KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ

“Kültürel miras” anıtlar, yapı grupları ve sitlerden oluşmaktadır. Tarih, sanat veya bilim açısından olağanüstü değer taşıyan anıtlar; mimari önemleri, homojenlikleri veya peyzaj içindeki konumlarıyla evrensel değer taşıyan yapı grupları; insan eliyle yapılmış veya doğa ve insanın ortak çabasının ürünü olan tarihi, estetik, etnolojik veya antropolojik yönden evrensel değer taşıyan sitler Dünya Mirası Listesi’ne alınmak için önerilebilmektedir.

Dünya Mirası Listesine aday göstermeye başlamak için her ülkeden önce Dünya Mirası (DM) olmaya aday önemli doğal ve kültürel sitlerini tesbit ederek, bunlar arasından DM Listesi’ne girebileceklerin dökümünü hazırlaması istenmektedir. DM’na aday gösterilecek yerlerin en az bir yıl önce önliste’de yer alması istenmektedir.

“Karmaşık sitler” kültürel ve doğal değerlere sahip alanlardır.

Dünya Mirası listesinde yer alacak UNESCO’ya bilimsel danışmanlık yapan IUCN veya ICOMOS tarafından değerlendirilmektedir. “ICOMOS Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (The International Council on Monuments and Sites)”, “IUCN Dünya Konservasyon Birliği (The World Conservation Union; daha önceki adı: International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources)”

DM Merkezinin başlıca görevleri arasında I-II-III-IV vardır. UNESCO’ya bilimsel danışmanlık yapan IUCN veya ICOMOS’dur.

I-III-IV-V DM Komitesi’nin aldığı karar ile birleştirilen 10 maddelik ölçütte yer almıştır. II. seçenek ise Dünya Mirası Alanlarının korunması ve yönetimi için ek bütçe olanaklarının harekete geçirilmesi DM Merkezinin başlıca görevlerindendir.

Özgünlük Değerlendirmesi, I-III-IV-V. maddeler ve

Kültür/doğa varlığının bütünlüğünün incelenmesi sırasında mevcut durumun, Varlığın üstün evrensel değerini ne ölçüde yansıttığı,

Varlığın önemini ne kadar koruduğu,

Varlığın olumsuz etkenlerden veya ihmalden ne ölçüde zarar gördüğünün, değerlendirilmesi gerekir.

Alanın DM statüsünde olduğunun anlaşılması sağlayan dışta bir daire, içinde bir kare olan simge dünyanın doğal ve kültürel çeşitliliğinin birbirine bağlılığını yansıtmaktadır.

DM Alanlarının korunmasına dikkat edilmez, tarihi çevreler çöküntü bölgeleri haline gelir veya tarihi kentin genel görünümünü olumsuz etkileyecek aykırı yeni yapılaşmalar ortaya çıkarsa, anıt veya sit “Tehlikede olan Dünya Mirası Listesi’ne” alınmaktadır.

“Doğal miras” olağandışı fiziksel, biyolojik veya jeolojik özelliklere sahip olmanın yanı sıra, tehlike altında olan türlerin yaşam alanları olan bölgeleri; bilimsel, çevresel ve doğal güzellikleri dolayısıyla değerli alanları kapsamaktadır.
“Kültürel miras” anıtlar, yapı grupları ve sitlerden oluşmaktadır. Tarih, sanat veya bilim açısından olağanüstü değer taşıyan anıtlar; mimari önemleri, homojenlikleri veya peyzaj içindeki konumlarıyla evrensel değer taşıyan yapı grupları; insan eliyle yapılmış veya doğa ve insanın ortak çabasının ürünü olan tarihi, estetik, etnolojik veya antropolojik yönden evrensel değer taşıyan sitler Dünya Mirası Listesi’ne alınmak için önerilebilmektedir.

