KÜLTÜRLERARASI İLETİŞİM

İletişimin birinci işlevi bilgi ya da enformasyon aktarmaktır. Birçok kültürde iletişimin bu işlevi diğerlerine göre üstün tutulur ve iletişimin temel amacı nesnel anlam aktarımını sağlamak olarak görülür. Bu kültürlerin üyeleri iletişim sürecine katıldıklarında iletilerin içeriklerini düz anlamlarıyla algılama ve anlamlandırma eğilimindedir. İletilerin büyük çoğunluğu sözlüdür. İmalar, kinayeler ve anlam kaydırma yoluyla herhangi bir anlam aktarımı hoş karşılanmaz. Onlar için önemli olan, anlamın en kısa, kolay ve yanlış anlamaya meydan vermeyecek şekilde, aktarılmasıdır. İletileri içeriklerine göre değil de gönderildikleri kanallara, gönderiliş tarzlarına göre anlamlandırma eğiliminde olan kültürlerin üyeleri de bu yüzden onları soğuk, espriden yoksun, düz ve sert insanlar olarak değerlendirir. İletişim davranışlarının ikinci işlevi, istemli de olsa istem dışı da olsa sosyal ilişkileri etkilemektir. İnsanlar arasında var olan ilişkileri sürdürmek, geliştirmek ya da kesmek yanında yeni ilişkiler kurmak bu işlevlerden bir tanesidir. Yeni ilişki kurmaya ya da var olanı sürdürmeye yönelik iletişim davranışlarında çoğu zaman ileti içeriğinin bir önemi yoktur. İletişim davranışlarının üçüncü işlevi yararcı işlevdir. Birçok iletişim girişiminde amaç, belirli bir içeriği, olayı ifade etmekten çok, “niyet”i aktarmak, istenilir tepki ve davranış değişikliği gerçekleştirmeye çalışmaktan ibarettir. İletişimin dördüncü işlevi, zihni ve psikolojik süreçlerle ilgili olan öznel ve duygusal işlevidir. Protestanlığın egemen olduğu kültürlerde ve Uzak Doğu kültürlerinde yasaklanmış ve tabulaştırılmış olsa da birçok kültürde iletişimin “duygusal işlev”i etkileşim sürecinde önemli rol oynamaktadır.

Bu anlamların istemli ya da istem dışı olarak bize aktarılmasının önemi yoktur. Eğer duyu organlarımızla bir şeyi algılıyorsak, bu algı zihnimizde anlamlandırılır. Önemli olan, algılama, o algının kodları ve bu kodların açılma sürecinde bulduğu karşılıklardır. Kodlama içsel bir eylemdir ve sözlü ve sözsüz sembollerin anlam oluşturacak şekilde bir araya getirilmesini ifade eder. Söz gelişi matematikte kullandığımız semboller koddur. Kodlar, topluluğun kullandığı dilin kurallarına veya topluluk kültürünün normlarına uygun olarak düzenlenir. C şıkkı ise kodlama ile ilgili değildir ve alt kültürün tanımını ifade etmektedir.

İletişim dinamik bir süreçtir. İletişim sürecine katılanlar iletileri algılar, anlamlandırır, yanıt verir, tepki gösterir. Bu yanıt ve tepkiler diğer tarafça algılanıp anlamlandırılır ve karşılığı verilir. Bu döngü sırasında artık hiçbir taraf eskisi gibi değildir. Bundan sonra iletişim başka bir düzeyde gerçekleşir.

Yukarıda açıklanan tanım kültürlerarası iletişimin tanımıdır.

İleti sözel ya da sözsüz olabilir. Herhangi bir davranış, yüz ifadesi, tavır ileti işlevi görür. Her iletinin bir içeriği, karşıdaki ile olan ilişkiyi yansıtan bir yönü ve iletiyi gönderenin kimliğini gösteren bir niteliği vardır. Karşıdakinin kim olduğuna bağlı olarak iletinin içeriği, hitap tarzı ve gönderenin tavrı değişir. Birini çağırmak için ileti göndeririz. Bu çağrı içeriktir. Sözle “gel” diyebiliriz, elimizi sallayarak gelmesini isteyebiliriz, bir baş hareketiyle çağırabiliriz. İçerik hep aynıdır. Karşıdakinin kimliğine göre ona nasıl hitap ettiğimiz ve kendimizi nasıl konumlandırdığımız burada önem kazanır. Öğretmenimize sözel olarak “gelin”, “gelir misiniz?” ya da “lütfen gelin” deriz. Burada aramızdaki ilişkinin “sizli bizli” düzeye olduğunu ve öğretmenin bizden daha yüksek bir statüde olduğunu belirtmiş oluruz. İletinin ilişki ve kimlik belirtme niteliği kültürlerarası iletişimde büyük önem taşır. Her topluluktaki ilişki ağları ve bireylerin bu ağlardaki yerleri kültür tarafından belirlenir. Kültürden kültüre de bu yerler farklılaşır. Söz gelişi bir kültürde bireylerin yeri yaşa göre belirlenirken, yaşlı kişiler daha önemli sayılırken başka bir kültürde ekonomik gücü olanlar daha önemli sayılabilir. Aynı durum cinsiyetler için de önemlidir. Bir kültürde kapıdan geçerken kadına öncelik verilir, başka bir kültürde bunun tam tersi, erkek öncelikli olabilir.

