KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM

Uyarana verilen tepki karşıdaki tarafından algılandığı durumlarda etkileşim gerçekleşmiş demektir. Hall’ün birinci etkinlik sistemi olarak kabul ettiği etkileşim, diğer etkinliklerin gerçekleşmesi için ön koşuldur. Etkileşim olmadan hiçbir etkinliğin gerçekleşmesi mümkün değildir. Toplumsal yaşamdan mekânı kullanmaya, geçimini sağlamadan savunmaya kadar bürün etkinlik türleri etkileşim olmadan gerçekleştirilemez. Etkileşim kültürün oluşumunun da ön koşuludur.

Kişisel mekân, bireyin kendinden başka hiç kimsenin girmesine izin vermediği mekândır. Annesi, babası, kardeşleri, eşi ve çocuklarının bile bu mekâna girmesi bireyi rahatsız eder. Bazı kültürlerde bu mekân bireyin bedeni çevresindeki birkaç santimetrelik sınırla belirlenir, bazı kültürlerde ise 50-60 santimetreyi bulabilir. Egemenlik mekânının genişliği de kültürden kültüre değişir. Toplumsal hiyerarşive bireylerin toplum içindeki yerleri egemenlik mekânlarının genişliğini belirleyen önemli etkenlerdir.

Bilgi, inanç, fikir ve düşüncelerin dışında kalan ve yaşamımızı kolaylaştıran kültür ürünlerine maddi kültür ürünleri diyoruz. Maddi kültür ürünleri kültürün maddi olmayan, soyut ürünlerinden ayrı düşünülemez. Bunlar, birbirinin hem nedeni hem de sonucudur. Giyimden yiyeceklere, barınaklardan üretim araçlarına kadar her şey kültürün ürünüdür ve kültürden kültüre farklılık gösterir.

Enformasyon Sistemleri Kuramı, kültürlerin enformasyon yüküyle baş etme stratejileri açısından farklılaştırdığını ve bu farkın bireylerin iletişim davranışlarına yansıdığını ileri sürer. Buna göre, insanlar işleyebileceklerinden fazla enformasyona maruz kaldıklarında, yani sisteme giren enformasyon bireyin işleyip anlamlandıracağından fazla olduğu durumlarda, algılanan enformasyonu sınıflandırılır, önemine göre sıralanır. Bazı kültürler, ssınıflandırmalar sonunda gündelik yaşamda en çok karşılaşılan durumlarla ilgili, kendileri için önemli olan bilgileri biriktirir ve benzer alanda gelen enformasyonun güncel olan kısmını alarak bunlarla birleştirip anlamlandırır. Bu şekilde, her defasında sadece güncel enformasyonu alarak anlamlandırmak mümkün olur. Bu sürece bağlamlama süreci denir.

Tam anlamıyla dar bağlamlı ya da tamamen geniş bağlamlı kültür yoktur. Bütün kültürler dar ve geniş bağlam doğrusu üzerinde bir yerde yer alırlar. Dar ve geniş bağlamlılık derecesi göreceli bir kavramdır. Kuzey Amerikalı, Orta ve Kuzey Avrupalılar genellikle dar bağlamlı iletilerden yararlanırken Güney Amerikalılar, Akdenizliler, Orta ve Uzak Doğulular geniş bağlamlı iletiler kullanma eğilimindedir. Edward T. Hall “dar ve geniş bağlam cetveli” olarak adlandırdığı ölçeğin dar bağlam ucunda İskandinavyalılarla Almanları, geniş bağlam ucuna ise Çinlileri yerleştirmektedir. Diğer kültürler de cetvelde bu kültürlerin arasında kendi yerlerini bulmaktadır.

Az miktarda enformasyon işleyerek anlam yaratabilir. Bu tür kültürler geniş bağlamlı kültür olarak adlandırılır. Bazı kültürler ise aşırı enformasyon yükünden kurtulmak için her defasında tek bir konu ile ilgili bütün enformasyonu alır ve işlerler. Bu tür kültürlere dar bağlamlı kültür denir.

Güç aralığı, bütün toplumlarda gözlenen sosyal konumlar çerçevesinde, toplumu oluşturan bireyler arasındaki uzlaşmaya dayalı iktidar, otorite ya da güç farklarının büyüklüğünü ifade eder. Bütün kültürlerde, baba ile oğul, büyük kardeşle küçük kardeş, müdür ile memur, kaptan ile tayfa arasında kabul edilmiş, toplumca benimsenmiş hak ve yetki farkı vardır. Ancak bu farkların büyüklüğü kültürden kültüre değişir.

