarda, deney hayvanı yerine daha basit yapılı canlılardan faydalanılması önerilmektedir. Eğer yapılacak çalışma açısından mümkün ise öncelikle sinir sistemi daha az gelişmiş omurgasız hayvanlar veya bir hücreli canlıların tercih edilmesi daha doğru olacaktır. Tabi ki sadece düşük organizasyona sahip canlılar değil aynı zamanda doku, organ, hücre kültürleri ya da matematiksel modellemelerin yanında bilgisayar destekli programlar ile bir sonuca gidilebilecek ise yerine başkasını kullanma ilkesi gereğince öncelikli alternatif olarak değerlendirilmelidir. Bu ilke replacement olarak isimlendirilir.