Okul Öncesi Eğitimde Planlama ve Değerlendirme

Plan, önceden belirlenen eğitim hedeflerine ulaşmak için hangi etkinliklerin niçin ve nasıl yapılacağı, ne gibi kaynak ve araçların kullanılacağı, elde edilen başarının nasıl değerlendirileceğinin önceden tasarlanması işidir.

Plan yapma, amaçlara en kısa ve doğru yoldan ulaşılmasını sağlar. Öncelikle iyi bir planlama ile çocuk merkezli, çağdaş öğrenme-öğretme yaklaşımlarını temel alan etkinliklerin uygulanabilmesi için ortam yaratılmış olur. Eğitimcinin neyi, niçin ve nasıl yapacağını düşünmesini sağlayarak verimini artırır, düzenli çalışma alışkanlığı kazandırır. Amaçlara ulaştıracak en uygun öğrenme süreçleri ile materyallerin seçilmesini, eğitim etkinliklerine hazırlık yapılmasını sağlar. Eğitim-öğretimin değerlendirilmesinin güvenilir olmasını sağlar ve en önemlisi çocukların gelişim özellikleri, ilgi, istek ve yeteneklerine göre yetiştirilmelerine ortam yaratır.

Evet. Eğitim etkinliklerini planlı bir biçimde gerçekleştirmek yasal yönden zorunlu, eğitsel yönden de gereklidir. Eğitim etkinliklerinin amacına ulaşması bu etkinliklerin planlı bir biçimde hazırlanması ve uygulanmasına bağlıdır.

Eğitimcilerin eğitim öğretim sürecini planlarken kimi ilkeleri göz önünde bulundurmaları ve planlarını bu doğrultuda hazırlamaları önemlidir. Bu ilkeler şöyle sıralanabilir:

• Plan hazırlarken çocukların ve çevrenin özellikleri ile okulun olanakları göz önünde bulundurulmalıdır.
• Çocukların planlama sürecine etkin bir şekilde katılmaları gerekmektedir. Unutulmamalıdır ki en iyi plan çocuklarla birlikte geliştirilen plandır.
• Katı ve şekilci değil, eğitimcilerin çalışmalarına esneklik tanıyan yapıda planlar hazırlanmalıdır.
• Özgün, uygulanabilir ve gerçekçi olmalıdır.
• Yararlanılması planlanan araç gereçler kullanılmaya elverişli olmalıdır.
• Planlamada; basitten karmaşığa, yakından uzağa, bilinenden bilinmeyene gibi temel ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır.
• Özellikle okul öncesi eğitimde planlama yaparken çocuk merkezli, etkin öğrenme temelli etkinlikler planlamaya özen gösterilmelidir.

Okul öncesi eğitimde değerlendirme, çocuk hakkında tarafsız, bütüncül, esnek, tutarlı, bilimsel ve sistematik, birbirini tamamlayan farklı işlev ve özellikteki bir dizi araç yardımıyla gerçekleştirilen, çok boyutlu bilgi toplama ve bunları birbirleriyle bütünleştirerek anlamlı ve güvenilir bir karar verme sürecidir.

Okul öncesi eğitimde, çocukların tüm özellikleri ile tanınması ve değerlendirilmesi, etkili planlamanın yapılmasında ilk ve en önemli adımdır. Çocukları değerlendirmenin temel amaçları;

• öğrenmeyi geliştirmek,
• çocukların özel gereksinimlerini belirlemek,
• gelişimsel düzeylerini belirlemek ve
• programları geliştirmektir.

Çocuklar hakkında elde edilen bilgilerin öğrenme deneyimlerini planlamak amacıyla kullanılması süreci kendi içinde üç aşamadan oluşur. Bu aşamalar:

• Gözlem yapma ve kaydetme
• Gözlem sonuçlarına göre yeni öğrenme deneyimlerini planlama
• Planlanan öğrenme deneyimlerini uygulama ve tekrar gözlem yaparak değerlendirme yapmadır.

