KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM

Normların dışında yaşamı düzenleyen toplumsal senaryolar vardır. Bu senaryolar geleneklerce belirlenen durumlarda, bireylerin toplumdaki konumlarına göre nasıl davranacakları ve ne söyleyeceklerini belirler. Bireyler sadece senaryoda kendileri için biçilmiş rolleri oynar, belirlenmiş replikleri tekrarlar. Çoğunlukla bu senaryoların akışı sorgulanmaz, sadece onlara uygun davranılır. Söz gelimi eve konuk geldiğinde, ziyaretin başlangıcından sonuna uygulanan senaryonun gerekleri yerine getirilir. Her kültürde telefon konuşmasından hasta ziyaretine, yoldaki karşılaşmadan iş görüşmesine kadar hemen hemen her sosyal duruma ilişkin senaryolar bulunur. Bireyler, toplumsal yaşam içinde bulundukları duruma uygun senaryoda kendilerine düşen rolü oynarlar.

Toplumları, aynı parçalardan oluşmuş fakat farklı işleyen mekanizmalara benzetebiliriz. Başka bir örnek bilgisayarlar olabilir. Günümüzde aynı elektronik devrelerden yapılmış farklı işletim sistemlerine sahip, pc ya da mac bilgisayarlar vardır. Bir sistemde hazırlanan belgeyi diğer sistemde açmakta zorluk çeker, açmak için bazen bir aracı program kullanırız. Toplumlar da insanlardan ve insanların oluşturduğu kurumlardan ibaret olduğu halde ne dilleri ne yemekleri ne de gelenekleri birbirine uyar. Bir toplumun bireyleri bu yüzden, kültürel paylaşım derecelerine göre, toplumsal yaşam içinde alanlar belirleyerek bu alanın dışında kalanları kendilerinden saymazlar. Aileyi ele alalım. Aile bağları ve ortak kültürü onun bireylerini bir arada tutar. Komşular bu alanın dışında kalır. Bu durumda biz, aile üyeleri, diğerleri ya da ötekiler ise bütün komşulardır. Bir köyü ele alırsak, köy halkının bütün bireyleri biz kavramının içindedir. Onlar ya da diğerleri ise köy dışında kalan herkestir.

Ötekileştirmenin temelinde onu “anlamamak” yatar. ‹nsanlık tarihi, anlaşılmayanla ilgili olarak ileri sürülmüş fikirlerle doludur. ‹nsanlar yüzyıllarca dünyanın öküzün boynuzunda duran düz bir tepsiye benzediğini ileri sürenlere de, cisimlerin salgıladıkları “phlogiston” adlı anlaşılmayan bir madde yüzünden yandıklarını ileri süren Richard Kirwan’a da (1787) inanmıştır. Galileo dünyanın yuvarlak olduğunu gösterene, Joseph Priestly oksijeni bulana kadar dayanaktan yoksun bu fikirler yaşamaya devam etmiştir.

Gündelik yaşamda anlaşılmayan birçok durumla karşılaşılır. Onları anlamak için bilgi toplamaya çalışılır, sorulur, soruşturulur. Genellikle yabancılarla olan karşı laşmalarda, anlamadığımızı çevremizdekilere sorarız. Onlar da kendi bildiklerini aktarırlar. “Doğru mu, yanlış mı?” diye sorgulamadan bu bilgilere dayanarak durumu anlamlandırırız. Bu yolla sosyalleşme süreci boyunca diğer kültürler, uluslar ve ülkeler hakkında, diğerlerinden ayırt edici olduğu varsayılan temel nitelikleriyle ilgili düşünceler edinilir. Edinilen bu düşünceler etkileşim süreçlerinde ortaya konur ve yayılarak sorgulanmayan kalıp düşünce haline gelir. Kalıp düşünceler, ilgili oldukları ulus, kültür ya da grup hakkında zihnimizde oluşan resimden başka bir şey değildir. Kalıp düşüncelere sosyal bilimlerde stereotip denir. “Stereotipler, insanları birtakım türlere, tiplere bölmeyi ifade eden zihinsel yapıtlardır. Belli özelliklerin muayyen insanlarda mevcut sanılmasını ifade eder. Bu özelliklerin her zaman gerçeğe ve olumlu kanıtlara dayanmaksızın sadece mevcut bulunması gerektiği kanısına dayanır. Bir başka ifade ile kafamızdaki düşünceleri sadeleştiren birtakım zihinsel ameliyelerdir. Basmakalıp fikirlerdir.”

Topluluk, belirli amaç için bir araya gelen ve onu oluşturanlar arasındaki bağların çok güçlü olmadığı, uzlaşmayla belirlenen kurallara göre yönetilen, amaç ortadan kalkınca dağılan insan grubudur.

Toplum, bireylerin kurumsal bağlantılarını ve birbirleriyle ilişkilerini üzerinde uzlaşılmış belirli kurallar çerçevesinde yürüttükleri bir birliktir.

Kültürü insan gruplarının işleyiş şekli ya da yaşam biçimleri olarak tanımlayanlar genellikle toplumsal sistemin işleyişini göz önüne alırlar. Kültür, toplum düzeni ve işleyiş biçimi olarak da tanımlanır.

Kalıp düşüncelere sosyal bilimlerde stereotip denir. Stereotipler insanlar, kültürler ve toplumlar hakkındaki basmakalıp fikirlerdir.

Norm, bir kültürün tercih ettiği düşünce ya da davranış kurallarına göre belirlenen davranış modelleridir.

