KURUM KÜLTÜRÜ

Liderlik, belirli şartlar altında kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere bir kim- senin başkalarının davranışlarını ve faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir.

Liderlerin genel niteliklerini ve özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

• Karizmatik olmak
• Misyon ve vizyon sahibi olmak
• Güçlü olmak
• Girişimci, yenilikçi ve yaratıcı olmak
• Hırslı ve heyecanlı olmak
• Etkili iletişim kurmak, iyi bir hatip ve iyi bir dinleyici olmak
• Olgun ve dürüst olmak
• Pozitif (olumlu) olmak
• Azimli ve çok çalışkan olmak
• Başarılı ve olumlu bir imaja sahip olmak
• Güven duymak ve güvenilir olmak
• Genel kültür sahibi olmak
• Cesur, sabırlı ve soğukkanlı olmak
• Kararlı ve tutarlı olmak
• Alçakgönüllü ve hoşgörülü olmak
• Üyelere örnek olmak
• İnisiyatif kullanmak ve gruba öncülük etmek
• Ciddi, samimi, açık sözlü ve güler yüzlü olmak
• Hataları tekrarlamamak ve tecrübelerden ders almak
• Zamanı iyi kullanmak
• Özel yaşamı düzenli ve düzeyli olmak

1. Firma standartlarını belirlemek

2. Örnek oluşturmak
3. Kurumu temsil etmek
4. Firmanın devamlılığını sağlamak

5. Çalışanları teşvik etmek

Kozluya göre liderlerin işlevlerindendir.

Zenger Miller tarafından yapılan, 450 işletme ve 2000 kişiyi kapsayan liderlik ile il- gili araştırmada liderlikte aranan on yedi özellik aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Çetin,2008’den aktaran Abdullah 2013:10-11):

• Bir vizyonu benimsemek ve bunu da çalışanlarıyla paylaşmak, • Değişikliğe açık olmak ve yeni projeleri yönetebilmek,
• Müşteri ihtiyaçlarına yönelik çalışmak,
• İnsanlarla bireysel olarak ilgilenmek,

• Ekipleri ve grupları desteklemek, • Bilgiyi paylaşmak,
• Sorun çözmek ve karar vermek, • İşlerin akışını yönetmek,

• Projeleri yönetmek,
• Teknik beceri sergilemek,
• Zamanı ve kaynakları doğru yönetmek,
• Sorumluluk alabilmek,
• Beklenilenin üstünde inisiyatif kullanmak,
• Duygularına hakim olabilmek,
• Profesyonel ahlaka sahip olmak,
• Merhametli olmak,
• Güvenilir olmak.

YÖNETİCİNİN ÖZELLİKLERİ

Gücünü konumundan alır.
Üst kademededir.
Tayin ettiği astları vardır. Başarısı sisteme bağlıdır. Denetler.
Statükoyu korur.
Kuralcıdır.
Kısa vadeli düşünür.
Varolan hedefe hizmet eder. Başkaları tarafından yönetime getirilir. Biçimsel yapılardan güç alır. Biçimsel olanı temsil eder.

Hümanist liderlik tarzını benimseyen liderler babacan bir tavır sergilerler. Korumacı ro- lündedir. Karar alırken bazen orta basamaktakilerin fikirlerini almasına rağmen genel-likle patron adına yetkisini kullanır. Ödül sistemini ağırlıklı olarak kullanır. Duygusal yönlendirmelerle motive eder. Zorunlu kalmadıkça ceza uygulamaz (Sabuncuoğlu ve Tüz,2005: 212).

Son dönemlerde kabul görmeye başlayan modern liderlik tarzları genel olarak sembolizme, duygusal yaklaşıma, öz-yönetime, yetkilendirmeye, güçlendirmeye ve katılıma önem veren tarzlar olarak tanımlanmaktadır. Bunlar; karizmatik liderlik, koç stili liderlik, etkileşimci (transaksiyonel) ve dönüşümcü (transformasyonel) liderlik tarzları olarak aşa- ğıda ele alınmıştır.

Dönüşümcü lider gelenekselliğin ötesine geçer. Bireyin kendisini kurumun bir parçası olarak görmesini sağlar. Amaçlar belirlenirken en yüksek katılım sağlanır. Dönüşümcü (transformasyonel) liderlik tarzında, liderliğe kolektif bir olgu olarak bakılır. “İyi bir lider,olumlu gelişmelere sebep olan liderdir” anlayışı hakimdir. Çalışanlarla etkileşim zirvedetutulur (Erdem ve Dikici, 2009: 200).

