KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM

Etkileşim kültürün oluşumunun da ön koşuludur. Etkileşim olmadan kültürün oluşması mümkün değildir. Ancak etkileşim sistemi her insan topluluğunda farklı şekilde işler. Etkileşim süreçleri geliştirilen kültüre göre şekillenir. Bireyler arasındaki etkileşimin süresinden, süreç içinde bireylerin birbirlerine göre konumuna kadar her şey kültür tarafından belirlenir. Bu yüzden, etkileşim kültürün merkezinde yer alır ve her kültürün etkileşim tarzı da diğerlerinden farklıdır.

İnsanın iki ayrı cinsiyette olması, yeni doğan her çocuğa farklı bir genetik yapıya sahip olma şansı vermektedir. Bütün kültürlerde de bu iki cinsiyetle ilgili soyutlaştırmalar ve somutlaştırmalar yapılmakta, sonuçta biyolojik özelliklerin kültürel sonuçları iletişim davranışlarımızı belirlemektedir. Erkek ve kadınlar için kültür tarafından “uygun” görülen davranış örüntüleri küçük yaşlardan itibaren çocuklara öğretilir.
Hangi cinsin, hangi bağlamda, nasıl davranacağı toplumsal senaryolar yoluyla ezberletilir. Daha sonra benzer bağlamda, benzer davranışlar gösterilerek “uygunluk” sağlanmış olur.

Doğal zaman insan yaşamının şekillenmesinde belirleyici rol oynar. İlk Çağlarda insan etkinlikleri doğal zaman dilimlerine göre belirlenirdi. Gece uyunur, gündüz çalışılır, baharda ekin ekilir, yazın hasat yapılırdı... Ancak kültürel birikimlerin artmasıyla insan etkinliklerinin doğal zamana göre belirlendiği dönemler geride kaldı. Aydınlatmayı gerçekleştiren insan geceyi çalışma zamanına, seraları kurarak kışı ekin ekme zamanına kattı. İş saatlerini, yemek öğünlerini ve dinlenme zamanlarını kendi kurduğu düzene göre belirledi. Böylece doğal zamanın dışında bir de kültürel zaman ortaya çıktı. Kültürce şekillendirilmiş zaman, çağdaş yaşamın temel düzenleme sistemi olarak insan etkileşimini de şekillendirdi.
Her toplumun yaşam koşulları ve etkinlik alanlarına göre oluşmuş bir kültürel zaman sistemi vardır. Bireyler etkileşim sürecinde zaman sistemlerini istem dışı olarak kullanır. Bu bakımdan, kültürlerarası iletişimde karşılaşan kültürlerin zaman sistemlerini bilmek büyük önem taşır.

Doğa olaylarına karşı savunma ilk çağlardan beri geliştiren çeşitli sistemlerle gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu sistemlerden en önemlisi dindir. İlk Çağlarda doğa olaylarını anlamayan insanlar onları yöneten büyük güçlere inanmış ve kendi kültür kodları çerçevesinde onlara hediyeler ve kurbanlar sunarak kızgınlıklarını gidermeğe ve sevgilerini kazanmaya çalışmışlardır. Hediye ve kurban sunma törenleri giderek kurallara bağlanmış, sunaklar yapılmış, sunular belirli törensel öğelerle süslenerek ayin halini almış, ayinler için büyük tapınaklar inşa edilmiştir. Günümüzde kabul edilen tek tanrılı büyük dinlerin yanında hâlâ yukarıda kısaca özetlenen dinlerin devamı niteliğindeki inançlar varlığını sürdürmektedir. Dinin kültür üzerinde önemli etkisi vardır. Bazı kültürlerde dinin toplumsal yaşam üzerindeki etkisi diğer kültürlerden daha belirgindir. Bu nedenle aynı din farklı kültürlerde farklı şekillerde uygulanır ve gündelik yaşamda farklı yer edinir.

Edward T. Hall, bütün insanlarda ortak olan bu etkinliklerin farklı kültürlerde birbirine benzemeyen iletişim davranışlarının geliştirilmesine neden olduğunu belirtir. Hall’e göre, kültürün işlevlerinden biri de üyelerinin iç dünyası ile dış dünya arasına seçici bir perde çekmektir. Bireyler bu seçici perde sayesinde, dış dünyada olup bitenleri kendi kültürlerinin penceresinden görür ve anlamlandırırlar. Kültürün bu perde işlevi, üyelerinin dış dünyayı kendilerine uygunşekilde anlamlandırmasına ve kendi gerçekliklerini kurmalarına imkân sağlar. Bu nedenle aynı durum farklı kültürlerin mensupları tarafından farklı şekilde algılanıp anlamlandırılır ve herkes kendi gerçekliği içinde yaşar.

Görüldüğü gibi, algılanan iletinin şekli, kullanılan kodların niteliği ve içeriği açısından geniş ve dar bağlamlı kültürlerde farklılaşmaktadır. Bu farklılık kültürlerarası iletişimde niyetlenilen anlamın aktarılmasında önemli sorunlara neden olur. Bağlam farklılığı nedeniyle ortaya çıkan yanlış anlamalar yüzünden etkin iletişim gerçekleştirilemez. Kültürler arasındaki bağlam farklılığı yaşamın bütün alanlarında kendini gösterir. Bu yüzden, çok kültürlü gruplarda etkin iletişim gerçekleştirmek için bağlam farklılıkları dikkate alınmalıdır.