Planlama yaparken gelişim kontrol listeleri ço­cuk hakkında karar verilmesinde ve öğretme-öğrenme ortamının düzenlenmesinde ciddi bir kılavuzdur.

Okul öncesi Eğitim Programı’nda eğitimcilerin hazırlaması gereken üç farklı plandan söz edilmektedir. Bunlar;

• aylık eğitim planı
• günlük eğitim akışı ve
• etkinlik planıdır.

Aylık eğitim planı, okul öncesi eğitim sürecinin aylık dönemler hâlinde planlanması te­melinde hazırlanan plandır. Eğitimci bir eğitim öğretim yılında her ay için bu planlardan hazırlar, uygular ve değerlendirir. Aylık eğitim planı; eğitimcinin, grubunda yer alan ço­cukların tüm gelişim alanlarını desteklemek için etkinlik oluşturmak üzere alacağı ka­zanım ve göstergeleri, kavramları, alan gezilerini, özel gün ve haftalar ile aile katılımı ve değerlendirme süreçlerini içerir.

Eğitimcinin aylık planında yer vereceği kazanım ve göstergeleri belirleyebilmesi için gru­bunda yer alan çocukları düzenli bir biçimde gözlemleyerek elde ettiği verileri bir örneği Okul öncesi Eğitim Programı’nda yer alan “Gelişim Gözlem Formuna” kaydetmiş olma­sı gerekmektedir. Bir başka söyleyişle, aylık planda yer alacak kazanım ve göstergelerin belirleyicisi eğitimcinin süreçte gözlemleri yoluyla belirlediği, çocukların desteklenmesi gereken gelişimsel özellikleridir.

Eğitimcinin, grubunda yer alan her bir çocuğun gelişimsel gereksinimlerine göre Okul öncesi Eğitim Programı’ndan seçeceği kazanım ve göstergeleri aylık eğitim planının ilgili bölümüne yazması gerekmek­tedir. Ayrıca belirlenen kazanım ve göstergeler, “Kazanım ve Göstergelere Aylık Eğitim Planlarında Yer Verme Durumu Çizelgesi ”ne de kaydedilmelidir.

Aylık eğitim planında kazanım ve göstergelerin yanı sıra kavramlara da yer verilmelidir. Eğitimci öncelikle, gözlemleri yoluyla grubunda yer alan çocuklarda yanlış yerleşmiş ya da eksik olan kavramları belirlemeli ve bunlara kolaydan zora, basitten karmaşığa bir sıra izleyerek aylık eğitim planlarında yer vermelidir. Aylık eğitim planına alınan kavramlar aynı zamanda “Kavramlara Aylık Eğitim Planında Yer Verme Durumu Çizelgesi”ne de kaydedilmelidir.

Aylık eğitim planında bulunan değerlendirme bölümü, plan uygulandıktan sonra il­gili ayın bitiminde doldurulmalıdır.

Eğitimci, o ay süresince günlük eğitim akışlarının genel değerlendirme bölümlerine ve çocuk gelişim gözlem formlarına kaydettiği bilgilere dayanarak bir değerlendirme yapmalıdır. Bu değerlendirmede çocukların, programın ve kendisinin değerlendirme sonuçlarına yer vermeli, planına aldığı kazanımların gerçekleş­tirilme durumu ve etkinlikleri uygulama durumuna ilişkin bilgileri kaydetmelidir.

Eğitimcinin değerlendirme sürecinde kullanması ve aylık planın değerlendirme bölümünde belirtmesi gereken formlar şunlardır:

• Okulun açıldığı ilk ayda çocukların evlerine yapılacak ziyaretler, ailelerle bireysel görüşmeler ve veli toplantıları ile ilgili takvim belirlenmelidir. Ailelerin, “Aile Eği­timi İhtiyaç Belirleme Formu”, “Aile Katılımı Tercih Formu”, “Okul Tanıtım ve Aile Tanıma Dosyasında Bulunan Formları” doldurmaları sağlanmalıdır.
• Eğitim sürecinde çocukların gözlemlerinden elde edilen bilgiler “Gelişim Gözlem Formu”na kaydedilmelidir.
• Dönem sonlarında her bir çocuk için, gözlem sonuçlarına ve Gelişim Gözlem For­muna kaydedilen bilgilere dayanılarak “Gelişim Raporu” hazırlanmalıdır. Yılda iki kez hazırlanması gereken gelişim raporlarında çocukların genel gelişimsel ilerleme­leri ile desteklenmesi gereken durumları ortaya konmalı ve ailelere öneriler içerme­lidir. Hazırlanan gelişim raporları MEB e-okul öğrenci sistemine kaydedilmelidir.
• Eğitimci, “Gelişim Dosyası”nda (Portfolyo) yer alacak çalışmaları her ay çocuklarla birlikte seçmeli ve biriktirmelidir. Bu dosya eğitim-öğretim yılı sonunda ailelerle paylaşılmalıdır.

Günlük eğitim akışı, eğitimcinin gün içerisinde yapacağı çalışmalara düzenli bir biçimde yer verdiği çerçeve niteliğindeki plandır. Güne başlama zamanı, oyun zamanı, etkinlik zamanı ve günü değerlendirme zamanı, beslenme ve dinlenme zamanı gibi rutin etkinlikleri içerir.

Güne başlama zamanı; çocukların birbirlerine, sınıf ortamına ve gün içinde yapılacak et­kinliklere uyum sağlamalarına yardımcı olan ve yüz yüze etkileşime girme fırsatı sunan zaman dilimidir. Bu zaman diliminde eğitimci ve çocuklar, sınıfın ya da bahçenin uygun bir yerinde çember biçiminde oturup birbirleriyle selamlaşır ve sohbet ederler. Eğitimci her gün bu zaman diliminde değişik konulara yer vererek çocukların bu konu ve durumlarla ilgili farkındalık kazanmalarını sağlayabilir. Ayrıca, şarkı söyleme, öykü anlatma, parmak oyunları, alan gezisine çıkma, sabah yürüyüşü ya da egzersizleri yapma gibi etkinliklere de yer verilebilir. Güne başlama zamanının sonunda eğitim­ci, o gün yapılacak etkinlikler ve öğrenme merkezleri hakkında çocuklara bilgi vermelidir.

Oyun zamanına başlarken öğrenme merkezleri çocuklara tanıtılmalı, özellikle eğitim or­tamında yeni bir öğrenme merkezi oluşturulmuş ya da var olan öğrenme merkezlerinde herhangi bir değişiklik yapılmışsa bu durum çocuklara açıklanmalıdır. Ayrıca, çocukların oynamak istedikleri öğrenme merkezleri ile ilgili planlama yapmaları sağlanmalıdır. Çocukların tüm öğrenme mer­kezlerinden etkin bir biçimde yararlanabilmeleri ve nitelikli oyun oynayabilmeleri için eğitimci farklı yöntemler geliştirerek kullanabilir. Oyun zamanı, zaman zaman öğrenme merkez­leri dışında bahçede açık havada oyun biçiminde de gerçekleştirilebilir ya da alan gezisine gidilebilir. Açık havada gerçekleştirilecek oyun zamanı; tırmanma, koşma, kayma, denge sağlama, atlama vb. etkinlikleri içerebilir.

Tek bir etkinlik; Türkçe, Fen, Matematik, Oyun vb. gibi etkinliklerin etkinlik planı for­matına uygun bir biçimde hazırlanmış hâlidir. Bütünleştirilmiş etkinlik ise birden fazla etkinliğin uygun geçiş ve bağlantılarla bir araya getirilmesi ile oluşturulmuş etkinliklerdir. Örneğin; Matematik ve Oyun bütünleştirilmiş etkinliği gibi. Ancak birden çok etkinliğin art arda sıralanması bütünleştirilmiş etkinlik anlamına gelmemektedir. Aynı kazanım ve gös­tergelere ya da kavrama yönelik, aynı tema etrafında şekillenen birden çok etkinliğin uygun geçişlerle birbirine uyumlu hâle getirilmesi ile bütünleştirilmiş etkinlik planlanabilmektedir.

