Çocuk Gelişimi Çalışma ve Uygulama Alanları III: Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Adalet Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar

• Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlama Merkezleri (AÇSAP)
• Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna Bağlı Hastaneler
• Hastanelere Bağlı Kurum Kreşleri ve Anaokulları
• Çocuk İzlem Merkezleri (ÇİM)
• Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezleri (ÇOKMED)
• Sağlık Bakanlığı Danışma ve Destek Hatları

AÇSAP Merkezleri, İl Sağlık Müdürlüğüne bağlı olarak çalışırlar. Merkezlerin göstereceği faaliyetler şunlardır:
• İlde yataklı veya yataksız sağlık hizmeti veya destek hizmeti veren kuruluşlar ve sağlık eğitimi veren diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak,
• Temel sağlık hizmetleri ve tıp etiği ilkeleri ışığında, kadın, ana ve çocuk sağlığı ile ilgili koruyucu ve tedavi edici hizmetleri, laboratuar hizmetlerini, aile planlaması hizmetlerini ve bunlar ile ilgili konulardaki teorik ve beceri kazandırma eğitim ve danışmanlık hizmetlerini vermek,
• Kadın, ana ve çocuk sağlığı ile ilgili yürüttüğü hizmetlerin kayıt ve bildirimlerini yapmak,
• İlin birinci basamak sağlık hizmetlerini veren kuruluşlarında görev yapan sağlık personelinin kadın, ana ve çocuk sağlığı ve aile planlaması dahil üreme sağlığı konularında hizmet içi eğitimlerini yürütmek,
• Gerektiğinde, il dışından gelen sağlık personelinin de kadın, ana ve çocuk sağlığı ve aile planlaması dahil üreme sağlığı konularında eğitimlerini sağlamak,
• Mesleki eğitim kurumları için, çocuk, adölesan, kadın ve erkek üreme sağlığı (aile planlaması dahil ) hizmetleri ile ilgili olarak mezuniyet öncesi ve sonrası uygulamalı öğretim hizmetlerinde işbirliğinde bulunmak”
(Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliği, 1997).

• Merkez’in imkânları ve mevzuat çerçevesinde baştabibin yapacağı iş bölümüne tabi olarakgörev alanının gerektirdiği tüm hizmetleri vermek,
• İl genelinde, birinci basamak sağlık kuruluşlarında sunulan çocuk gelişimi hizmetlerinin geliştirilmesi ile ilgili değerlendirmeler yapmak; plan, program ve projeler üretmek ve bunların uygulanması ve kurum içi ve dışı işbirliği imkânlarının yaratılabilmesi için baştabibin sorumluluğunda Sağlık Müdürlüğündeki ilgili şube ile işbirliği içinde çalışmalar yapmak,
• Görev alanı ile ilgili olarak, Merkezin danışmanlık, halk sağlığı eğitimi ve diğer eğitim etkinliklerinin planlanması ve yürütülmesinde görev almak; sürdürülen çocuk gelişim programlarına yönelik verileri toplamak; toplanan verileri değerlendirmek üzere ilgili sağlık personeli ile işbirliği yapmak ve periyodik raporlar hazırlayarak baştabibe sunmak,
• Sunduğu hizmetlerle ilgili kayıt tutmak,
• Merkez’in sahaya yönelik çalışmalarının planlanması, yönlendirilmesi ve yürütülmesinde görev almak,
• Baştabibin vereceği benzer görevleri yapmak (Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri Yönetmeliği, 1997).

Bakımevi müdürü olarak çalışan çocuk gelişimcilerin görevleri şunlardır:

• Bakımevinin işletilmesinde ve yönetilmesinde kurum ile koordinasyon sağlamak,
• Bakımevinin yıllık ihtiyaçlarını tespit etmek,
• Kaliteli hizmet verilebilmesi için gerekli tedbirleri almak,
• Görevli personelin eğitimi ile ilgili tedbirleri almak ve bunun için gerekli çalışmaları yapmak,
• Bakımevinin temizlik ve sağlık şartlarının ve beslenme ve eğitim hizmetlerinin yeterli olup olmadığını kontrol etmek,
• Hizmetle ilgili harcama ve kayıtların düzenli olarak tutulmasını sağlamak ve harcamaları kontrol etmek,
• Mevzuatın gerektirdiği diğer kayıt ve evrakların düzenli olarak tutulmasını ve saklamasını sağlamak,
• Bakımevine alınacak çocuklarla ilgili değerlendirmeleri yaparak ilgili birime tekliflerde bulunmak.

Çocukların istismarının önlenmesi ve istismara maruz kalmış çocuklara bilinçli ve etkin bir mücadele programının uygulanabilmesi amacıyla 4 Ekim 2012 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan Başbakanlık Genelgesi gereğince Türkiye’de Çocuk İzlem Merkezi Koordinasyon Kurulu oluşturulmuştur.

