Çocuk Gelişimi Çalışma ve Uygulama Alanları IV: Diğer Resmî – Özel Kurum ve Kuruluşlar

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan 14 Temmuz 2004 tarih ve 25522 sayılı “Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik” doğrultusunda iş yerlerindeki gebe, yeni doğum yapmış veya emziren çalışanların çocukları için emzirme odalarının veya çocuk bakım yurtlarının (kreş) kurulmasına karar verilmiştir. Yönetmeliğe göre ayrıca; bir yaşından küçük çocuğu olan kadın çalışanların çocuklarının bırakılması, bakımı ile ilgilenilmesi ve kadın çalışanların çocuklarını emzirebilmeleri için emzirme odaları, çocuğun doğumundan altı yaşına kadar bakım ve eğitimlerinin yapıldığı çocuk bakım yurtları oluşturulması öngörülmüştür.

Çalışan kadın işçilerin yaşları ve medeni hâlleri ne olursa olsun, 100-150 kadın çalıştıran işyerlerinde, bir yaşından küçük çocukların bırakılması, bakımının yapılması ve annelerin emzirmeleri amacıyla çalışılan mekândan ayrı bir yerde ve en fazla 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunlu kılınmıştır.

Çalışan kadın işçilerin yaş ve medeni durumuna bakılmaksızın 0-6 yaşında çocuğu olan 150 den fazla kadın çalışanı bulunan işverenler, çalışma yerinden ayrı ve iş yerine yakın çocuk bakım yurtları açmak zorundadır. Aynı zamanda işverenler, çocuk bakım yurtları kapsamında anaokulu da açmalıdırlar. Ayrıca açılacak olan çocuk bakım yurtları işyerine 250 metreden uzakta bir yerde kuruluyorsa çalışanların çocuklarının bu yurtlara ulaşmasında işverenin servis sağlanması zorunludur.

Yönetmelik doğrultusunda, kurulacak olan emzirme odalarının ve çocuk bakım yurtlarının; çocuğun sağlığını tehdit edebilecek tüm koşullardan uzak, hava ve güneş alan nitelikte olması, her çocuğa taban alanı en az 3 metrekare ve hacimde en az 8 metreküp hava düşecek şekilde olması gerekmektedir.

İlgili yönetmelik doğrultusunda oda ve yurtlarda çalışacak personel arasında yönetici, öğretmen, sağlık personeli ve diğer nitelikteki personeller bulunmaktadır. Çocuk gelişimi lisans mezunları emzirme odalarında ve çocuk bakım yurtlarında yönetici olarak görevlendirilebilmektedir. Yöneticiler, oda ve yurtların amacına uygun olarak işleyişle ilgili her türlü problemlerde çözüm önerisi getirmelidir. Aynı zamanda oda ve yurtlarda çalışacak olan yöneticiler, çocukların sağlık kurallarına uygun bir ortamda yaşaması, gelişiminin desteklenmesi ve eğitimlerinin sağlanmasında tüm koşulları sağlamalıdır. Çocuk gelişimi lisans mezunları pedagojik formasyon almışlarsa oda ve yurtlarda öğretmen olarak da çalıştırılabilmektedir. Öğretmenlerin, çocukların gelişim alanlarının desteklenmesi, iyi alışkanlıklar kazanmalarının sağlanması ve ilköğretime hazırlanmalarına destek olma gibi görevleri bulunmaktadır. Ayrıca meslek lisesi çocuk gelişimi ve eğitimi bölümü mezunları diğer personel kapsamında odalar ve yurtların emzirme odalarında çocuk bakıcısı olarak çalışabilmektedir. Emzirme odalarında her 10 çocuk için 1 çocuk bakıcısı, yurtlarda ise her 20 çocuk için bir çocuk bakıcısı bulundurulur. Çocuk bakıcıları çocukların beslenmesi, bakımı ve eğitimi için görevli kişilere yardımcı olur.

