KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ

1917 yılında farklı dönemlerden kalan taşınmaz kültür varlıklarının korunması işini yürütmek amacıyla Muhafaza-i Âsar-ı Atika Encümeni kurulmuştur. Bugünkü koruma kurullarının öncülü kabul edilen encümen Muhafaza-i Âbidat Nizamnamesi’nin yürütülmesinden sorumlu bir kuruluş olarak, bu konudaki teşkilatlanmanın ilk örneğini teşkil etmekteydi.

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte kamu malı sayılan taşınmazlar ile kapatılan tekke ve zaviyelerin mülkiyetindeki taşınmazların yönetimi, kamu hizmetinden sorumlu birimler arasında bölüştürülmüştür. Bu süreçte çıkarılan, belediyelerle ilgili iki farklı kanun olan 1580 sayılı "Belediyeler Kanunu" ve 1933 tarih ve 2290 sayılı "Belediye Yapı ve Yollar Kanunu"dur. 2290 sayılı kanun ilk kapsamlı imar kanunu olarak kabul edilmektedir.

1950’li yıllarda başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere doğru bir göç ve hızlı bir kentleşme ile birlikte kültür varlıklarının zarar görmeye başlaması üzerine 1951 yılında 5805 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi ile "Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu" (GEEAYK) kurulmuş, 1952 yılında da "Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Talimatnamesi" çıkarılmıştır. 1956 yılında 6785 sayılı İmar Kanunu çıkarılmış ve yeni yapıların tarihi eserlere olan mesafeleri belirlenmiştir. 1957'de ise 7044 sayılı kanun çıkarılarak vakıf malı olan tarihi eserler Vakıflar Umum Müdürlüğüne devredilmiştir. GEEAYK kanunundan sonra 1961 Anayasasında "Devlet, tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar" hükmü yer almıştır.

I. Dünya Savaşı’nın özellikle Avrupa’da yarattığı yıkım sonrasında, kıtanın yeniden inşasına yönelik süreçle ilgili, yalnızca yapıların restorasyonu değil aynı zamanda o yapının, ait olduğu tarihi çevre ile birlikte korunma gerekliliği konusunda bir bilinç gelişmeye başlamıştır. Bu doğrultuda 1931’de Atina’da "Tarihi Anıtların Korunması ile İlgili Mimar ve Teknisyenlerin I. Uluslararası Konferansı" toplantısı yapılmış, aynı yıl İtalya’da Eski Eserler ve Güzel Sanatlar Yüksek Kurulu, restorasyonda uygulanacak ilkelerin açıklandığı "Carta Del Restauro" kabul edilmiştir. Aynı konferansın ikincisi, II. Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkımın ardından, 1964'te Venedik’te düzenlenmiş ve burada "Anıtlar ve Sitlerin Korunması Uluslararası Tüzüğü" kabul edilerek Atina Tüzüğü’nün yerine geçmiştir. Venedik Tüzüğü’nün öncelikli ele aldığı konular; anıtsal yapıların içinde yer aldığı yerleşim alanının önemi, özgün dokunun korunması, yapılar ve alanlarla ve buralarda yapılan uygulamalarla ilgili çok detaylı kayıtların tutulması, yapıya farklı dönemlerde yapılmış olan tüm müdahaleleri de onun tarihinin bir parçası olarak kabul etmek ve tarihi yapıların onarım ve korunmasında kullanıma yönelik faydalı sosyal amaçları da gözetmek gibi konulara vurgu yapmıştır. Tüzük günümüzün kabul edilmiş koruma anlayışının temel doktrini olarak kabul edilebilir.

Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri, Bakanlığa bağlı taşınmaz kültür varlıkları ve müzelerin bakım onarım, inşaat restorasyon, restitüsyon, çevre düzenleme, teşhir-tanzim işlerine ait her türlü etüt, proje ve uygulama hizmetlerini Kanun ve ilgili mevzuat doğrultusunda yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Kütahya, Muğla, Samsun, Sivas, Trabzon ve Van illerinde Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri Bulunmaktadır.

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), kurulduğu günden bu yana, yurtdışındaki kültür varlıklarımızla ilgili koruma-onarım, projelendirme, restorasyon, strateji geliştirme gibi projeler yürütmekle yükümlü olan kurumdur.