Etkin kültür yönetimi için liderlerin yapması gerekenler şöyle sıralanabilir:
1. Stratejik planlama ve bunun gerektirdiği kültürel altyapıyı belirlemek.
2. Kültürü, misyon, hedefler, stratejiler, yapı ve süreçlerle uyumlu ve tutarlı kılmak.3. Kurumun felsefesi ve değerlerini yazılı bir belgeye dönüştürmek.
4. Birbiriyle tutarlı teşvikler, takdir sistemleri ve performans yönetimi kurmak.
5. Hata tespit sistemleri ve yaptırımlar oluşturmak.
6. Koçluk, mentorluk, eğitim uygulamalarını yönetmek.
7. Ritüelleri, sembolleri, şirket efsanelerini canlı tutmak.
8. Alt kültürlerin özelliklerinden yararlanmak.
9. Başarılı uygulamaları desteklemek ve yönetmek.

Liderin gücü kullanma anlayışı, çalışanların performansını etkiler. Liderin çalışanları etkileme girişimlerinin motivasyonel sonuçları şu şekilde sınıflandırılmaktadır:

Bağlılık: Çalışanlar kuruma bağlandıkları zaman istekle çalışarak liderlerinin istek- lerini yerine getirirler ve en yüksek performansa ulaşırlar.

İtaat: Baskıcı liderlik uygulamaları sonucu kısmen başarılı olunur, itaat sağlanır ancak çalışanlar liderin isteklerini ve amaçlarını kabul etmezler. Çalışanlar istekli değildirler ve başarmak için kabul edilebilir en az çabayı gösterirler.

Direnme: Direnmenin sonucu başarısızlıktır. Çalışanlar liderin amaçlarını redde- derler. Kurum normlarına uyarmış gibi görünürler ancak görevi erteler ya da sabo- te ederler.

Kurumları oluşturan bireyler farklı görüş, düşünce ve eğilimlere, farklı bilgi ve tecrübelere sahiptirler. Bu farklı kültürel mozaiğe sahip bireyleri belirli amaçlar, değerler, normlar ve kültür ortamına sahip işletme için bir arada tutmak ve verimli bir şekilde çalıştırmak için liderlik bilgi ve becerisi gerekmektedir. 

Liderlik, belirli şartlar altında kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere bir kimsenin başkalarının davranışlarını ve faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. Lider bağlı bulunduğu grubun amaçlarını belirleyen ve bu amaçlar doğrultusunda grup üyelerini etkileyen ve davranışa yönelten kişidir.

Liderlik, başkalarının davranışlarını etkilemedir. Önemli olan bireyin sahip olduğu özellikler değil, gücü ve bu gücü nasıl kullandığıdır. Liderlik; bir kişinin, bir amaç için bir araya gelmiş kişilerin oluşturduğu bir grubu, hedeflerine ulaşabilmeleri için yönlendirebilmesi ve etkileyebilmesidir. Lider, grup üyeleri tarafından hissedilen ancak açıklığa kavuşmamış olan ortak düşünce ve arzuları benimsenebilir bir amaç biçiminde ortaya koyan ve grup üyelerinin potansiyel güçlerini bu amaç etrafında faaliyete geçiren kişidir. 

Liderlik, belirli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını belirleyerek bu amaçların gerçekleştirilmesi için bir kimsenin başkalarının davranışlarını ve faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. Liderlik, bir grup insanı belirli amaçlar etrafında toplayabilme ve bu amaçları gerçekleştirmek için onları harekete geçirebilme bilgi ve yeteneklerinin toplamıdır. Liderlik, ortak amaçlar için biraraya gelen insanları, amaçları gerçekleştirmesini etkileme sürecidir.   Lider, kurum için hedefler saptayarak iç ve dış çevreyi bu hedefler için harekete geçirir. Toplayıcı, bütünleştirici ve iş birliği ruhunu yaratıcı nitelikleriyle kurumun yaşayıp gelişmesi için gerekli olan atmosferi sağlayan kişidir. Liderlik, ortak amaçlar için biraraya gelen insanları, amaçları gerçekleştirmek için etkileme sürecidir.

Liderlerde sıradan insanlarda olmayan olağanüstü niteliklerin bulunduğuna inanılmaktadır. Liderlik için tatmin edici bir  model oluşturmak için gereken özellikler ve nitelikler; 

• Liderler idealist olmaktan çok pratiktir. Güven, olgunluk, azim, enerji ve strese
   dayanma gücü önemlidir.
• Sorunları göğüsleyebilmek önemlidir.
• Kavramsal ve teknik konularda olduğu kadar insan ilişkilerinde de uzmanlık gerekir.
• Lider, iş koşularından çok işin içeriğine ilgi duymalıdır.
• Bilgi, zekâ, başarı, sosyoekonomik düzey ve mizah yönüyle lider grup ortalamasının üzerinde             olmalıdır. 