Etkinlik zamanında yer alacak etkinlikler planlanırken bireysel, küçük grup ya da büyük grup etkinliği olarak değişik yapılarda planlanması ve uygulanmasına özen gös­terilmelidir. Bireysel etkinlik; çocuğun bireysel gelişim özellikleri gereksinimleri, ilgi ve yeteneklerine uygun olarak hazırlanmış, kendi başına yaparak yaşayarak öğrenmesini destekleyen etkinliklerdir. Küçük grup etkinliği; çocukların yaş, gelişim özelliği, ilgi ve yetenekleri doğ­rultusunda 3-5 kişilik gruplara ayrılarak yaptıkları farklı çalışmalardır. Bu nedenle küçük grup etkinlikleri her grup için ayrı planlanır. Eğitimcinin aynı kazanım ve göstergeleri farklı yöntem ve teknikleri kullanarak kazandırmaya çalıştığı etkinlik türüdür. Büyük grup etkinliği ise aynı kazanımlara ulaşmak amacıyla, aynı yöntem, teknik ve materyalleri kullanarak sınıftaki tüm çocuklarla birlikte yapılan etkinliklerdir.

Yapılandırılmış etkinlik; tüm sürecin öğretmen tarafından planlandığı ve onun yönetimi ve denetimi ile uygulandığı etkinlik­lerdir. Çocukların yaratıcılığı ve etkin katılımını oldukça sınırlayan bu tür etkinliklere yalnızca gerek duyulan durumlarda ve kısıtlı bir biçimde yer verilmelidir. Yarı yapılan­dırılmış etkinlik; süreçte öğretmen ve çocuğun beraber etkin katılımını gerektiren etkin­liklerdir. Kimi zaman öğretmen tarafından başlatılan süreç çocuklar tarafından devam ettirilirken kimi zaman da çocukların başlattığı bir süreci öğretmen eğitim amaçlı yön­lendirebilir. Ancak yapılandırılmış etkinlikte olduğu kadar çocuğu kısıtlayıcı ve yönetici bir süreci gerektirmez. Yapılandırılmamış etkinlikte ise; eğitimcinin rolü eğitim ortamını hazırlayarak çocukların ilgisini çekebilecek duruma getirmek ve ortamın kendisinin öğre­tici olması özelliğinden etkin bir biçimde yararlanmaktır. Yapılandırılmamış etkinlikler, diğer etkinliklere göre kontrolden uzak bir öğrenme süreci sunuyor gibi görünmesine karşın çocukların özellikle yaratıcılıklarının gelişmesi ve gelişim düzeyleri konusunda bilgi sahibi olabilmek açısından çok önemli etkinliklerdir.

Bu zaman dilimin­de, sınıftaki tüm çocuklarla bir araya gelinerek güne başlama zamanında olduğu gibi yüz yüze etkileşim fırsatı yaratılmalı ve gün içinde yapılanlar değerlendirilmelidir. Değerlen­dirme sürecinde açık uçlu sorularla, çocukların hangi öğrenme merkezlerinde, kimlerle hangi oyunları oynadıkları, hangi etkinlikleri yaptıkları konuşulmalıdır. Ayrıca o gün ve yapılan etkinlikler hakkında paylaşmak istedikleri duyguları, mutluluk verici ya da üzücü olaylar, gözlenen olumlu davranışlar hakkında sohbet edilmelidir. Bu süreçte gün içeri­sinde uygulanan etkinliklerin değerlendirmelerinden de yararlanılabilir. Bazı zamanlarda o gün ele alınan kazanım ya da kavramların ne kadar gerçekleştiğini belirlemeye yönelik çalışma yaprakları yapma, afiş ya da poster hazırlama, yapılan etkinlikleri sergileme, et­kinlikler sırasında öğretmen tarafından çekilen fotoğraf ya da video görüntülerini incele­me gibi farklı değerlendirme biçimlerine de yer verilebilir.

Etkinlik Planı, eğitimcinin günlük eğitim akışı içerisinde yer alan her bir etkinlik için ha­zırlaması gereken plandır.