Ortaklaşa davranışçı kültürlerin üyeleri “doğuştan itibaren, kendilerini yaşam boyu koruyacak ve bu nedenle koşulsuz sadakat bekleyen, güçlü ve kapalı “biz” gruplarıyla bütünleşmiş” bireylerdir. Kendinden sık söz eden, cümlelerine “ben” diye başlayan bireyler sevilmez. Ortaklaşa davranışçı kültürlerde grup içi düzenin sağlanması için bireylerin normlara uyması beklenir, uymayanlara sert yaptırımlar uygulanır. Ortaklaşa davranışçı kültürlerin üyeleri yaptıkları işlerde ya da davranışlarında sürekli olarak çevrenin onayını almak isterler. Grubun, toplumun onaylamadığı tutum ve davranışlardan kaçınırlar.

Belirsizlikten sakınma derecesinin düşük olduğu kültürlerde ise sakin ve kontrollü davranışlar gözlenir. Bu tür kültürlerde gündelik yaşam ilişkilerinin düzenlenmesi için her alanda ayrıntılı kurallara gerek yoktur. Karşılaşılabilecek her durum için kural koymak yerine, insanlar arasında karşılaşılan duruma göre uzlaşıyla bir yol bulunması tercih edilir. Yasalar da temel yaşam alanlarını düzenler, ayrıntılar müzakere ve yorumla belirlenir.

Kültürlerarası iletişim durumu dediğimiz, farklı kültürlere mensup bireylerin karşılaşmaları durumda iletişimin nasıl gerçekleştiğini açıklamak üzere çok sayıda kuram geliştirilmiştir. Bunlardan ilki Edward T. Hall tarafından ortaya konulan Enformasyon Sistemleri Kuramı’ dır. Enformasyon Sistemleri Kuramı kültürün sözsüz bileşenlerini açıklamaya ve iletişim üzerindeki etkilerini ortaya koymak amacıyla geliştirilmiştir.

Amerikalı antropolog Edward Twitchell Hall “primary message systems” (birincil bildirim sistemleri) olarak adlandırdığı insan etkinliklerinin bütün insanlarda ortak olduğunu ileri sürmüştür. Bu etkinlikleri de etkileşim, toplumsal yaşam, geçimini sağlama, iki cinsiyetlilik, mekânı kullanma, zamanı kullanma, öğrenme, oynama, savunma ve maddeden yararlanma olarak sınıflandırmıştır.

İki cinsiyetlilik insanlar arasındaki biyolojik farklılıkların toplumsal yaşamdaki yansıması olan etkinlik sistemidir. Hall, insanın üremesinde ana ve babadan gelen kromozomların farklı genetik birleşimlerde olmasının, değişen çevreye uyum sağlama açısından büyük önem taşıdığını belirtir. Erkek ve kadınlar için kültür tarafından “uygun” görülen davranış örüntüleri küçük yaşlardan itibaren çocuklara öğretilir.

Kültürel perde, dış dünyada olup bitenleri süzgeçten geçirip eleyerek bireyin çevresindeki bütün enformasyonu almasına engel olur. Böylece birey, zihinsel olarak işleyip anlamlandıramayacağı kadar büyük bir enformasyon yükü altında kalmaz. Başka deyişle, kültür perdesi ya da süzgeci bireyi aşırı enformasyon yükünden korur. Aşırı enformasyon yükü, “enformasyon niceliğinin alıcının bu yükle anlamlı bir biçimde uğraşma ya da yükü işleme kapasitesini aştığı zaman ortaya çıkan durum”u ifade eder.