• Liderler idealist olmaktan çok pratiktir. Güven, olgunluk, azim, enerji ve strese
dayanma gücü gereklidir.
• Sorunları göğüsleyebilmek önemlidir.
• Kavramsal ve teknik konularda olduğu kadar insan ilişkilerinde de uzmanlık gerekir.
• Lider, iş koşularından çok işin içeriğine ilgi duymalıdır.
• Bilgi, zekâ, başarı, sosyoekonomik düzey ve mizah yönüyle lider grup ortalamasının üzerinde olmalıdır.

Bir kurumda bireylerin yönlendirilmesi için kullanılan iki temel araç olan otorite ve etkilemenin kullanılış biçimi kişiyi yönetici ya da lider yapar. Yönetici, yaptırım aracı olarak otoriteyi ve yetkiyi kullanırken, lider etkileme yolunu seçerek bireyleri motive edici teknikler kullanır. Burada zor olan, liderin seçtiği yoldur. Ancak bu yol kalıcı ve süreklidir. Otoritesi olmamasına karşın bir lider personelini etkileyebilir ya da tam tersi otoriteye sahip olsa dâhi bir yönetici astlarını etkileme konusunda başarısız olabilir.
Liderlik, etkin bir biçimde güç kullanma sürecidir. Güç kavramı ise bir kimsenin başkalarını kendi istediği yönde davranışa yönlendirebilme yeteneğidir. Etkileme ise kişinin gücünü kullanırken yararlandığı bir süreçtir. Etkili liderler ellerindeki gücü örtülü biçimde kullanır ve duyarlı davranırlar. Güç, başkalarına egemen olma ve kontrol etme yerine teşvik etme ve ilham verme amacıyla kullanıldığında daha verimli sonuçlar elde edilir.
Karizması güçlü olan liderler, güç kullanımında olumlu ve olumsuz tarzları bir arada dengeleyerek kullanma eğilimindedirler.
Liderlik ve yöneticilik kavramlarını birbirinden ayıran unsurları aşağıdaki gibi sıralıyabiliriz.

• Otorite
• Güç
• Etkileme

Değişik durumlar ve ihtiyaçlar değişik liderlik türlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Kimse tek bir tarzı benimseyip sürekli uygulayamayacağı gibi hiçbir tarzı tamamen göz ardı etmemelidir. Koşullara uygun bir liderlik tarzının seçimi hem bireysel hem de organizasyonel amaçların gerçekleşmesine önemli katkılarda bulunacaktır. Meydana gelen değişim ve gelişmeler, aynı işletmelerde farklı zamanlarda ve ortamlarda farklı liderlik tarzlarının benimsenmesini gerektirebilir. 
Geleneksel liderlik tarzları olarak otoriter, demokratik-katılımcı, hümanist ve liberal (serbestçi) liderlik tarzları ilk akla gelenlerdir. 

Küreselleşme olgusunun iş dünyasında kendisini iyice hissettirmesi, bilişim teknolojisinde meydana gelen değişim ve gelişmeler ekonomik sistemlerde ve iletişim sistemlerinde köklü değişimlere yol açarken; yönetim anlayışı ve örgüt yapısında da önemli farklılaşmaları beraberinde getirmiştir. Örgütler, biçimsel maddi bir yapı olmaktan çıkarak herkesin ortak sorumluluk üstlendiği bir ekip kuruluşu hâline gelmeye başlamışlardır. Örgütlerde liderlere olan ihtiyaç da artmıştır.
Son dönemlerde kabul görmeye başlayan modern liderlik tarzları genel olarak sembolizme, duygusal yaklaşıma, öz-yönetime, yetkilendirmeye, güçlendirmeye ve katılıma önem veren tarzlar olarak tanımlanmaktadır. Bunlar; karizmatik liderlik, koç stili liderlik, etkileşimci (transaksiyonel) ve dönüşümcü (transformasyonel) liderlik tarzları olarak  incelenmektedir.

