LABORATUVAR HAYVANLARINI YETİŞTİRME VE SAĞLIĞI - Deneme Sınavı - 11

Bilimsel araştırmalarda, deneylerde ve biyolojik testlerde kullanılan hayvanlar “Deney Hayvanları” olarak tanımlanırlar. Deney hayvanları; insan sağlığını koruma, iyileştirme, tamamlayıcı tedavi yöntemlerinin bulunması ve geliştirilmesinde öncelikli olarak başvurulan canlı gurubudur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bilimsel araştırmalarda kullanılan hayvanlar arasında yer alan başta sıçan (rat) ve fare olmak üzere kobay, hamster ve tavşan gibi canlılar “Laboratuvar Hayvanları” olarak adlandırılabileceği gibi; bunların dışında kalan ve çiftliklerde üretilen keçi, koyun, sığır, domuz, at ve tavuk gibi hayvanlar da “Deney Hayvanları” olarak kullanılabilmektedir. Laboratuvar ortamında yetişen deney hayvanlarına küçükbaş, domuz-koyun-inek-at gibi hayvanlara da büyükbaş deney hayvanı diyebiliriz. Doğru cevap B seçeneğidir.

Deney hayvanları ile yapılan araştırmaların yapıldığı alanları şöyle sıralayabiliriz:

Doğru cevap C seçeneğidir.

“3R” kuralı; deney hayvanlarının refahının sağlanmasına, hayvanların korunmasına yönelik yasaların kabul edilmesine, laboratuvar hayvanları biliminin gelişmesine, hayvanlar üzerinde insani olmayan uygulamaları engellemekte önemli rol oynamaktadır.

“3R” Prensibi;

kurallarını içermektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Araştırmalarda kullanılan hayvan modelleri 4 gruba ayrılır:

Doğru cevap E seçeneğidir.

Geçmiş dönemlerde birçok bilimsel araştırmada kullanılan ve insan ile duygusal bağları çok güçlü olan at, kedi, köpek ve maymun gibi hayvanların ise özellikle etik kaygılardan dolayı günümüzde çok sınırlı olarak belirli araştırmalarda kullanıldığı görülmektedir.

Replacement (yerine koyma): Deneysel araştırmalarda “deney hayvanı” yerine kullanılabilecek başka teknikler, modeller, yöntemler var ise ve aynı sonucu verecek ise hayvan deneyi yapmadan ulaşılmayı hedeflemektedir.

Reduction (azaltma): Deneysel araştırmalarda doğru sonuca ulaşabilmek için gerekli en az sayıda
deney hayvanı kullanılması hedeflenmektedir.

Refinement (iyileştirme): Deneysel veya cerrahi işlemlerde hayvana yapılan uygulamalar esnasında ve sonrasında ağrı, stres gibi etkenlerin en aza indirgenmesi hedeflenmektedir.

Tarihin eski dönemlerinden itibaren hayvanlar üzerinde incelemeler yapıldığı bilinmektedir. Yaşayan hayvanın içindeki yapı ve işleyişin anlaşılması için kesilerek açılması anlamına gelen “viviseksiyon“un tarihi Eski Yunan’a kadar dayandırılabilir. Bu dönemde yaşamış Hekim Krotonlu Alkemon'un (M.Ö 500) hayvanlar üzerinde incelemeler yaptığı bilinmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Hayvanlar üzerinde araştırmalar yaparak, tıpta devrim yapan bir diğer bilim adamı da William Harvey’dir (1578- 1657). Karşılaştırmalı anatomiye önem veren W. Harvey, kalp hareketlerinin kurbağa ve balık gibi soğukkanlı hayvanlarda kolaylıkla görülebileceğini gözlemlemiştir. Harvey, canlı geyik üzerinde yaptığı incelemelerle kan dolaşımını doğru bir şekilde tanımlamıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Negatif modeller, belirli bir hastalığın deneysel veya tabî olarak kesinlikle gelişmediği hayvan türü, ırkı veya soylarıdır. Hastalık ve tepkilerin şekillenmemesinin nedenleri araştırılıp çözülmesi de bilimsel anlamda çok büyük faydalar sağlar.

Fransa’da hayvanların kötü uygulamalara maruz kalmalarına karşı başlayan protestolar, 1876’da İngiltere’yi etkilemiş ve İngiltere’de hayvanlar üzerinde yapılan deneyler konusunda kontrolü sağlayan yasal bir düzenlemenin yayınlanmasına neden olmuştur. Doğru cevap C seçeneğidir.