Az miktarda enformasyon işleyerek anlam yaratabilir. Bu tür kültürler geniş bağlamlı kültür olarak adlandırılır. Bu kültürlerin mensupları her konuda bilgi toplamak isterler. Geniş bağlamlı kültürlerin üyelerinin herhangi bir konuda birbirleriyle anlaşmaları kolaydır. Konuyla ilgili enformasyonun bir kısmı zaten karşı tarafta mevcut oldu.undan, verilecek kısa bir bilgi ya da enformasyon anlamın ortaya çıkması için yeterli olur. Geniş bağlamlı kültürlerin mensupları iletişim sürecinde iletilerini geniş bağlama göre, yani az miktarda enformasyon içerecek şekilde kodlayarak gönderirler. Geniş bağlamlı kültürlerde, kişilerarası iletişim süreçlerinde sözsüz sembollerden yaygın olarak yararlanılır. Kendileri gibi geniş bağlamlı kültür üyeleri bu iletileri kolayca açar ve anlamlandırır. Geniş bağlamlı iletilerde az miktarda enformasyon bulunur. Anlamın oluşturulması için gerekli olan diğer enformasyon iletişimin gerçekleştiği fiziki ortamda ve alıcıda bulunur. Uzun süreli evliliklerde, aynı meslek grubunda ve iş yerinde çalışanlar arasındaki etkileşimde genellikle geniş bağlamlı iletilerden yararlanılır. İletişimin konusu hakkında bilgisi olmayanların anlayamayacağı tarzda az enformasyon taşıyan iletiler kullanılarak anlaşma sağlanabilir.

Hofstede’ye göre, her kültür kendi mensuplarına belirli düşünce duygu ve dış dünyayla ilgili anlayış modelleri sağlar. Bu modeller bireyin nasıl düşüneceğini, nasıl hissedeceğini ve dünyayı nasıl anlamlandıracağını gösteren,uygulaması kolay, bireyin alışkın olduğu davranış kalıpları ya da davranış örüntüleridir. Hofstede bu nedenle kültürü zihnî (bilişsel) yazılım (mental programming) olarak adlandırmaktadır. Kültür aileden başlayıp, akrabalık ilişkileri, arkadaşlık ortamı, okul dönemi, iş yaşamı ve evlilik süresinde devam eden, yaşam boyu öğrenme sürecinde gerçekleşir, kalıtımla geçmez, öğrenilir.

Hofstede, kendinden önce yapılan araştırmalarda saptanmış olan, toplumların ortak temel sorun alanlarını farklı terimlerle kültürel boyut olarak ifade eder: Birey otorite ilişkisi: Güç aralığı, Birey ile grup arasındaki ilişkiler: Bireycilik- ortaklaşa davranışçılık, Erkek ya da kız olarak dünyaya gelmenin toplumsal etkileri: Erillik-dişillik, Bilinmeyen karşısında tutum: Belirsizlikten sakınma. Kurama göre, bütün kültürlerin bu boyutları ölçülebilir. Dolayısıyla bir kültürün güç aralığı ne kadar, bireyci mi-ortaklaşa davranışçı mı, eril mi, dişil mi ya da belirsizlikten sakınma derecesi nedir? Sorularının yanıtını vermek mümkündür. Sonuçta da kültürler bu boyutlardaki ölçümlere göre karşılaştırılabilir.

Güç aralığının az olduğu kültürlerde durum farklıdır. Aile içinde baba ile anne, kız ve erkek çocuklar arasında hak ve yetkiler arasında büyük fark yoktur. Aileyi ilgilendiren her konuda anne-baba ortak karar verir. Baba, “ben ailenin reisiyim, ben böyle istiyorum” demez. Güç aralığının az olduğu kültürlerde eğiten ile eğitilen arasındaki hak ve yetki farkları göreceli olarak azdır. Güç aralığının az olduğu kültürlerde kişilerarası iletişimde makam farklılıklarının büyük önemi olmaz. Güç aralığının az olduğu kültürlerde iş yerlerinin işleyişi de farklıdır. Makamlar arasında yetki ve görev farklılıkları olsa da insan ilişkileri bu yetki farklılıklarına göre belirlenmez. İş yeri mesleki açıdan ele alınır ve insanlar kendilerine verilen görevleri yerine getirmek ve bunun karşılığında bir gelir elde etmek üzere iş yerinde bulunduklarını düşünürler. Bu nedenle kişilerarası iletişimde makam farklılıklarının büyük önemi olmaz.

Eril kültür, “cinsiyete dayalı rollerin belirgin olarak birbirinden ayrıldığı; erkeklerin kararlı, sert ve maddi yönelimli, kadınların alçakgönüllü, duyarlı oldukları ve yaşam kalitesine önem verdiği kültürleri”, Dişil kültür ise “cinsiyete dayalı rollerin birbiriyle kesiştiği, hem kadınların hem de erkeklerin alçakgönüllü, duyarlı oldukları ve yaşam kalitesine önem verdikleri kültürleri” açıklayan kavramlardır.