ÇİM kurulu, Sağlık Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı ve Adli Tıp Kurumu Başkanlığından birer temsilci olmak üzere toplam yedi üyeden oluşur.

ÇİM’lerde görev alan lisans mezunu çocuk gelişimcilerin;
• Çocuk istismarı üzerine bilgi düzeyleri yüksek olmalıdır.
• Mağdur durumunda merkeze gelen çocuklarla iyi ve sıcak bir iletişim kurmaları
gerekmektedir.
• ÇİM’in ortamını çocukların yaş ve gelişim düzeyine uygun olarak düzenlemeleri
gereklidir.
• Yaş grubu küçük olanlarla görüşme öncesinde kendisini güvende ve rahat hissetmeleri için oyunlar oynamaları önemlidir.
• Cinsel istismara maruz kalan çocuğun gelişimini destekleyecek gelişim programları hazırlamaları gerekmektedir.
• Mağdur çocuğun ailesine çocuğu ile ilgili gelişimsel destek programları hazırlamaları ve bunu aile ile paylaşmaları gereklidir.
• Çevresindeki ailelere istismarın çeşitleri ve önleme durumları ile ilgili çeşitli seminerler düzenlemesi gerekmektedir. İstismara uğrayan çocukları görüp, savcılığa ihbar etmemenin de suç olduğu ailelere bildirilmelidir.
• Gerektiğinde konu ile ilgili ulusal ve uluslararası toplantılar organize etme ve diğer çalışanlarla ortaklaşa çalışmaları önemlidir.
• Özellikle çocuklarla ilgili alanlarda görev yapan kişilere “Çocuk İzlem Merkezlerinin Amacı ve İşlevi” konusunda gerekli eğitimler vermeleri gerekmektedir.

Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezleri, Türkiye’deki üniversite hastaneleri bünyesinde 2006 yılında kurulmuştur.

Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezleri'nin amacı; üniversite hastanesindeki ilgili bilim dalları olan sosyal pediatri, adli tıp, çocuk psikiyatrisi, çocuk cerrahisi ve psikiyatri dalları arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlayarak ihmale ve istismara uğrayan çocukların tanı, tedavi, korunma ve izlenmelerine dair uygulama ve araştırmaların yapılacağı ortamı sağlamaktır. Aynı zamanda bu merkezler, ihmal ve istismara maruz kalmış çocukları korumak, değerlendirmek, tanı, tedavi ve izlenmelerini gerçekleştirmeyi de hedeflemektedir.

Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezlerinde ihmal ve istismara maruz kalmış çocukların ve ergenlerin tanısı, tedavisi ve izlenmesi amacıyla hekim, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, çocuk gelişimi uzmanı ve sosyal pediatri, adli tıp, çocuk psikiyatrisi, çocuk cerrahisi ve psikiyatri bilim dallarında gerekli personeller görevlendirilir (Dağlı ve İnanıcı, 2010). 

Lisans mezunu çocuk gelişimciler, Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezlerinde şu faaliyetleri gerçekleştirirler:

• Çocuk ihmal ve istismarı konusuyla ilgili diğer kuruluşlarla işbirliği yaparlar.
• Çocuk ihmal ve istismarı konusuyla ilgili öğrencilere yönelik eğitimler verirler.
• Toplumsal duyarlılığın sağlanması amacıyla topluma ihmal ve istismar konularında eğitimler düzenlerler ve dergi, kitap gibi benzeri yayınlar çıkarırlar.
• Çocuk ve ebeveynlere yönelik destek programları, seminerler ve projeler geliştirirler.
• Merkezdeki diğer çalışanlarla birlikte ulusal ve uluslararası sempozyum, kongre ve konferanslar düzenlerler.
• Çocuk ihmal ve istismarı konusuyla ilgili diğer kuruluşlarla işbirliği yaparlar.
• Çocuk ihmal ve istismarı konusuyla ilgili öğrencilere yönelik eğitimler verirler.
• Toplumsal duyarlılığın sağlanması amacıyla topluma ihmal ve istismar konularında eğitimler düzenlerler ve dergi, kitap gibi benzeri yayınlar çıkarırlar.
• Çocuk ve ebeveynlere yönelik destek programları, seminerler ve projeler geliştirirler.
• Merkezdeki diğer çalışanlarla birlikte ulusal ve uluslararası sempozyum, kongre ve konferanslar düzenlerler.

Sağlık Bakanlığının koordine ettiği Alo 191 Uyuşturucu ile Mücadele Danışma ve Destek Hattı’nda çalışan lisans ve önlisans mezunu çocuk gelişimciler şu faaliyetlerde bulunurlar:

• Çocuk gelişimcilerin, telefon hattı veya İnternet üzerinden görüntülü veya görüntüsüz görüşme, canlı mesajlaşma yolu ile kişilerin kimlik bilgilerini almadan hizmet vermeleri gerekmektedir.
• Kısa mesaj, elektronik posta ve sosyal medya aracılığıyla web ortamından gelen sorulara alanı ile uygun ve sağlıklı cevaplar vermelidirler.
• Uyuşturucu bağımlılığı sebebiyle tedavi olmak isteyenleri sağlık merkezlerine yönlendirmelidirler.
• Tedavi sonrasında 0-18 yaş arası çocuklara sosyal uyum programları planlamalı ve sunmalıdırlar.  

