Okul Öncesi Eğitim Programı

Okul Öncesi Eğitim Programı, okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden çocukların zengin öğrenme deneyimleri ile sağlıklı büyümelerini ve tüm gelişim alanlarında en üst düzeye ulaşmalarını amaçlar. Aynı zamanda, çocukların öz bakım becerilerini kazanmaları ve ilkokula hazırlık sürecini nitelikli biçimde geçirmeleri için çeşitli olanaklar tanır. Çocukların gelişimini desteklemeyi amaçlamasının yanı sıra tüm gelişim alanlarında karşılaşılabilecek yetersizlikleri önlemeyi de amaçlamaktadır.

Okul Öncesi Eğitim Programı, çocukların gelişim düzeylerine ve özelliklerine dayanan, tüm gelişim alanlarının geliştirilmesini amaçlayan “gelişimsel” bir programdır. Yaklaşım olarak “sarmal” özellik gösteren bu program, model olarak “eklektik”tir.

Programın çocuk merkezli olması, eğitimciye öğrenme sürecinde çocuklara plan yapma, uygulama, düzenleme, sorgulama, araştırma, tartışma ve üretme olanağı vermesi anlamına gelir. Çocuk merkezli programlarda, çocuğun ilgi ve gereksinimleri ön planda tutu­lur, yaparak yaşayarak öğrenme olanağı sunulur, okula, öğrenmeye ve araştırmaya ilişkin olumlu tutumlar geliştirmesi desteklenir. Aynı zamanda, çocuğun olumlu benlik algısı geliştirmesi, kendini değerli hissetmesi ve etkili bir iletişim ortamı sunulması açısından etkilidir.

Programın esnek olması, fiziksel çevrenin ve ailenin değişen özelliklerine göre bireysel­leştirilmeye ve uyarlanmaya açık olduğu anlamına gelir. Esnek bir program, eğitimciye günlük ve anlık değişimlere göre eğitim sürecinde düzenleme yapma fırsatı verir. Eğitimci planlamalarını kendisi yapar, uygular ve değerlendirir. Programın esnek olması sayesinde eğitimci kazanım ve göstergeler ile kavramları farklı biçimlerde bir araya getirebilir, bütünleştirilmiş ya da ayrı ayrı etkinlikler planlayabilir.

Programın sarmal olması, kazanım ve göstergelerin süreç boyunca, gerekli durumlarda farklı etkinlikler ile tekrar tekrar ele alınabildiği anlamına gelir. Bu özellik ile kazanımların gerçekleşmesi, pekiştirilmesi ve kalıcılığının sağlanması kolaylaşır.

Programın eklektik olması, farklı yaklaşım ve modeller temel alınarak oluşturulduğu anlamına gelir. Bu bağlamda, Okul Öncesi Eğitim Programı, ulusal özellik ve gereksinimler doğrultusunda, farklı öğrenme kuram ve modellerindeki çocuk merkezli uygulamaların sentezi yapılarak hazırlanmıştır.

Programın dengeli olması, hem gelişim hem de içerik açısından göz önünde bulundurulan bir özelliktir. Gelişim açısından, tüm gelişim alanlarındaki kazanım ve göstergelerin dengeli biçimde ele alınmasını ifade eder. İçerik açısından ise etkinlik çeşitleri, uygulama şekilleri, etkinliklerin uygulama yerleri ve sürelerinin dengeli biçimde planlanmasını ifade eder.

Programın oyun temelli olması, programda oyuna hem yöntem hem de etkinlik olarak yer verilmesini ifade eder. Oyun yoluyla öğrenme programın ayrılmaz bir parçasıdır. Çocuk oyun yoluyla öğrenir, kendini ifade eder. En etkili iletişim yolu oyundur. Bu bağlamda, programın oyun temelli olması, çocuk merkezli olmasını desteklemektedir.

Program, çocuğun öğrenme sürecine etkin katılmasına, öğrendiklerini farklı durumlara transfer etmesine ve yeni durumlarda kullanmasına olanak verir. Aynı zamanda, çocuğun çevresindekileri fark etmesini, merak ettiklerine ilişkin sorular sormasını, araştırmasını, keşfetmesini ve oyunla öğrenmesini destekler.

Okul öncesi dönemde varılan sonuçtan çok sürecin değerlendirilmesi önem taşır. Bu nedenle, programda sürecin çok yönlü değerlendirilmesi söz konusudur. Okul öncesi eğitimde değerlendirme süreci; çocuğun değerlendirilmesi, programın değerlendirilmesi ve eğitimcinin kendisini değerlendirmesi olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır. Bu üç boyutun birinden elde edilen bulgulardan diğerlerinin değerlendirilmesinde de yararlanılır.