Güney Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde yaşanan hızlı göçlerden dolayı işsizlik sorununun ve yoksulluğun etkisini en çok kadınlar ve çocuklar yaşamaktadır. Bu nedenle Kalkınma Bakanlığı bu bölgelerde yoksulluğun engellenmesi, kadınların sosyal ve ekonomik konumlarının iyileştirilmesi ve çocukların gelişimlerinin bu durumlardan olumsuz yönde etkilenmemesi için projeler gerçekleştirmektedir. Yürütülen bu projelerden biri de GAP Çocuk Gelişimi Merkezleri Projesi’dir.

GAP Çocuk Gelişim Merkezlerinde 5-6 yaş grubu ve 7-14 yaş grubu çocuklar olmak üzere iki grup hedef olarak belirlenmiştir. Bu merkezlerin temel hedefleri şunlardır:

• Çocukları sokağın olumsuz ve riskli ortamından uzaklaştırmak,
• Kötü ve istenmedik alışkanlıklardan uzak tutmak,
• Oyunu temel alarak gelişimlerini desteklemek,
• Sosyalleşme ve öz güveni arttırmak,
• Erken çocukluk eğitim programları uygulayarak ilköğretime hazırlamak, temel becerilerine destek olmak,
• Sosyo-ekonomik düzeyi düşük ebeveynlere çocukları için eğitimsel destekler sağlamak (kitaplar, eğitici araç ve gereçler gibi.),
• Okula giden çocukların okul başarıları konusunda öğretmeni ile iş birliği yapmak,
• Özellikle okula başlatılmamış kız çocuklarının okul kayıtlarını gerçekleştirmek,
• Risk altındaki çocukların gelişim durumlarını belirleyerek gerekli görülen çocukların ailelerini ilgili kurum ve kuruluşlara yönlendirmek,
• Nüfusa kayıtlı olmayan çocukları nüfusa kaydetmek,
• Ailelere gerekli görülen eğitim, bakım ve sağlık gibi temel konularda rehberlik hizmeti vermek.

Kalkınma Bakanlığı bünyesinde Güney Anadolu Bölgesi’nde başlayan ve diğer bölgelerde de kurulan toplam 24 Çocuk Gelişimi Merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerin temel amacı sosyoekonomik düzeyi düşük ve yoksulluğun etkisiyle dezavantaj yaşayan çocuk ve annelerin gelişimlerinin ve eğitimlerinin desteklenmesidir.

Açık Kapı Programları, okula devam eden çocuklara uygulanan bir programdır. Açık Kapı Programı, çocuklara merkezlerin odalarını kullanma ve bu odalarda ders çalışma, kitap okuma, ödevlerini yapma, mevcut bilgisayar ve İnternet bağlantısını kullanarak araştırma yapma olanağını aktif olarak sağlar.

Çocuk Gelişim Merkezlerinde eğitici olarak çocuk gelişimi lisans ve önlisans mezunları, sınıf öğretmenleri, branş öğretmenleri ve okul önce­si öğretmenliği mezunları görev alabilmektedir.

Çocuk gelişimi mezunlarının bu merkezlerdeki görevleri şöyle sıralanabilir:

• 5-6 yaş grubundaki çocukların gelişimlerinin ve becerilerinin desteklenmesi amacıyla okul öncesi eğitim programını uygulamak,
• 7-14 yaş grubuna yönelik belirlenen çeşitli eğitim faaliyetlerinde bulunmak,
• Çocuklara sosyal, kültürel ve sportif aktiviteler düzenlemek,
• Ailelere çocuk gelişimi konusunda rehberlik etmek ve gerekli durumlarda ilgili kurum ve kuruluşlarla bağlantıya geçmesinde yardımcı olmak,
• Çocukların tüm gelişim düzeylerini formal ve informal yöntemleri kullanarak belirlemek.

Çocuk Bakımevleri, Kültür ve Turizm Bakanlığında çalışan personelin 3-6 yaş grubundaki çocuklarının gelişim alanlarını desteklemek, güvenilir bir ortam sağlamak, ilköğretime hazırlamak, sosyal hayatla uyumunu kolaylaştırmak amacıyla kurulan merkezlerdir.