Etnomerkezcilik, bireyin diğer kültürleri her şeyin merkezinde gören ve diğer kültürlerden üstün saymaktadır. ,Etnomerkezcilik de ötekileştirmenin temel gerekçelerinden biridir. Bu çerçevede tanımlarsak, etnomerkezcilik sınırlı bilgi ve deneyime dayalı olarak başkalarının kültürü hakkında yanlış varsayımlarda bulunmaktır.

Genellikle öteki ile arasında mesafe koymak şeklinde ifade edilen bu tutumlar üç şekilde gerçekleflir. Birincisinde Birey, kendi kültürel ölçütlerine göre, yabancı ile arasına, onunla ilgilenmediğini, ona önem vermediğini gösteren bir mesafe bırakır. Bu mesafeye ilgisizlik mesafesi diyoruz. İkincisinde yabanıyla etkileşimde bulunmamak için aralarına daha büyük bir iletişim mesafesi koyar. Bu mesafe sakınma mesafesi olarak adlandırılır. Son olarak, yabancıyla aralarına, düşmanlık duygularını gösterecek derecede mesafe koyar. Bu mesafeye ise aşağılama mesafesi denir.

Toplumsal işlev, kalıp düşünceler toplumsal uyum ve toplumsal sınırlandırma sistemleri olarak, her toplumun kendini korumasını sağlar.

Toplumsal tabaka, toplum içinde benzer ekonomik, siyasal güce sahip olan ve benzer eğitim aşamalarını tamamlamış, bilgi birikimine sahip ve benzer yaşam biçimini benimseyen bireylerin oluşturduğu gruplardır. Bu gruplar birbirine göre üst, orta ve alt tabaka olarak sıralanır. Bireyler zamanla bir tabakadan diğerine geçebilirler.

Belirsizlik, Bilinmeyen, neye nasıl tepki vereceği kestirilemeyen yabancıyla iletişime nereden başlayacağını bilememek duygusunu ifade eder. Kaygı ise bu süreçte olabileceklerden duyulan rahatsızlığı, gerginlik ve endişe duygusunu ifade eder. Etnomerkezcilik genel anlamıyla “bireyin, kendi grubunun izlediği yolun diğerlerinden üstün olduğu ya da diğer grupları kendi grubundan aşağı görme düşüncesi” olarak tanımlanır. Ön yargı, değerlendirmeyle ilgili fikri, kanıyı ve tutumu içeren geniş kapsamlı bir kavramdır.

Topluluk ile toplum kavramları sosyal bilimlerde farklı anlamlarda kullanılır. Topluluk, belirli amaç için bir araya gelen ve onu oluşturanlar arasındaki bağların çok güçlü olmadığı, yaşamını uzlaşmayla belirlenmiş kurallar çerçevesinde sürdüren insan gruplarına verilen addır. Onları bir araya getiren amaç ortadan kalkınca topluluk da dağılır. Toplum ise bireylerin kurumsal bağlantılarını ve birbirleriyle ilişkilerini, kendi aralarında uzlaşmayla belirledikleri kurallar çerçevesinde yürüttükleri bir birliktir.

Toplumlar kültürel açıdan homojen değildir. Toplumu oluşturan bireyler kültürü kendi kişisel, psikolojik ve bilişsel durumları çerçevesinde içselleştirirler. Bireylerin içselleştirdikleri kültür onların davranışlarına yansır ve başkaları tarafından gözlenebilir hâle gelir. Aynı toplumda ve hatta aynı ailede yetişenler bile kültürü farklı şekilde özümsemeleri, içselleştirmeleri nedeniyle benzer durumlarda birbirlerinden farklı davranış gösterebilirler. Kardeşler arasındaki farklılığa hak kazandırmak amacıyla söylenen “Beş parmağın beşi bir olmaz” atasözü aynı toplum içindeki kültürel farklılıkları da vurgulamaktadır. Parmakların beşi de aynı bilekle aynı kola ve bedene bağlıdır ama birbirlerine benzemezler.

Alışkanlık en zayıf normdur. İnsanlar alıştıkları şekilde davranmaya eğilimlidir. Alışılmış davranışları göstermek toplumsal yaşamda rahat etmenin yollarından biri olduğu için, herhangi bir zarara yol açmıyorsa yaygınlığı artar ve toplum tarafından kabul görerek daha güçlü normlara evrilebilir. Alışkanlık haline gelen davranışı göstermeyenler için herhangi bir toplumsal yaptırım uygulanmaz. Eğer bir alışkanlık toplum tarafından istenilir olmaktan çıkarsa ondan vazgeçilir. Bu nedenle alışkanlık kolayca yayılan ve kolayca terk edilen, yaptırımı olmayan en zayıf toplumsal norm olarak kabul edilir.

Birey ve kurumlar ile onların arasındaki ilişkilerden ibaret olan toplumlar, değerler üzerine kurulu toplumsal normlar çerçevesinde bir sistem oluştururlar. Bireylerin toplumsal sistem içindeki yaşamını toplumsal yaşam olarak adlandırıyoruz.

E hariç diğer şıklarda bir gruba mensup olma durumu söz konusu iken E şıkkında ise grubun içinde ve dışındakiler yer almaktadır.

Kalıp düşüncelere sosyal bilimlerde stereotip denir. “Stereotipler, insanları birtakım türlere, tiplere bölmeyi ifade eden zihinsel yapıtlardır. Belli özelliklerin muayyen insanlarda mevcut sanılmasını ifade eder. Bu özelliklerin her zaman gerçeğe ve olumlu kanıtlara dayanmaksızın sadece mevcut bulunması gerektiği kanısına dayanır. Bir başka ifade ile kafamızdaki düşünceleri sadeleştiren birtakım zihinsel ameliyelerdir. Basmakalıp fikirlerdir”