Otoriter liderler, baskıcı ve saldırgan bir tutum sergiler. Liderin kesin emri olmaksızın kimse bir şey yapamaz, bu yüzden tek karar alıcıdır. Emirleri verir, diğer kişiler itaat eder. Korku, tehdit ve ceza sistemi vardır. Yönetim yetkisi tamamen kendisinde bulunmaktadır. Organizasyonda amaçlar, politikalar, prosedürler ve planlar belirlenirken grup üyelerine söz hakkı vermemektedir. Çalışanlar, sadece liderlerinden aldıkları emirleri yerine getirmekle yükümlüdürler. Bu tarz liderler astlarını etkilemek için emir verme, hatalarını eleştirme, cezalandırma gibi taktikler kullanırlar. Otoriter liderlik tarzı katı bir örgüt yapısını temsil etse de özellikle savaş ve kriz gibi olağanüstü durumlarda kararların daha çabuk alınmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle de örgütler tarafından kullanımından vazgeçilmeyen bir liderlik tarzıdır.

Liberal (Serbestçi) Liderlik;Grup üyelerini tamamen özgür bırakan bir liderlik modelidir. Liberal (serbestçi) liderler, sahip oldukları yönetim yetkisini pek kullanmaz, kendilerine verilen gücü kullanmaktan ve sorumluluk almaktan kaçınırlar. Grup üyelerini kendi hâline bırakarak her çalışanın kendisine verilen kaynaklar dahilinde amaçları belirlemesine, plan ve program yapmasına
izin verirler. Çalışanlar kendi kendilerini eğitir ve motive ederler. Otokontrol anlayışı hakimdir. Liberal lider, görüşlerini açıklamaktan kaçınmakta ve sadece herhangi bir konuda kendilerine fikir sorulduğunda görüş bildirmektedir. Kurumun kültürü ve prensipleri bireyin davranışlarını etkileyerek onu şekillendirir. Bu durum liderin liderlik tarzı için de geçerlidir. Örneğin ast üst ilişkilerinin esnek olduğu bir kurumda askerî liderlik tarzı bir yaklaşımla başarılı olmak mümkün olamamaktadır. Fakat aynı şekilde askerî bir kurumda bir fabrika şefinin uyguladığı liderlik tarzı da başarısızlıkla sonuçlanabilir. Zamanın kısıtlı ve görevin tehlike ögeleri taşıdığı durumlarda otoriter liderlik tarzının daha başarılı olduğu, zamanın çok ve görevin tehlike arzetmediği durumlarda ise demokratik-katılımcı tarzın daha verimli olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda
kurumların iş alanlarının liderlik tarzına doğrudan etkide bulunduğu söylenebilir.

Çalışanların, liderlerinin kahramanca ve olağanüstü yeteneklere sahip olduğuna inandıkları bu liderlik tarzı 1977 yılında House ve Howell adlı araştırmacılar tarafından ortaya çıkarılmıştır.
Karizmatik liderlik tarzında, izleyenler liderlerinin sahip olduğu özelliklerden etkilenerek onu kendilerine model almaktadırlar. Liderlerini bir kahraman olarak görerek her yönü ile onu takdir etmekte ve sorgusuzca onu takip etmektedirler. Karizmatik liderler, örgüt içinde çalışanlarının kendilerine olan güvenlerini artırarak onları ortak misyonun başarılmasında diğer grup üyeleri ile iş birliğine daha istekli hâle getirir. Bunu sağlamak için de karizmatik lider, izleyicilerini yüksek beklentilere yönlendirmek ve onların bu beklentileri gerçekleştirebileceklerine inandığını ve onlara bu konuda güvendiğini göstererek cesaretlendirmek ve motivasyonlarını arttırmak için çaba harcar. 

Karizmatik liderin grup üyelerini peşinden sürükleyen büyüleyici bir yapısı vardır. Bu nedenle etkinliği yüksektir. Kararları kendisi verir ve her sözü emir kabul edilir. Astlarıyla mesafeli olmasına rağmen emirleri kolaylıkla yerine getirilir. Karizmatik liderlerin insanları ve toplumları etkileme gücü oldukça fazladır.

Liderler değişen dış çevresel ve örgütsel koşul ve sorunlarla başa çıkmak için girişimci, kaynak dağıtıcı, müzakere edici, motive edici, ilham verici, politika yapıcı, yol gösterici, baş destekleyici rollerini oynayarak stratejik ve genel olan sorunlara eğilip işletme yöneticilerini yönlendirmek zorunda kalmaktadırlar.