Çocuk Bakımevlerinde lisans, önlisans ve meslek lisesi çocuk gelişimi bölümlerinden mezun olan bireyler görev alabilmektedirler. Çocuk gelişimi bölümü lisans mezunu olan çocuk gelişimciler, bakımevi müdürü, müdür yardımcısı veya eğitimci olarak çalışabilirken, önlisans mezunu olan çocuk eğitimcileri ise müdür yardımcısı ve eğitimci olarak görev alabilmektedirler. Meslek Lisesi çocuk gelişimi bölümlerinden mezun olan kişiler ise çocuk bakımevlerinde yardımcı öğretmen ve sınıf anneleri olarak çalıştırılmaktadır.

Sinema Filmlerini Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulunun temel amacı, sinema filmlerini genel ahlak çerçevesinde değerlendirerek, çocukların ve gençlerin ruh sağlığını korumaktır.

Sinema Filmlerini Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulu, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlıdır.

Sinema Filmlerini Değerlendirme ve Sınıflandırma Kurulunun görevleri şunlardır:

• Filmleri cinsellik, korku veya şiddet unsurlarının ağırlıklı olup olmaması açısından değerlendirir.
• Değerlendirme sonunda filmlerin hangi izleyici kitlesi tarafından izlenebileceğini belirler ve yaş bakımından sınıflandırılır.
• Kurul, filmin içeriğindeki cinsellik, korku veya şiddet unsurlarının ağırlığını dikkate alarak bazı filmlerin aile eşliğinde izlenmesinin uygun olup olmadığına karar verir.
• Kurul, filmlerin günün hangi saatlerinde yayınlanıp yayınlanmayacağını belirler.

Belediyelere bağlı kadın ve çocukların refahını ve gelişimini destekleyecek merkezler belediyeler tarafından ihtiyaç doğrultusunda açılır. Bu nedenle her belediyede her merkez bulunmayabilir. Açılabilecek bu merkezler şunlardır:

• Çocuk Koruma Evleri
• Çocuk Evi
• Anne Çocuk Oyun Merkezleri
• Çocuk ve Gençlik Merkezleri
• Kadın Çocuk Sağlığı ve Gelişim Merkezleri
• Kadın Danışma Merkezleri
• Engelli İyileştirme ve Hizmet Merkezleri
• Oyuncak Kütüphaneleri

Çocuk Koruma Evleri, yasal olarak çocuk tanımı yaş sınırları esas alınarak 0-18 yaş arası bakım desteğine ihtiyaç duyan çocukların geçici olarak barınma, beslenme, sağlık, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla belediyeler bünyesinde kurulmuş yerlerdir. Çocuk koruma evlerinde, ev sistemiyle hizmet verilir. Her evin durumuna göre, kaç çocuğun kalacağına yetkili mercilerce karar verilir ve evlerin her birinde en fazla 6 çocuk barındırılır. Çocukların dışında her evde, eğitmenler de çalışmaktadır. Aynı zamanda her evde bir gözetmen ve bir ev sorumlusu bulundurulur. Evlerde çalışan personeller gerekli eğitimleri aldıktan sonra göreve başlayabilir.

Çocuk Evi, belediye meclisinin onayı doğrultusunda belediye mülki idare sınırları içerisinde ikamet eden 3-5 yaş grubu çocukların ilgi, ihtiyaç ve gelişim özelliklerini göz önünde bulundurarak bilişsel, fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişimlerini desteklemek amacıyla uygun ortamlar ve programlar uygulayan yerlerdir. Çocuk evleri, öncelikli olarak trafik yönünden tehlike yaratmayan, her türlü oyun materyalleriyle rahatlıkla oynamaya imkân sağlayan ve ulaşıma elverişli yerlerde açılır. Bu merkezlerde çocukların yaş grupları belirlenir ve buna uygun oyun ve eğitim faaliyetleri gerçekleştirilir. Çocuk evlerine kabul edilen çocuklar yaşları doğrultusunda 36 aylık çocuklar grubu, 48 aylık çocuklar grubu ve 60 aylık çocuklar grubu olmak üzere 3 gruba ayrılır ve bu gruplara eğitim programları uygulanır. Her grupta en çok 20 çocuk bulundurulabilir ve her grup için bir grup sorumlusu ile ihtiyaç hâlinde bir bakıcı görevlendirilir. Ayrıca çocuk evlerinde eğitim tamamen ücretsiz olup giderler bağlı olduğu belediyenin bütçesinden karşılanır.