2013 yılında Okul Öncesi Eğitim Programı güncellenirken önceki programda yer alan “amaç ve kazanımlar” yerini “kazanım ve göstergeler” ifadesine bırakmıştır. “Amaç” eğitimcinin kazandırmak istediklerini tanımlar, dolayısıyla ele alınacak içeriği merkeze alır. “Kazanımlar” ise çocuğu merkeze alarak belirlenir ve çocukların ulaşacağı sonuçları ifade eder. Kazanımlar, çocukların öğrenmeleri gereken bilgi, beceri ve yetkinlikleri tanımlar. Kazanımlara dayalı olarak oluşturulan göstergeler kendi içinde basitten karmaşığa, somuttan soyuta ve birbirini izleyen aşamalar hâlinde sıralanmıştır. Göstergeler kazanımların gözlenebilir hâlidir ve kazanımın gerçekleşmesine hizmet ederler. Belli bir kazanımla ilgili etkinlik planlayan eğitimciye göstergeler yol gösterir. Böylece, kazanımı kapsayıcı nitelikte etkinliklerin yazılması ve uygulanması kolaylaşır.

İyi planlanmış eğitim or­tamlarında bulunması gereken özellikler söyle sıralanabilir:

• Eğitim ortamı çocukların gelişim özelliklerine uygun olmalıdır.
• Eğitim ortamı güvenli olmalıdır.
• Eğitim ortamı çok amaçlı olmalıdır.
• Eğitim ortamı çocukların problem çözme becerilerini ve yaratıcılığı destekleyici biçimde düzenlenmelidir.

Okul Öncesi Eğitim Programı’nda eğitim ortamında bulunması önerilen öğrenme merkezleri şunlardır:

• Blok merkezi
• Kitap merkezi
• Müzik merkezi
• Sanat merkezi
• Fen merkezi
• Dramatik oyun merkezi

Blok merkezi, çocukların yaratıcı düşünce yoluyla hayal güçlerini ortaya çıkaran, çeşitli deneme-yanılma çalışmalarıyla zihinlerinde oluşturdukları özgün fikirleri somutlaştır­dıkları bir merkezdir. Blok merkezinde; farklı materyallerle (ahşap, köpük, plastik, kâğıt, karton) yapılmış bloklar, içi boş bloklar, minyatür hayvan figürleri (çiftlik hayvanları, yabani hayvanlar, evcil hayvanlar), insan figürleri (itfaiyeci, polis, asker vb.) kamyonet ve arabalar, farklı eğimlerdeki rampalar, yol-sokak-bina-trafik işaret ve levhaları, Legolar, ev figürleri, farklı renklerdeki kâğıt ve kartonlar, tekerlekler, kâğıt havlu-tuvalet kâğıdı ruloları, farklı bo­yutlarda kutu-kartonlar, çeşitli figür ve blokların içine konabileceği kutu ve sepetler vb. bulundurulabilir.

Kitap merkezi, çocukların basılı materyalleri inceleyerek görsel okuma gerçekleştirebildiği ve anlatımlar yapabildiği bir merkezdir. Kitap merkezinde; çocukların ulaşabileceği yükseklikte kitaplık-raflar, resimli kitap­lar, sandalye-koltuk, minderler, masa, broşürler, dergiler, ansiklopediler, atlaslar, katalog­lar, farklı boyutlarda resimli kartlar, yazılı materyaller, yazma deneyimleri için kâğıt ve kalemler, gazete, farklı temalara uygun afişler, ABC kitapları, kumaş kitaplar, çocukların hazırladığı kitaplar, haritalar, büyüteçler, restoran menüleri, telefon rehberi, hikâye ve ma­sal kahramanlarının maketleri, üç boyutlu resimli kitaplar, hikâyelerin anlatıldığı CD’ler, bilgisayar, yansı cihazı, masa lambası, bilmece kitapları ya da kartları, boyama kitapları, tekerleme-şiir kitapları, biyografiler ve kavram kitapları, bellek kartları, kavram oyuncak­ları vb. bulundurulabilir.

