KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM

İnsanın dış dünyayı doğrudan algılamasına yarayan organlarından en önemlisi gözdür. Gözün tek işlevi çevreyi algılamak değil, aynı zamanda, bireyin dış dünyaya mesajlar göndermesini sağlamaktır. Her kültürde bireyler, gözleri ve bakışları yardımıyla etkileşim sürecine katılan diğer bireylere anlamlar aktarırlar. Edebiyatta ve şiirde, gözlerin sözsüz iletişimle aktardığı anlamların yorumu büyük yer tutar. Gözler ve bakışlarla ilgili olarak evrensel iletişim kalıpları bulunmakla birlikte, kültürden kültüre değişen davranışlar da vardır. Göz teması, bakışlar, göz hareketleri ve göz bebeklerinin büyüyüp küçülmesini de kapsayacak şekilde, gözlerle gönderilen mesajları inceleyen disipline “oculestic” adı verilmektedir. Göz teması kültürlerarası iletişimde önemli sayılan davranışlar arasında yer alır. Gözlerin iletişimde işlevleri arasında duygu, dikkat, ilgi ve etkileşim aktarma bulunur.

Paradil “konuşmanın sessel (ama sözsüz) boyutu; bir şeyin söylenme tarzı, sözsüz ama sessel davranış; sesin söylenen söz dışındaki özellikleri” olarak tanımlanır.

Söz kullanılmadan anlam aktarma etkinliğine genel olarak sözsüz iletişim adı verilir. Herhangi bir anlamın aktarılması amacıyla gösterilen ve konuşulan dilden söz içermeyen her türlü davranış da sözsüz iletişim davranışı adı altında incelenir.

Alber Mehrabian ve Susan Ferris’in sözsüz iletişim ile ilgili yapmış oldukları deneyler sonucunda, sözsüz iletişim bilişenlerinin iletişim sırasında yüzde 93 etkili olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

Sözsüz iletişim kodları da sözlü iletişim kodları gibi, öğrenilir ve kültürel yoldan yeni nesillere aktarılır. Sözsüz göstergelerin büyük çoğunluğu ve onların anlamları kültürden kültüre değişmektedir. Kurulan iletişimi etkili hale getiren iletişim türü sözsüz iletişimdir. Sözlü iletişim bireylerin kontrolündeyken, sözsüz iletişim ise bireylerin kontrolünde değildir. Sözsüz iletişim bilinçsiz şekilde gösterilmektedir. İki iletişim şekli de toplumdan topluma farklılık göstermektedir.

Sözsüz iletişimin temel işlevleri;
- anlam aktarmak,
- bireylerin duygu ve gerçek tutumlarıyla ilgili iletileri göndermek,
- sözlü iletileri tekrarlama da dâhil, işleyip anlamı güçlendirmek,
- sözlü iletileri tamamlamak ve genişletmek,
- iletişim sürecinde zamanı yönetmek,
- taraflar arasındaki söz sırasını belirlemek olarak sıralanabilir.

Tekrar, iletişim sürecinin önemli kavramlarından biridir ve bir iletinin ya da aynı anlamı taşıyan farklı iletilerin alıcıya birden fazla kez gönderilmesi anlamına gelir. Sözlü iletilerin algılanmalarını sağlamak ve anlamını güçlendirmek için tekrarlarız. Ancak bu tekrarlar her zaman sözlü olmaz. Bunun yerine aynı sembolik anlamı taşıyan sözsüz davranışlardan yararlanılır.

Televizyon haberlerinde hem sözlü hem de sözsüz tekrarlar çok sık yapılmaktadır. Televizyon haberlerinin sunucu tarafından sözel olarak okunduğunu, iletinin sözsüz olarak beden dili ve paradille desteklendiğini, hatta bir taraftan sözel olarak okunurken görüntü ve seslerle, bazen de özel efektlerle tekrarlandığı görülmektedir.

Dile bağlı olarak sözlü iletişim davranışları çoğunlukla örgün eğitim yoluyla aktarılır ve grup üyeleri tarafından öğrenilir. Sözsüz iletişim davranışları ise tamamen görerek, izleyerek ve taklit ederek, enformel yollardan öğrenilir.

Konuşma sesinin niteliği, türü, yüksekliği, konuşma biçemi, ritim ve vurgulama gibi uyak özelliklerini içeren sınıflandırmaya paradil denilmektedir. Yönelim açısı, bireyin başkasına bakışı, devinsel iletişim ise beden dili anlamına gelmektedir.

İnsanlığın başlangıç evrelerinden beri en yaygın olan zaman algısı döngüsel zaman algısıdır. Döngüsel zaman; dünyanın güneşin, ayın da dünyanın çevresinde dönmesinden kaynaklanan gün, ay, mevsimler ve yılın sürekli olarak tekrarlanmasından kaynaklanan bir algılama biçemidir. Zamanı döngüsel olarak algılayan kültürlerin üyeleri, zamanın günlük, aylık, mevsimlik ve yıllık dönemlerden ibaret olduğunu ve aynı zamanın kendi dönemi bitince yeniden dönüp geri geldiğini varsaymaktadırlar.

Düzenleç, iletişim akışını denetlemeye ve katılanlar arasındaki ilişkiyi düzenlemeye yardım eden sözsüz davranışlardır. Düzenleçler, etkileşim sürecine katılan bireylerin konuşmalarını sürdürme, daha yüksek ya da alçak sesle konuşma, sırasını başkasına verme gibi davranışlarını düzenler; katılanların dikkatini birbirleri üzerinde yoğunlaştırmalarını ya da süreci izlediklerini karşı tarafa göstermelerini sağlarlar.