İçişleri Bakanlığı’nın temel görevleri; iç güvenlik kuruluşlarını idare etmek suretiyle ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü, yurdun iç güvenliğini ve asayişini, kamu düzenini ve genel ahlakı korumaktır. Ek olarak sınır, kıyı ve karasularını muhafaza etmek, suç işlenmesini önlemek, suçluları takip etmektir.

İçişleri Bakanlığı’na bağlı bazı kurum ve kuruluşlarda da önlisans ve lisans mezunu çocuk gelişimcilere yer verilmektedir. Bu kurum ve kuruluşlar şu şekilde sıralanabilir:

• Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/Büro Amirliği
• Kadın Sığınma Evi ve Danışma Merkezleri 

Sosyal çalışmacı kapsamı altında yer verilen lisans mezunu çocuk gelişimcilerin görevleri şu şekilde sıralanmaktadır:

“Madde 18 - Sosyal çalışmacı;

• Sosyal inceleme raporu hazırlanması için muhafaza altına veya gözaltına alınan çocukla ilk görüşmeyi yapmak,
• Çocuk hakkında sosyal inceleme raporu hazırlamak ve ilgili büro / kısım amirliğine vermek,
• Çocukları suça iten fiziki, psikolojik ve sosyolojik etkenleri araştırmak,
• Suçluluğu ortadan kaldırmaya yönelik plan ve programlar geliştirmek,
• Korunmaya muhtaç olan, ihmal ve istismara maruz kalan, evden veya bulunduğu kurum ya da kuruluştan kaçan, sokakta yaşayan ve sokakta çalıştırılan, uçucu, uyuşturucu ve psikotrop madde bağımlısı olan, suça itilen ve mağdur çocuğun kendisine ve kanuni mümessiline rehberlik hizmetinde bulunmak,
• Çocuğun durumunu iyileştirmek için ailesi ve okul, sosyal ve sağlık hizmetleri gibi kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak,
• Uçucu, uyuşturucu, psikotrop madde bağımlısı olan çocuğun tedavisi için sağlık müdürlükleri ve tedavi kuruluşları ile işbirliği yapmak,
• Geçici barınma ünitesinde kalan çocuklar için sosyal, kültürel ve eğitici programlar geliştirmek ile görevlidir”

(Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü / Büro Amirliği Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği, 2001). 

Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü / Büro Amirliklerinde görevli olan çocuk gelişimcilerin ilk görevi muhafaza veya gözaltına alınan çocuklarla görüşmeler yaparak sosyal inceleme raporu hazırlamaktır.

Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü / Büro Amirliklerinde görevli olan çocuk gelişimcilerin ilk görevi muhafaza veya gözaltına alınan çocuklarla görüşmeler yaparak sosyal inceleme raporu hazırlamaktır. Sosyal inceleme raporu; çocuğun kimlik bilgileri, bireysel özellikleri ve kişilik yapısı, ailevi özellikleri, aile bireyleri ile ilişkileri, arkadaş çevresi, okul durumu, içinde yaşadığı ortamın koşulları, yaşadığı sorunları, içinde bulunduğu eylemin nitelikleri ve değerlendirmeleri, sonuç ve önerileri içerir. Bu rapor çocuk gelişimcinin çocuk ile gerçekleştirdiği görüşme, gözlem ve ziyaretleri yoluyla oluşturulur. 

Kadın Sığınma Evi ve Danışma Merkezlerinde önlisans mezunu çocuk eğitimcileri ve lisans mezunu çocuk gelişimciler görev alabilmektedir. Çocuk gelişimciler, başvuran bireylerin ilk kabul ve ayrılma işlemlerinde, danışmanlık ve destek aşamasında, çocuklara yönelik çalışmalarda, iç iletişim ve toplantılarda, kayıt ve raporlamada ve planlama aşamasında görev alırken çocuk eğitimcileri ise çocuklara yönelik çalışmalarda, iç iletişim ve toplantılarda ve planlama aşamasında görev almaktadırlar.

Adalet Bakanlığına bağlı kurum ve kuruluşlarda lisans mezunu çocuk gelişimcilere yer verilmektedir. Bu kurum ve kuruluşlar:

• Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri
• Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleridir.

Denetimli serbestlik; mahkemece belirlenmiş şartlar ve süre içerisinde, şüpheli, sanık veya hükümlünün toplumla bütünleştirilmesi amacıyla ihtiyaç duyduğu her türlü hizmet, program ve kaynaklardan yararlanmasının sağlandığı toplum temelli bir uygulama olarak tanımlanmaktadır (Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Yönetmenliği, 2007).