Müzik merkezi, çocukların kullanabileceği nitelikte müzik aletlerinin bulunduğu, ses din­leme ve ayırt etme, taklit etme, müzik dinleme, ritim tutma çalışmalarının yapılabildiği bir merkezdir. Müzik merkezinde, vurmalı çalgılar (Orff çalgıları) bulundurulmalıdır. Örneğin, ezgili vurmalı çalgılardan glockenspiel, metalofon, ksilofon; ezgisiz vurmalı çalgılardan ise ritim (tartım) çubuğu, kastanyet, marakas, agogo, çelik üçgen, ziller, davul, tef bulundurulması önerilmektedir. Eğitimcinin kullanması için piyano, org, gitar, keman, blok flüt, melodika vb. bulundurulmalıdır. Çocuklarla kullanmak üzere CD çalar, klasik müzik CD’leri, ço­cuk şarkıları CD’leri ve müzik kitapları bulundurulmalıdır. Bunlara ek olarak, doğal ses kaynakları (ceviz kabukları, su kabakları, kuru dal parçaları, deniz kabukları, taşlar vb.), farklı aksesuarlar ve artık materyallerden yapılmış farklı sesler çıkaran müzik materyalleri de merkezde bulundurulabilir.

Sanat merkezi, çocukların geçmiş deneyimleri ve öğrendiklerini temel alarak yeni fikirler ve özgün ürünler ortaya koymalarını destekleyen, farklı malzemelerle etkileşime girerek keşifler yapabileceği ve farklı deneyimler yaşayabileceği bir merkezdir. Sanat merkezinde; pastel boya, kuru boya, gazlı kalem, sulu boya, akrilik boya, tutkallı boya, beyaz kağıt, renkli fon kartonları, rulo kraft kağıtları, naylon poşetler, strafor panolar, kumaş, cam, metal yüzeyler, düz taşlar, şişe, kavanoz, çeşitli büyüklükte karton kutular, kağıt bardaklar, desenli duvar kağıtları, gazete, dergi, ahşap boyama materyalleri, her türlü kolaj (kesme yapıştırma) malzemeleri, değişik renk ve desende kağıtlar, alüminyum folyo, oyun hamuru ve kil gibi yoğurma materyalleri, tutkal, makaslar, kağıt peçete ve ruloları, pipet­ler, kürdan, kumaş parçaları, renklendirilmiş pamuklar, şampuan şişeleri, ipler, düğmeler, alçı kalıpları, maskeler, makarnalar, boncuklar, ressamlara ait tablolar ve reprodüksiyonla­rı, kartpostallar, posterler, gezi fotoğrafları, müze broşürleri, çıkartmalar, resimli takvimler, çocukların yaptığı resimler, sergi panosu, sanat haberlerinin yer aldığı gazete ve dergiler, çocukların çektiği fotoğraflar, proje çalışmaları, koleksiyonlar, ülkeleri tanıtan resimler, ço­cuklar için önlük ya da eski tişörtler, palet, tuval, baskı çalışmaları için yaprak ve patates, çarşaflar, süngerden kalıplar, fırçalar, şövaleler vb. bulundurulabilir.

Fen merkezi, farklı nitelikteki materyalleri içinde barındıran ve çocuklara bu materyalleri kullanabilme olanağı sunarak bilimsel düşünmenin gelişimini destekleyen bir merkezdir. Fen merkezinde; standart ve standart olmayan duyu malzemeleri bulundurulabilir. Akvaryum, saat, takvim, cetvel, mezura, metre, hesap makinesi, kum saati, küre, harita, ülkeleri tanıtan resimler, büyüteç, mikroskop, ste­teskop, bilgisayar, ayna, termometre, kronometre, pusula, dürbün, ip, lastik, rafya, kurde­ la, rüzgar gülü, mıknatıs, terazi, kuru yapraklar, taşlar, böcek koleksiyonları, ölçü kapları ve ölç kaşıkları, bilim kitapları, slayt ve slayt makinesi, kamera, fotoğraf mekinesi, fen ve doğa konusu ile ilgili fotoğraflar, afişler, filmler, belgeseller, insan vücudu modeli, iskelet modeli, diş modeli, evcil hayvanlar, evcil hayvan kafesleri, kuş yuvaları, hayvan tüyleri, bitkiler ve çimlendirme kapları, kum, kil, toprak, su, deniz kabukları, el feneri, saç kurut­ma makinesi, piller, teller, ampuller, radyo gibi elektirikli aletler, süzgeç, huni, plastik kap­lar, kapaklar, kek kalıpları ve kovalar gibi çeşitli mutfak eşyaları, fasulye, nohut, mercimek gibi değişik baklagiller ve tohumlar, un, tuz, şeker, kabartma tozu, tutkal, mum, tebeşir, pamuk, tarak, farklı dokularda kumaşlar, makas, besin piramidi panosu, balonlar, naylon torbalar, çeşitli demir ve tahta çubuklar, röntgen filmleri gibi malzemeler bulundurulabi­lir. Sayı kartları (kartondan, mukavvadan, tahtadan sayılar), eşleştirme kartları, boncuklu abaküs, üç boyutlu nesneler (renkli kapaklar, kağıt bardak), renkli kağıtlar, çeşitli uzun­luklarda materyaller (kalemler, pipetler, boyalar), toplar, balonlar, legolar, bloklar, yazı tahtası ve yapbozlar da bu merkezde bulundurulabilecek malzemelerdendir.