Kültürlerarası iletişim kavramını ilk ortaya atan ve bu kavramı tanımlayarak bilim dünyasına kazandıran Edward T. Hall’dür. Hall 1959 yılında yayınladığı “The Silent Language” adlı kitabında kültürü antropolojik tanımıyla ele almış ve “enformasyon sistemleri kuramı” olarak adlandırılan kuramıyla kültürlerin farklılaşmasını açıklamaya çalışmıştır.

Hall’e göre, iletişim, kuralları olan, çözümlenebilen ve araştırmacıların bireylerarası etkileşimin kültürel kalıplarını kuramsal olarak ifade edebilecekleri bir alandır.

İletişimin açıklanmasında ikinci yaklaşım Anlam Yaratma Yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma göre, iletişim bir anlamın karşı tarafın zihnine aktarılması durumudur. Dolayısıyla anlık bir şeydir. Okuduğumuz bir metin, dinlediğimiz bir konuşma, izlediğimiz bir film, gördüğümüz bir fotoğraf zihnimizde bir anlam ya da çeşitli anlamlar yaratır.

İletişimin birinci işlevi bilgi ya da enformasyon aktarmaktır. Enformasyon işlenmemiş veri anlamında kullanılmaktadır. Enformasyon işlenip özümsenince bilgi olur. İletişim davranışlarının ikinci işlevi, istemli de olsa istem dışı da olsa sosyal ilişkileri etkilemektir. İletişim davranışlarının diğer işlevi, yararcı işlevdir. Diğer bir işlevi de, zihnî ve psikolojik süreçlere ilgili olan öznel ve duygusal işlevidir.

Bir numaralı kutucuktan başlıyoruz. İki ayrı sosyal ve kültürel sistemde, A ve B sistemlerinde yetişmiş iki birey karşılaşıyor. Bu bireylerin çevrelerinden algıladıklarıyla gerçekleştirdikleri soyutlaştırmalar, yani düşünce, inanç ve duyguları ile zihinlerindeki soyut düşünce, dünya görüşü, fikir ve duygulardan ürettikleri somutlaştırmalar, yani eşyalar, evler, davranış kalıpları, yasalar, kurallar birbirinden farklıdır. İki numaralı kutucukta gönderenin daha sonra alıcı olduğunu görüyoruz. Gönderen de alıcı da iletileri kendi kişisel psikolojik, kültürel ve sosyal koşulları içinde ve kültür değerleri, davranış kalıpları ve diğer kültür hakkındaki yargıları çerçevesinde hazırlar. Üç numaralı kutucukta gönderenin iletmek istediği anlamları belirttiğimiz çerçeveye göre kodladığını görüyoruz. Dört numaralı kutucukta ileti var. ileti sözel ya da sözsüz olabilir. Herhangi bir davranış, yüz ifadesi, tavır ileti işlevi görür. Her iletinin bir içeriği, karşıdaki ile olan ilişkiyi yansıtan bir yönü ve iletiyi gönderenin kimliğini gösteren bir niteliği vardır.