 Transformasyonel (dönüşümcü) liderlik daha çok toplam kalite yönetimi ile çağdaş yönetim ve organizasyonların doğmasına neden olan koşullar ile birlikte gündeme gelmiştir. Burada lider kurumsal yapıyı, değişim ve yenilenmeyi gerçekleştirerek üstün performansa ulaştıran kişidir, yani vizyoner bir liderlik söz konusudur. Dönüşümcü liderlik kavramı dünya çapında bir yöneticilik sistemi olarak görülüp teorik ve pratik alanda geniş kabul görmüştür. Dönüşümcü
liderliğin tanımına göre bu tarz liderlik kişisel kararlara yardımcı olma, entelektüel gelişim, ilham verici motivasyon ve ideal etkiler yaratmaktadır. 
Dönüşümcü (transformasyonel) liderler, çalışanlara vizyon kazandırır. Bu vizyona katkıda bulunmaları için ilave misyonlar verir, örgütsel kültüre değişimler yaparak onları şimdiki yaptıklarından veya potansiyel olarak yapabileceklerini düşündüklerinden daha fazla yapabileceklerine inandırır, kendilerine güvenmesini öğretir. Yaptıkları işin önemli olduğuna onları ikna eder. Dönüşümcü liderler, astlarının becerilerini geliştirme ve başarılarını artırmak için onlara sorumluluk verir. Dönüşümcü liderlik tarzına yakın olanlar örgütlerini değişik süreçler, değişik kültürler, değişik vizyonlarla ve sonuç olarak yüksek performanslarla yönetmeye yönelmişlerdir. Bu yüzden onlar için değişim ve reform esastır. Dönüşümcü lider örgütün kültürünü değişime uğratır. Dönüşümcü  liderliğin dayandığı husus geleneksellikle ve geleneksel uygulamalarla mücadeledir. Çalışanları birer birey olarak ele alarak ihtiyaç ve şikayetleri karar aşamasında mutlaka göz önünde bulundurur, ilham verici bir vizyon sunar.
Dönüşümcü lider gelenekselliğin ötesine geçer. Bireyin kendisini kurumun bir parçası olarak görmesini sağlar. Amaçlar belirlenirken en yüksek katılım sağlanır. Dönüşümcü liderlik tarzında, liderliğe kolektif bir olgu olarak bakılır. “İyi bir lider, olumlu gelişmelere sebep olan liderdir” anlayışı hakimdir. Çalışanlarla etkileşim zirvede tutulur.

Kurum kültürüyle liderler arasında önemli bir bağlantı vardır. Çünkü başarılı ve etkili liderler, kurumun kültürünü kullanarak doğrudan firmalarını etkilemekte ve çalışanların hayatına anlam katmaktadırlar. Liderler, kültürün şekillenmesine yardımcı olurken kültür de bireylerin şekillenmesine yardımcı olmaktadır. Liderin en önemli görevlerinden biri de kurumu yaşatmak, ömrünün uzun olmasını sağlamak için kültürünün uzun yıllar yaşayacak sağlıkta olmasını temin etmek, hedef ve değerlerin değişen koşullara uyum sağlamasına özen göstererek kültürü devralıp geliştirecek kadroları hazırlamaktır.
Bir kurumun kişiliği kabul edilen kurumsal kültür son yıllardaki gelişmelerle daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Kurumların kendilerine özgü bir kültür oluşturmalarının başlıca nedeni kültürün iş yaşamındaki olayları çalışanlar ve müşteri ilişkileri üzerinde son derece etkili olmasıdır. Kurumlar, varlıklarını ve amaçlarını sürdürebilmek için kurum kültürüne önem vermek zorundadırlar. Güçlü kurum kültürüne sahip olan kurumlar başarıya daha çabuk ve kolay ulaşırlar. Lider, dışarıya karşı kurumun kültürünü anlatmak, temel değer ve amaçlarını iletmekle görevlidir. Böylece liderin muhatap olduğu çevreler genellikle müşteri grupları, finans dünyası, medya, siyasi partiler ve bürokratik kademelerden oluşmaktadır. Sonuç olarak kurum kendisini, çıkarlarını etkileyebilecek kişi ve gruplara tanıtmış olmaktadır. Eğer özellikleri olumlu ve firmanın hedefleri bu grupların, yani bir bakıma ülkenin hedefleri ve değerleriyle aynı doğrultuda ise firmanın çıkarlarına lider çok büyük bir hizmet yapmış olmaktadır. 

Kurum kültürüyle liderler arasında önemli bir bağ liderlerin, kurumun kültürünü kullanarak doğrudan firmalarını etkilemesi ve çalışanların hayatına anlam katmasıdır. Böylece liderler, kültürün şekillenmesine yardımcı olurken kültür de bireylerin şekillenmesine yardımcı olmaktadır.