Çocukların fiziksel ve ruhsal gelişimlerini korumak ve desteklemek, temel beceri ve alışkanlıklar kazandırmak, güvenilir oyun alanları yaratmak ve çocukların anneleriyle birlikte kaliteli zaman geçirebilmeleri için alanlar oluşturmak amacıyla belediyelere bağlı Anne Çocuk Oyun Merkezleri açılabilmektedir. Bu merkezlerde, bir merkez sorumlusu ve sosyal hizmet, psikoloji, çocuk gelişimi ve eğitimi alanlarında lisans veya önlisans eğitimi almış kişilerden oluşan bir ekip görev alabilmektedir. Anne Çocuk Oyun Merkezleri hafta içi 8.30-17.00 saatleri arasında hizmet verir ve her çocuğun bir kayıt dosyası bulunur.

Sosyal tehlikelerle karşı karşıya olan ve sokakta yaşayan veya çalıştırılan çocuk ve gençlerin rehabilitasyonu ve topluma yeniden kazandırılması amacıyla belediyeler bünyesinde Çocuk ve Gençlik Merkezleri kurulmaktadır. Bu merkezler 18 yaşını doldurmamış bireylere hizmet verir. Fakat merkezin bulunduğu ilin özellikleri doğrultusunda 18 yaşını tamamlamış gençlere de geçici bir süreliğine hizmet verebilmektedir. Çocuk ve Gençlik merkezinde sosyal servis biriminde sosyal çalışmacı, sosyolog, psikolog ve çocuk gelişimciden oluşan bir ekip birlikte çalışır.

Herhangi bir sosyal güvencesi olup olmadığına bakılmaksızın, temel sağlık hizmetleri ve tıbbi etik çerçevesinde, kadın, ana ve çocuk sağlığı ile ilgili koruyucu hizmetlerin, aile planlaması hizmetlerinin ve bu konularla ilgili teorik ve beceri kazandırma eğitim ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin ücretsiz olarak verilmesi amacıyla belediyelere bağlı Kadın Çocuk Sağlığı ve Gelişim Merkezleri açılmaktadır. Merkezde, bir sorumlu doktor ve yeterli sayıda aile planlaması sertifikası olan doktor, çocuk gelişimi uzmanı, psikolog, aile planlaması sertifikalı hemşire, büro personelleri ve hizmetliler görev almaktadır.

Her sosyal ve ekonomik kesimden kadının bilgilendirilmesi, desteklenmesi ve güçlendirilmesi amacıyla belediyeler tarafından kurulan Kadın Danışma Merkezleri kapsamında, fiziksel, duygusal, cinsel ve ekonomik şiddete uğrayan veya uğrama riski altında olan kadınların, şahsen veya telefonla gerçekleşen başvuruları doğrultusunda, ücretsiz olarak hukuksal bilgilendirme ve psikolojik danışmanlık alabildikleri merkezlerdir. Ayrıca bu merkezler, kadın politikalarını oluşturmak amacıyla onların yerel yönetim hizmetlerinden yararlanabilmeleri için gerekli araştırmaların yapılması, kişi veya kurumlara yönelik seminerler düzenlenmesi, kadınlara yönelik sosyal etkinlikler planlama, projeler geliştirme, uygulama ve mevcut projelerde çalışma yapma ve kadın sorunlarını görünür hâle getirme misyonlarını da üstlenmektedir. Kadın Danışma Merkezlerinde ihtiyaca göre, sosyal çalışmacı, psikoloji, hukuk, sosyoloji, çocuk gelişimi ve okul öncesi öğretmenliği lisans programlarından mezun bireyler görev almaktadır. Kuruma başvuran kadınların çocuklarıyla birlikte gelmeleri durumunda çocuklar merkezde kendileri için özel olarak ayrılmış bölüme alınmaktadırlar. Bu özel alandan sorumlu çocuk gelişimci veya okul öncesi öğretmeni tarafından çocuğa gelişimini destekleyici etkinlikler uygulanmaktadır.