İletişimin iletişim süreci belirli bir bağlam da gerçekleşir. Bağlam, iletişim süreci gerçekleşirken içinde bulunulan fiziki ortamı, zamanı ve sosyal ilişkiler ağını ifade eder. Yani iletişim süreci kendi başına, bir boşlukta gerçekleşmez. Bu nedenle herhangi bir iletişim sürecini incelerken mutlaka hangi bağlamda gerçekleştiğini anlamak gerekir. Çünkü bağlam etkileşim içindeki insanların iletişim davranışlarının biçim ve biçemini belirler. İletişim süreci sabit bir seyir izlemez, dönüşür. Sürece katılanlarda gerçekleşen bilişsel değişmeye dayanır. Eğer bir bütünü oluşturan bileşenler değişiyorsa, onların arasındaki bağlantıların niteliği değişiyorsa bütün de değişiyor demektir. İletişim dinamik bir süreçtir. iletişim sürecine katılanlar iletileri algılar, anlamlandırır, yanıt verir, tepki gösterir. Bu yanıt ve tepkiler diğer tarafça algılanıp anlamlandırılır ve karşılığı verilir. Bu döngü sırasında artık hiçbir taraf eskisi gibi değildir. Bundan sonra iletişim başka bir düzeyde gerçekleşir. Bireyin içinde bulunduğu ve başkasının giremediği sınırların genişliği kültürden kültüre değiştiği gibi duygu ve düşünceleri aktarmak için yararlandıkları semboller de kültürden kültüre değişir. Konuşulan dil seslerden ibaret olan sembollerden oluşur. Her insan topluluğu kendi içinde sembollerin taşıdığı anlamlar üzerinde uzlaşma sağlar. Böylece üzerinde uzlaşma sağlanan sessel sembollerin bütünü konuşulan dili oluşturur.

İletişim sürecinde istenilen anlamın karşı tarafta oluşması durumuna etkin iletişim denir.

İletişim davranşlarının üçüncü işlevi yararcı işlevdir. Birçok iletişim girişiminde amaç, belirli bir içeriği, olayı ifade etmekten çok, “niyet”i aktarmak, istenilir tepki ve davranış değişikliği gerçekleştirmeye çalışmaktan ibarettir. Etkileşime katılanlar, iletişim davranışları aracılığıyla bilinçli ya da bilinçsiz olarak, düşüncelerini, değerlerini ve normlarını da aktarmayı amaçlar. Bunun sonucunda, karşı tarafın düşünce biçiminde, fikirlerinde ve değerlerinde değişmeler olabilir. Propaganda ve reklam çalışmalarında, iletişim davranışlarının bu işlevinden yararlanılmaya çalışılır.

Hall’e göre, kültür insan toplulukları tarafından, insanın temel gereksinmelerini karşılamak üzere üretilen, yaratılan her türlü insan yapısı ürünler bütünüdür.

Algılanan iletiden çıkarılan anlam kaynağın aktarmak istediği anlamla örtüşüyorsa bu iletişime “etkin iletişim” denir.

Kültürlerarası iletişim farklı kültürlere ait insanlar arasındaki etkileşim süreci ile ilgilenir. Bu sürecin sonucu öngürüler geliştirir.

Edward T. Hall, kültürle iletişimi birbirinden ayırmaz. Ona göre, kültür insan toplulukları tarafından, insanın temel gereksinmelerini karşılamak üzere üretilen, yaratılan her türlü insan yapısı ürünler bütünüdür.

Ray L. Birdwhistell kültürle iletişimin birbirleriyle bağlantılı olduklarını ve kültür yapıyı ifade ederken iletişimin bir etkileşim süreci olduğunu belirterek Hall’e karşı çıkar. Bu görüş, Hall’ün “insan yapımı ve ihtiyaçları karşılamak amacıyla yaratılan şeyler” olarak gösterdiği kültürün, insan topluluklarını oluşturan temel yapı olduğunu kabul etmektedir. Buna göre, belirli bir kültürel yapı içerisinde insanlar arasında gerçekleşen etkileşim süreçleri elbette bu yapıdan etkilenmektedir. Çünkü etkileşim ya da iletişim süreci bu yapı içinde meydana gelmekte ve yapısal özellikler sürecin şekli, süresi ve biçeminin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır.

Çağımızda gerçekleşen bilimsel ve teknolojik gelişmeler, dünya üzerinde yaşayan bütün insan topluluklarını birbirine yaklaştırdı ve kültürlerarası karşılaşmalar sıklaştı. Küreselleşme sonucunda ortaya çıkan bu durum kültürlerarası işletişim sorunlarının da sayıca artmasına ve önemli sonuçlar doğurmasına yol açtı. Bu sorunların çözümü ve farklı kültürlere mensup insanlar arasındaki iletişimi daha etkin hale getirmek için gerekli olan bilgileri üretilmeye çalışan kültürlerarası iletişim her geçen gün daha önemli bir disiplin haline geldi.

Etkin iletişimin temel koşulu iletişim sürecinde gönderenin amaçladığı, istediği anlamın alıcıda oluşmasıdır.