Söz kullanılmadan anlam aktarma etkinliğine genel olarak sözsüz iletişim adı verilir. Herhangi bir anlamın aktarılması amacıyla gösterilen ve konuşulan dilden söz içermeyen her türlü davranış da sözsüz iletişim davranışı adı altında incelenir. Sözlü ve sözsüz mesajların birbirini tutmadığı durumlarda, alıcı algılayabildiği sözsüz mesajlara daha çok değer verme eğilimi gösterir.

Sözsüz iletişimin temel işlevi anlam aktarmaktır. Ancak iletişim sürecinde, sözlü iletişimden farklı olarak, anlam aktarımı yanında sürece katılanlar arasındaki ilişkileri istemsiz de olsa bir düzene koyar. Bu düzenleme her zaman tarafların arzu ettiği sonuçları doğurmayabilir. Bu da sözsüz iletişimin kontrol edilemeyen niteliğinin sonucudur. Sözsüz iletişimin temel işlevler;
- anlam aktarmak,
- bireylerin duygu ve gerçek tutumlarıyla ilgili iletileri göndermek,
- sözlü iletileri tekrarlama da dâhil, işleyip anlamı güçlendirmek,
- sözlü iletileri tamamlamak ve genişletmek,
- iletişim sürecinde zamanı yönetmek,
- taraflar arasındaki söz sırasını belirlemek olarak sıralanabilir. Sözsüz iletişim sözlü iletileri işleyip anlamını güçlendirir.

Sözsüz iletişim davranışlarının kültürden kültüre değişmesi yanında bireysel farklılıkların sözsüz iletişimde sözlü iletişimden daha baskın rol oynaması, sözsüz iletişim davranışlarının evrensel, genel geçerli bir sınıflandırmaya tabi tutulmasına izin vermemektedir. Ancak konuya farklı açılardan bakılarak yapılan sınıflandırmalar arasından en çok kabul göreni Michael Argyle tarafından geliştirilenidir. Bu sınıflandırmada sözsüz iletişim davranışları;
- devinsel iletişim ya da beden dili (kinesics)
- mekânsal iletişim (proxemics)
- yönelim açısı (bireyin başkasına bakışı)
- dış görünüş
- duruş, oturuş biçemi
- baş hareketleri
- yüz ifadesi
- jestler
- bakışlar
- paradil gibi başlıklar altında toplanmıştır.
İnançlar sözsüz iletişim sınıflamasında yer almaz.

Paradil “konuşmanın sessel (ama sözsüz) boyutu; bir şeyin söylenme tarzı; sözsüz ama sessel davranış; sesin söylenen söz dışındaki özellikleri” olarak tanımlanır. İletişim sürecinde sözlü mesajlar sadece sözlük anlamıyla algılanmaz. Mesajın anlamını belirleyen etkenler arasında, onun hangi ses tonuyla nasıl söylendiği de büyük önem taşır. Sözlü iletiye asıl anlam veren onun tonlamasıdır. Bir sözlü ileti, farklı ses ve vurgularla iletilirse farklı anlamlar taşır. Paradil; sesin yüksekliği, temposu, tonu, tınısı ve söyleniş biçemini içeren ses niteliklerini; gülme, ağlama ve benzeri duyguların sessel ifadesini sağlayan ses niteleyicilerini ve sözlü iletişim sırasında konuşmacının kullandığı “eee”, “ııı” gibi seslerle, yukarıda değinilen “susma”ları içeren ses bölücülerini kapsar. Baş hareketleri beden diliyle ilişkilidir.

Beden diliyle ilgili sözsüz iletişim biçemlerini Dış Görünüş Biçemleri ve Devinim Biçemleri olarak iki başlık altında incelenmektedir. Bu bölümler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için ilgili bölüme bakınız. Sesin yüksekliği paradil ile ilgilidir.

Her kültürün zaman algılama biçemi o kültürün üyelerinin bütün yaşamını ve iletişim davranışlarını şekillendirir. Zaman dünya üzerindeki kültürler tarafından temelde üç şekilde algılanır. Bunlar,
- döngüsel,
- noktasal,
- çizgisel zaman algılarıdır. Zamanı nokta olarak algılayan kültürlere göre, zaman metronom hareketiyle sembolize edilebilecek bir olgu değil, kavranması ya da sakınılması gereken, uygun ve uygun olmayan anların oluşturduğu noktalardan ibaret bir süreksiz dizidir. “Anlık yaşamak” denilen yaşam tarzının benimsendiği kültürlerde yaygın olarak görülen bu noktasal zaman algısı insanların “geçmişten ders çıkarma” gibi bir anlayışları olmaz. Onlara göre, insan yaşamında deneyimin hiçbir anlamı ve gerekliliği yoktur. Çünkü her “nokta zaman” o anda yaşanır ve biter. Sonra gelen başka bir zamandır ve geçen zamana benzemez. Dolayısıyla gelecekte aynı zamanla bir daha karşılaşmak, onu bir daha yaşamak mümkün değildir. Noktasal zaman algısında “anlık yaşamak” yaşam tarzı benimsenir.

Polikronik kültürlerin üyeleri zamanı dilimlere ayırmaz bütün olarak algılarlar. Monokronik kültürlerin üyeleri için zaman en ince ayrıntılarına kadar parçalanabilir ve ayrı ayrı değerlendirilebilir.

Zamanı çizgisel olarak algılayan kültürlerde, zaman dilimlere ayrılır ve her dilim kendi içinde değerlendirilir.