Dramatik oyun merkezi, çocukların hayal gücünü diledikleri gibi kullandıkları, farklı rol­lere girerek duygu ve düşüncelerini ifade ettikleri ve böylece gerçek yaşam deneyimleri kazandıkları bir merkezdir. Dramatik oyun merkezinde; kukla perdesi, çeşitli kuklalar (el kuklası, ipli kukla, par­mak kuklası, çomak kukla vb.), maskeler, kostümler, şapkalar, şallar, atkılar, kurdelalar, tüller, eşarplar, çantalar, aksesuarlar, yapılandırılmış oyuncaklar (evcilik oyuncakları, ta­mir malzemeleri vb.), minderler, peruklar, eldivenler, kemerler, gözlükler, yağmurluklar, oyun evi, bloklar, çadır, sepetler, çeşitli tiyatro oyunlarının afişleri, posterler, maketler, minyatür oyuncaklar, çeşitli meslek gruplarına özgü materyaller, örneğin: steteskop, it­faiyeci miğferi, aşçı şapkası, tarak, ayna, bardaklar, oyuncak yemek takımı (tabak, çanak, kaşık, çatal), piknik sepeti, vazo ve çiçekler, boş kutular, süpürge, fırça, faraş, telefon, cep telefonu ve telefon rehberi, gazete, dergiler, magazinler, defterler, kalemler, renkli kâğıtlar, kendinden yapışkan not kâğıtları, eski daktilo, klavye, önlükler, kablosu kesilmiş eski saç kurutma makinesi vb. bulundurulabilir.

Okul Öncesi Eğitim Programı’ndaki etkinlikler şöyle sıralanabilir:

• Matematik etkinliği
• Drama etkinliği
• Okuma yazmaya hazırlık etkinliği
• Sanat etkinliği
• Türkçe etkinliği
• Oyun etkinliği
• Müzik etkinliği
• Fen etkinliği
• Hareket etkinliği
• Alan gezileri

Okul öncesi dönem matematiksel düşünmenin, problem çözme becerisinin ve matematiğe karşı olumlu tutum geliştirmenin temelinin atıldığı bir dönemdir. Matematik etkinlikleri ile çocukların bilişsel gelişimi, kavram gelişimi, gözlem yeteneği, akıl yürütme becerisi, neden-sonuç ilişkisi kurabilme, problem çözme becerisi ve matematiksel kavramlarla iletişim kurabilme becerisi gelişir.

Drama, çocukların, grup içinde durum ya da olayları kendi yaşantılarından yola çıkarak ve çeşitli materyaller kullanarak canlandırmasıdır. Drama çocukların sanatsal duyarlılığını, kendisi, başka insanlar ve dünya hakkındaki bilincini arttıran ve hayal gücünü geliştiren bir öğrenme aracıdır.

Okuma yazmaya hazırlık etkinliği kapsamında; görsel algı çalışmaları (el-göz koor­dinasyonu, şekil-zemin ayrımı, şekil sabitliği, mekânda konum, mekânsal ilişkiler, hız vb.), işitsel algı/fonolojik farkındalık çalışmaları (dinleme, konuşma, sesleri hissetme, ayırt etme, aynı sesle başlayan ve biten kelimeler üretme vb.), dikkat ve hafıza çalışmaları (benzerlikleri ve farklılıkları bulma, akılda tutma, hatırlama vb.), temel kavram çalışmaları, problem çöz­me ve tahmin çalışmaları, kalem kullanma ve el becerisi çalışmaları, öz bakım becerilerini geliştirme çalışmaları, güven ve bağımsız davranış geliştirme çalışmaları, sosyal ve duygusal olgunluk geliştirme çalışmaları, okuma yazma farkındalığı ve motivasyon geliştirme çalış­maları, duyu eğitimi çalışmaları, nefes ve ritim çalışmaları yapılmalıdır.