Hofstede’ye göre, her kültür kendi mensuplarına belirli düşünce duygu ve dış dünyayla ilgili anlayış modelleri sağlar. Bu modeller bireyin nasıl düşüneceğini, nasıl hissedeceğini ve dünyayı nasıl anlamlandıracağını gösteren, uygulaması kolay, bireyin alışkın olduğu davranış kalıpları ya da davranış örüntüleridir. Hofstede bu nedenle kültürü zihnî (bilişsel) yazılım (mental programming) olarak adlandırmaktadır. Kültür aileden başlayıp, akrabalık ilişkileri, arkadaşlık ortamı, okul dönemi, iş yaşamı ve evlilik süresinde devam eden, yaşam boyu öğrenme sürecinde gerçekleşir, kalıtımla geçmez, öğrenilir.

Toplumu oluşturan bireylerin farklı kişiliklere sahip olmaları, aynı kültürün farklı şekil ve derecelerde içselleştirilmesine neden olur. Böylece aynı toplumun bireyleri arasında da anlayış ve uygulama farklılıkları ortaya çıkar. Bireysel uygulamalar zamanla toplumun diğer üyeleri tarafından da kabul edilerek yaygınlaşınca kültür değişmiş olur. Kültürel değişme doğal bir süreçtir. Kişilik özellikleri nedeniyle sahip olduğu ile yetinmeyen ve dünyayı, çevresini farklı açılardan gören bireyler alışılmışın dışına çıkarak yenilikleri ortaya çıkarırlar. Bilim insanları, sanatçılar, önderler gibi bireyler kültürel ve toplumsal değişmelerde öncü rolü oynayan bireylerdir. Kültürel ve toplumsal değişme insanlık tarihi boyunca alınan mesafenin temel dayanağıdır.

Güç aralığının büyük olduğu kültürlerde aile büyüklerine koşulsuz itaat edilmesi beklenir. Babanın söz ve kararları tartışılmaz. Buyruklar, nedenleri sorulmadan yerine getirilir. Buyruğa karşı gelme ya da onu eleştirme saygısızlık olarak görülür. Saygı, itaat ve sadakat en önemli erdemlerdir. Bir kişi hakkında konuşulurken, “çok saygılı, başına vur, ekmeğini al” ya da “çok saygılı, ağzı var, dili yok” ifadeleri olumlu, “saygısız, dik başlı”, ya da “saygısız, her söze karışır” ifadeleri olumsuz görüş bildirir.

Bütün kültürlerde birey toplum ilişkisi alanının temel sorunlardan biri olduğu ve her kültürün bu soruna farklı çözümler getirdiği daha önce açıklanmıştı. Geert Hofstede’ye göre, bazı kültürlerde grubun ya da toplumun ortak çıkarları bireyin çıkarlarından üstün tutulurken, bazı kültürlerde bireysel çıkarlar grup ya da toplum çıkarlarından önemlidir. Kültürel Boyutlar Kuramı’nda, grup ya da toplumun çıkarlarını, o grup ya da toplumu oluşturan bireylerin çıkarlarından önemli sayan kültürler “kolektivist” ya da “ortaklaşa davranışçı” kültürler, bireyin çıkarlarını grup ya da toplumun çıkarlarından önemli sayan kültürler ise “bireyci” kültürler olarak adlandırılırlar.

Belirsizlikten sakınma derecesinin düşük olduğu kültürlerde ise sakin ve kontrollü davranışlar gözlenir. Bu tür kültürlerde gündelik yaşam ilişkilerinin düzenlenmesi için her alanda ayrıntılı kurallara gerek yoktur. Karşılaşılabilecek her durum için kural koymak yerine, insanlar arasında karşılaşılan duruma göre uzlaşıyla bir yol bulunması tercih edilir. Yasalar da temel yaşam alanlarını düzenler, ayrıntılar müzakere ve yorumla belirlenir. Söz gelişi, İngiltere’de yazılı bir anayasa bulunmamasına karşın, ülkemizde anayasa olmadan hiçbir işin düzgün yürüyemeyeceği anlayışı hâkimdir. Yasa ve kuralların ayrıntıları içermemesi, toplum içinde hemen her belirsiz durumun tartışılarak çözümlenmesini gerekli kılar. Belirsizlikten sakınma derecesi düşük kültürlerde bu gündelik yaşamın önemli bir parçasıdır. En küçük sorunlar bile tartışılır. Tartışma, olumsuz bir davranış olarak algılanmaz.

Edward T.Hall kültürün sözsüz bileşenlerini geliştirdiği kuram Enformasyon Sistemleri ile açıklamayı amaçlamıştır.

Güç aralığı Enformasyon Sistemleri kuramının belirlediği insan etkinliklerinden biri değil Hofstede'nin geliştirdiği Kültürel Boyutlar Kuramı'nın Temel kavramlarından biridir.

Polikronik kültürlerde zaman biriktirilmez, tasarruf edilmez. Zamandan ziyade etkileşim önemlidir. Zaman nokta olarak algılanır. Bir zaman biter diğer zaman zaman başlar.

Kültürün işlevlerinden biri de üyelerinin iç dünyası ile dış dünya arasına seçici perde çekmektir. Bireyler bu seçici perde sayesinde dış dünyada olup bitenleri kendi kültürlerinin penceresinden görür ve anlamlandırır. Böylelikle farklı iletişim davranışı geliştirirler.

Bağlamlama süreci

Dar bağlamlı kültür üyeleri belleklerini doğrudan kendilerini ilgilendirmeyen konulardaki bilgilerle doldurmadıkları gibi çok miktarda enformasyondan yararlanıp sözel kodlara dönüştürüp anlam yaratırlar.

Kültür

Yarışa dayalı oyunlar

Belirsizlikleri anlamak ve kontrol etmek için sakin ve kontrollü davranış belirsizlikten sakınma derecesi düşük olan toplumlarda görülür.