Etkinlik planı formatında yer alan bölümler;

• Etkinlik adı,
• Etkinlik çeşidi,
• Yaş grubu,
• Kazanım ve göstergeler,
• Öğrenme süre­ci,
• Materyaller,
• Sözcükler,
• Kavramlar,
• Aile katılımı,
• Uyarlama ve
• Değerlendirmedir.

Etkinliğin sonunda değerlendirmenin soru sorma şeklinde yapılması planlanıyorsa eğitimci çocuklara aşağıdaki türden sorular yöneltebilir:

• Betimleyici sorular: Etkinliğin süreç olarak gözden geçirilmesini sağlayıcı sorulardır.
• Duyuşsal sorular: Çocukların etkinlikle ilgili yaşantı ve duygularını paylaşmala­rına olanak tanıyan sorulardır.
• Kazanımlara yönelik sorular: O gün için alınan kazanım ve göstergelere yönelik açık uçlu sorulardır.
• Yaşamla ilişkilendirme soruları: Çocukların öğrendiklerinin kalıcı olması ve et­kinlikte yaşadıkları ile kendi yaşamları arasında ilişki kurmalarına yardımcı olmak amacıyla sorulan sorulardır.

Etkinlik planının hazırlanmasında ilk adım, aylık eğitim planı içerisinden o etkin­lik kapsamında verilmesi planlanan kazanım ve göstergeler ile kavramları seçmektir. İkinci olarak belirlenen kazanım ve göstergeler ile kavramların hangi yöntem, teknik ve materyallerle nasıl bir eğitim ortamında verilebileceği düşünülerek öğrenme süreci ta­nımlanmalıdır. Etkinlik planının hazırlanmasında üçüncü adım öğrenme süreci planlanan etkinliğe yönelik bir aile katılımı çalışması planlanmasının gerekliliği ile ilgilidir. Eğitimci zaman zaman ailelere yönelik destekleyici etkinlikler planlayabilir. Etkinlik planında dördüncü adım değerlendir­me sürecinin planlanması ile ilişkilidir. Eğitimcinin bu süreçte etkinliğe yönelik nasıl bir değerlendirme yapmanın uygun olacağına karar vermesi ve bununla ilgili bir planlama yapması gerekmektedir. Etkinlik planının hazırlanmasında beşinci adım ise grupta özel gereksinimli bir öğrenci bulunması durumunda yapılması gereken uyarlama çalışması ile ilgilidir. Eğitimci belirlediği kazanım, gösterge ve kavramları özel gereksinimli öğrenci­ye de kazandırabilmek için etkinliğin öğrenme süreci, kullanılacak materyaller, yöntem ve teknikler ile değerlendirme sürecinde nasıl bir düzenleme yapması gerektiğine karar vermelidir. Etkinlik planında son olarak hazırlanan etkinliğe bir ad verilmeli ve etkinlik günlük eğitim akışının yanı sıra eğitimcinin etkinlik havuzuna da eklenmelidir. Ayrıca etkinlik uygulandıktan sonra eğitimci tarafından çocuklar, program ve kendisi açısından değerlendirilmelidir.

Günümüzde okul öncesi eğitim kurumlarından yararlanma yaşı 36-66 ay arası olarak belirlenmiştir. Ayrıca 26 Tem­muz 2014 tarihinde Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Millî Eğitim Bakanlığı Okul öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre, özellikle ana sınıflarında, 36-66 ay arasındaki çocuk­lardan karma yaş grupları oluşturulabilmektedir.

Eğitimcilerin farklı yaş grupları ile karma yaş gruplarına birbirinden farklı etkinlik planları yapmaları ya da aynı etkinlik planı içinde farklılıklar yaratmaları önemlidir. Karma ya da farklı yaş grupları için etkinlik planlama etkinliğin; ka­zanım ve göstergeler, kavramlar, materyaller, öğrenme süreci ile değerlendirme sürecinde birtakım değişikliklerin yapılması ile gerçekleştirilebilir.