AWA ile yapılan düzenlemeler köpek, kedi, maymun, domuz, hamster, tavşan, deniz memelileri, vahşi hayvanlar gibi deney ve araştırmalarda kullanılacak sıcakkanlı hayvanları kapsamakta, ancak kuş, fare, sıçan, at ve diğer çiftlik hayvanlarını, gıda veya giyim için tüketilen hayvanları veya hayvan beslenmesi, yetiştirilmesi ve idaresi için kullanılacak hayvanları kapsamamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye'de Deneysel ve Diğer Bilimsel Amaçlar için Kullanılan Hayvanların Refah ve Korunmasına Dair Yönetmelik, 13.12.2011 tarihinde yayınlanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Cerrahi yolla veya bir madde yoluyla anatomik, fizyolojik yapıda hastalık, bozukluk oluşturulmuş hayvan modelleridir. Hayvanlarda oluşturulan hastalıkların hedef organizmada görülenlerle; hastalığın nedeni (etiyolojisi), patolojisi ve semptomatiği yönlerinden benzemesi gerekmektedir.

Yunanlı hekim Galen, tıpta anatominin önemini sezmiş ve konu ile ilgili araştırmalarını hayvanlar üzerinde gerçekleştirmiştir. Galen, incelemelerini domuz, manda ve maymunlar üzerinde yapmıştır.

İngiliz filozof Jeremy Bentham (1748- 1832), hayvanların acı çekmediği savına katılmıyordu ve Bentham 1789’da yayınladığı “Ahlak ve Yasa Prensiplerine Başlangıç” isimli eserinde hayvanların acıya katlanıp katlanamayacakları sorusunu gündeme getirmiştir. Bentham ve yandaşlarına rağmen, 20. yüzyıla kadar hayvanlar üzerinde araştırmalar hayvanların acı çekmediği düşüncesine dayanarak devam etmiştir.

17 Şubat 1993’te Almanya’da “Hayvanları Koruma Yasası” yenilenmiştir. Bu yenileme ile hayvan deneylerinin yapılabilmesine bazı sınırlamalar getirilmiştir.
Buna göre;
Hayvanlar üzerinde yapılacak araştırmalar ve deneyler ancak
• Hastalık
• Anormallikler
• Fiziksel yaralanmalar gibi konularda tanı veya tedaviyi geliştirmek amacıyla gerçekleştirilebilir.
“Hayvanları koruma Yasası gereği” madde ve ilaçların insan ve hayvan sağlığı üzerindeki etkisinin belirlenmesi şartı ile deney hayvanları üzerinde çalışmalara izin verilmiştir. Deney ve araştırmalara
alternatif bir yöntemin bulunmaması durumunda çalışmaların yapılabilmesi için konuların ortak olması şarttır. Bu şart yerine getirildiğinde kullanılabilir ibaresidir.

Bu düzenlemede sigara, tütün, deterjan ve kozmetik amaçlı deneyler yasaklanmıştır.

Kanada Konseyi, hayvanları koruma ile ilgili düzenlemesinde, 1986 yılında bazı değişikliklere
gitmiştir:
• Deneyler ve araştırmalarda hayvanların kullanılması zorunlu ise, deney hayvanlarının sosyal ve davranışsal ihtiyaçları üzerine düzenlemeler doğrultusun da hayvanların fiziksel ve ruhsal rahatlıkları teminat altına alınmalıdır.
• Hayvanlara gereksiz yere acı verilmemeli,
• Hayvanlar gereksiz strese maruz bırakılmamalı,
• Hayvanlara güvenli, sağlığa uygun, sağlıklı ortam sağlanmalı,
• Parasal işler, hayvanların fiziksel ve mental sağlığını kısıtlamamalıdır.

Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi, Uluslararası Hayvan Hakları Birliği ve ona bağlı ulusal birlikler tarafından, 23 Eylül 1977 tarihin de Londra’da gerçekleştirilen hayvan hakları konusundaki 3. Uluslararası toplantıda kabul edilmiş ve 15 Ekim 1978’de ilan edilmiştir.

Seçeneklerde verilen diğer tarihler bazı ülkeler ve Türkiye'de hayvanların hakları ve deneysel olarak kullanımı ile ilgili yasal düzenlemelerdir.