Evrensel değer taşıyan kültürel ve doğal mirasla ilgili başvuruların ve izleme raporlarının değerlendirilmesi için UNESCO içinde “Dünya Mirası Komitesi” adı altında uluslararası bir komite oluşturulmuştur.

DM Merkezi'nin başlıca görevleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

DM Listesine girmek için doğal ve kültürel varlıkların “üstün evrensel değer”e sahip olmaları ve aşağıda sıralanan 10 ölçütten en az birini karşılamaları gerekmektedir. 2004 yılı sonuna kadar Dünya Mirası başvurularında kültürel ve doğal varlıklar ayrı ayrı ele alınmaktaydı. Kültürel varlıklar için altı doğal varlıklar için dört ölçüt belirlenmişti. 2005’te DM Komitesi’nin aldığı karar ile ölçüt grupları birleştirilmiştir; 10 maddelik tek bir ölçüt seti kullanılmaktadır. Bunlar şöyle sıralanmaktadır:

Bu kavram Dünya Mirası Sözleşmesi ile birlikte geliştirilmiştir ve sınırları aşan, tüm insanlık için bugün ve gelecekte önem taşıyacak olan kültürel ve doğal varlıkları tanımlamak için kullanılmaktadır.

DM Komitesinin 2007 de onayladığı “DM Alanlarında Risk Azaltma Stratejisinde” nde beş hedef gösterilmiştir:

Afganistan’da Taliban’ın saldırısına uğrayan Bamiyan Vadisi Arkeolojik Kalıntıları ve Kültürel Peyzajı, Pakistan’ın Lahor Kentindeki Kale ve Şalamar Bahçeleri, İran’da depremde zarar gören Bam Şehri ve Kültürel Peyzajı anılabilir. Afganistan’da Bamiyan Vadisinde kayalara oyulmuş 55 metre yüksekliğindeki Buda heykeli 8 Mart 2001’de Taliban tarafından tahrip edilmişti. Lahor Kentinin değerli kültür varlıkları bakımsızlık nedeniyle Tehlikede olan Dünya Mirası Listesi’ne alınmış bulunuyor. Bam Kenti ise 2003’te depremden büyük zarar görmüştür.

Bütünlük testiyle doğal veya kültürel varlığın niteliklerinin tam ve eksiksiz var olup olmadığı irdelenir.

Kültür/doğa varlığının bütünlüğünün incelenmesi sırasında mevcut durumun,

DM Alanının olası değişikliklerden olumsuz yönde etkilenmesini azaltmak, görsel bütünlüğünü korumak için, çekirdek alan çevresinde, gerekli görülen yerlerde ve ölçüde tampon bölgeler oluşturulur. Tampon
bölge DM alanının çevreleyen, kullanımına ve yapılaşmasına belirli yasal kısıtlamalar getirilen; DM Alanının daha iyi korunmasını sağlayan bir koruyucu kuşaktır.

DM Komitesinin 2007 de onayladığı “DM Alanlarında Risk Azaltma Stratejisinde” nde beş hedef

gösterilmiştir:

Küresel, bölgesel, ulusal ve yerel kurumları ve içlerindeki örgütlenmeyi güçlendirerek Dünya Mirasını etkileyecek risklerin azaltılması,

Bilgi, innovasyon ve eğitimden yararlanarak DM alanlarında “risk azaltma kültürü”nün oluşturulması,

DM Alanlarındaki risklerin teşhisi, değerlendirilmesi ve izlenmesi,

DM Alanlarındaki gizli risk etkenlerinin azaltılması,

Afetlere karşı her düzeyde etkili olabilmek için DM Alanlarındaki afet hazırlık çalışmalarının güçlendirilmesi.

Bu amaçla ICCROM, ICOMOS, IUCN, UNESCO, DM Merkezi tarafından ortak bir yayın programı başlatılmış, DM kaynak el kitapları dizisi içinde “DM Alanlarında Afet Risklerinin Yönetimi” konulu bir rehber kitap yayınlanmıştır.