Engelli bireylerin çağdaş hizmet anlayışından yola çıkarak kentsel tüm imkânlardan yararlanması, günlük yaşamlarını güvenli, sağlıklı ve mutluluk içinde sürdürebilir olması ilkeleri doğrultusunda belediyelere bağlı Engelli İyileştirme ve Hizmet Merkezleri açılmaktadır. Bu merkezlerin genel amaçları; engelli bireylerin ihtiyaçlarını tespit edip çözüm yolu üretmek, bilinçlendirmek, gelişimlerini desteklemek, toplum tarafından kabulü için mesleki çalışmalar yürütmek, engelli bireylerin aile ve çevresinin psikolojik, sosyolojik ve hukuki sorunlarına destek vermektir. Bu merkezlerde, sosyal çalışmacılar, psikolojik danışmanlık ve rehberlik uzmanlarına, hukuk danışmanlarına, sosyologlara, çocuk gelişimi uzmanlarına, çocuk gelişimciler ve okul öncesi öğretmenlerine önemli görev ve sorumluluklar verilmektedir.

Oyuncak kütüphaneleri, Türkiye’de yeni oluşturulmaya başlanmış merkezlerden birisidir. Belediyelere bağlı olarak oluşturulan oyuncak kütüphanelerinin temel amacı; çocuğun işi olarak tanımlanan oyun kavramını ortaya çıkartmak, ebeveynlerin oyun farkındalıklarını oluşturmak ve çocukların oyun oynama haklarını sağlamaktır.

Oyuncak kütüphanelerinin çocuk açısından, aileler açısından ve toplumsal gelişim açısından faydaları bulunmaktadır. Oyuncak kütüphaneleri sayesinde, dezavantajlı koşullarda yaşayan çocuklar bir süre de olsa dezavantaj yaratan nedenlerden uzaklaşarak zenginleştirilmiş bir öğrenme ortamında zaman geçirirler. Böylelikle çocukların tüm gelişim alanlarında desteklenmiş olur. Sahip oldukları olumsuz koşulların neden olduğu dezavantajların giderilmesi sağlanır. Ayrıca çocuğun okula hazır bulunuşluğu desteklenir. Ebeveyn açısından faydaları düşünüldüğünde, çocuklarının nasıl oyun oynadıklarını gözlemler ve hangi oyuncaklarla oynadığını tespit eder. Böylelikle çocuklarını daha iyi tanıma fırsatı oluşturur. Onlarla beraber daha nitelikli zaman geçirme ve iletişim kurma becerilerini kazanır. Toplumsal gelişim açısından; oyuncak kütüphaneleri sayesinde üniversitelerdeki akademisyenler, öğrenciler, gönüllüler, yerel yönetimler, kamu kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları iş birliği içerisinde çalışırlar. Bu sayede etkin bir iş birliği sağlanır. Toplumsal bilinç ve duyarlılık oluşumunu teşvik eder. Çocukların gelişimlerini ve eğitimlerini engelleyen dezavantaj faktörleri belirlenerek, ortadan kaldırılması sağlanır.

Sivil Toplum Kuruluşları, kar amacı gütmeyen, sadece kendi amaç ve değerleri dışında toplumda bulunan her bireyin refah ve barışını amaçlayan ve merkezi otorite ile vatandaşların arasında köprü kuran kurumlardır. Sivil Toplum Kuruluşları, vakıflar, dernekler, sendikalar ve meslek kuruluşları olmak üzere dört farklı birimden oluşmaktadır.

Lösemili Çocuklar Vakfı (LÖSEV), Geleceğimizin Çocukları Vakfı (GCV), İlköğretim Okullarına Yardım Vakfı (İLKYAR), Türk Eğitim Vakfı (TEV), Türkiye Can Çocuklar Eğitim Koruma ve Yaşam Vakfı (CANEV), Anne Ço­cuk Eğitim Vakfı (AÇEV) gibi vakıflar ve Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği (ÇYDD), gibi dernekler çocukların sağlığı, gelişimi ve eğitimi amacıyla kurulan sivil toplum kuruluşlarına örnek olarak verilebilir.