Sanat etkinlikleri, çocuğun yaratıcılığını ve hayal gücünü kullanarak problem çözmesine, eleştirel ve çözüm odaklı düşünmesine olanak tanıyan etkinliklerdir. Sanat etkinliği, çocukların sanatsal ögelerin farkına varmalarına, küçük kas ve el-göz koordinasyonunun gelişimine, çevre duyarlılığı kazanmalarına, hayal güçlerini kullanabilmelerine, kendilerini yaratıcı biçimde ifade edebilmelerine yardımcı olur.

Okul Öncesi Eğitim Programı’nda yer alan sanat etkinlikleri yoğurma maddeleriyle çalışma, kağıt çalışmaları, boya çalışmaları ve kolaj çalışmaları olmak üzere dört farklı grupta toplanabilir.

Türkçe etkinliğinin amacı, çocukların Türkçeyi düzgün kullanmasını, farklı sözdizimsel yapıları anlama ve kullanmasını, dinleme becerisi kazanmasını, duygu ve düşüncelerini sözlü ya da sözsüz biçimde ifade etmesini ve ses tonunu ayarlamasını sağlamaktır. Bu bağlamda, Türkçe etkinliği çocukların sözcük dağarcığını geliştirerek iletişim becerilerini arttıran bir etkinliktir. Türkçe etkinliği bellek ve hatırlama, neden-sonuç ilişkisi kurabilme, alıcı ve ifade edici dil becerileri, dinlediğini anlama, dil bilgisi kurallarına uygun konuşma, okuma ve yazı farkındalığı, hayal gücü ve yaratıcı düşünmenin gelişmesi açısından oldukça önemlidir.

Çocuklar yaşam için gereken davranış, bilgi ve becerileri oyun içinde kendiliğinden öğrenirler. Oyun çocuklara düşüncelerini geliştirmeyi ve bunları uygun bir biçimde ifade edebilmeyi öğretmenin yanı sıra duygularını paylaşmayı da öğretir. Aynı zamanda, oyun çocukların hayal dünyasını zenginleştirir ve yaratıcı düşünceyi besler.

Müzik, öğrenmeyi ve algılamayı kolaylaştıran etkin yollardan biridir. Müzik etkinliği çocukların bilişsel, dil, motor, sosyal ve duygusal gelişimlerini desteklemenin yanı sıra müziksel gelişim sürecini de olumlu etkiler. Çocuk müzik etkinliğinde, ince-kalın, hızlı-yavaş, uzun-kısa gibi pek çok kavramı öğrenir ve pekiştirir. Bu etkinlik, doğru ve nitelikli müzik dinleme, söyleme ve bir enstrüman çalma alışkanlıklarını kazandırmanın yanı sıra çocuğun yerel, ulusal ve evrensel müziği tanımasını destekler.

Okul öncesi dönemde fen etkinliğinin amacı; çocukların bağımsız düşünmelerini, yaratıcılıklarını ve meraklarını desteklemek, kendi görüşlerini oluşturmalarını sağlamak, düşünme becerilerini geliştirmek, soru sormalarını ve sorgulamalarını sağlamaktır. Bu temel becerilerin kazanılması sonucunda, çocukların bilimsel süreç becerilerini kazandığı ve bilime ilişkin olumlu tutumlar geliştirdiği bilinmektedir.

Hareket etkinliğinin amacı, çocukların temel hareket becerilerini geliştirerek fiziksel, motor, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimine ve öz bakım becerilerine katkı sağlamaktır. Hareket etkinliğinde çocukların temel hareket becerileri, beden farkındalı­ğı, motor yeterliliği, fiziksel yeterliliği ve alan farkındalığı gelişir. Böylece çocukların ben­lik algıları ve öz güveni pekiştirilir ve fiziksel etkinliklere yaşam boyu katılma davranışının temeli atılır.

Okul öncesi eğitimin değerlendirilmesinde üç temel boyut vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir:

• Çocukların değerlendirilmesi
• Programın değerlendirilmesi
• Eğitimcinin kendini değerlendirmesi

Okul Öncesi Eğitim Programı’na göre çocukların değerlendirilmesi;

• Gelişim Gözlem Formu
• Gelişim Raporu
• Gelişim Dosyası ile yapılmalıdır.