Sit alanları kendi içinde; Arkeolojik sit, kentsel sit, tarihi sit ve kentsel arkeolojik sit alanları olmak üzere 4 gruba ayrılmaktadır.

Taşınmaz kültür varlıkları için uygulanacak yardım unsurları nakdi, teknik ve ayni yardımlardır. Buna göre;

Kültürel Mirasın Korunması ile İlgili Uluslararası Kurumlar, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu / UNESCO, Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi / ICOMOS, Avrupa Konseyi / COE, Dünya Miras Kentleri Organizasyonu / OWHC, Bizim Avrupamız / Europa Nostra, Avrupa Tarihi Kentler ve Bölgeler Birliği, Kültür Varlıklarının Korunması ve Onarımı Çalışmaları Uluslararası
Merkezi / ICCROM, Uluslararası Müzeler Konseyi / ICOM, Dünya Anıtlar Fonu / WMF, Ağa Han Kültür Vakfı, Getty Koruma Enstitüsü olarak sıralanabilir. AIHM yani ECHR bunlardan biri değildir.

Uluslararası ve hükümetler dışı bir organizasyon olan ICOMOS (International Council on Monuments and Sites) 1965 yılında Varşova’da kurulmuştur. Doğru cevap B seçeneğinde verilmiştir.

Europa Nostra 1963 yılında Paris’de kurulmuş
olan uluslararası bir sivil toplum örgütüdür. Elli yılı
aşkın süredir kültürel mirasın korunması konusun-
da çalışmalar yapmaktadır. Elliden fazla ülkeden
çok sayıda sivil toplum örgütünün üye olduğu bu
çatı kuruluş sürdürdüğü çeşitli faaliyetlerin yanın-
da her yıl çeşitli ülkelerden muhtelif kültürel miras
koruma projelerine Europa Nostra Kültürel Miras
Ödülleri vermektedir. Türkiye Europa Nostra’ya
2010 yılından beri üyedir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Venedik Tüzüğü’nün öncelikli ele aldığı konular; anıtsal yapıların içinde yer aldığı yerleşim alanının önemi, özgün dokunun korunması, yapılar ve
alanlarla ve buralarda yapılan uygulamalarla ilgili çok detaylı kayıtların tutulması, yapıya farklı dönemlerde yapılmış olan tüm müdahaleleri de onun tarihinin bir parçası olarak kabul etmek ve tarihi yapıların onarım ve korunmasında kullanıma yönelik faydalı sosyal amaçları da gözetmek gibi konulara vurgu yapmıştır. Tüzük günümüzün kabul edilmiş koruma anlayışının temel doktrini olarak
kabul edilebilir. Buna göre doğru yanıt E seçeneğidir.

Venedik Tüzüğü’nün devamında gelen süreçte,
koruma konusunda pek çok standart, tüzük, tavsiye kararı, bildirge vb. doküman ortaya çıkmıştır.
Ortaya çıkan bu dokümantasyon tarihi çevre ve
eserler alanında çalışan kişi ve kuruluşlar açısından,
doğru uygulamalar için oldukça yararlı, felsefi ve
teknik bir çerçeve oluşturmuştur. Bu belge ve standartlardan bazıları şunlardır;

Silahlı Çatışma Hâlinde Kültürel Varlıkların
Korunmasına İlişkin Sözleşme

Kültür Varlıklarının Yasadışı İthal, İhraç ve
Mülkiyet Transferinin Önlenmesine İlişkin Sözleşme

Tarihi Bahçeler Tüzüğü

Yapılı Çevrenin Korunması ve Geliştirilmesi
ile ilgili Appleton Tüzüğü

Tarihi Kentlerin ve Kentsel Alanların Korunması
Tüzüğü

Arkeolojik Mirasın Korunması ve Yönetimi
Tüzüğü

Nara Özgünlük Belgesi

Çalınmış ya da Yasadışı Yollarla İhraç Edilmiş
Kültür Varlıklarının İadesi için UNIDROIT Sözleşmesi

Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü

Kültürel Öneme Sahip Yerlerin Korunması Amaçlı Avustralya ICOMOS Tüzüğü

Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü

Sualtı Kültürel Mirasın Korunmasına ilişkin
Sözleşme

Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyonu için İlkeler Tüzüğü

Kültürel Miras Alanlarının Yorumu ve Sunumu
ile ilgili ICOMOS Tüzüğü

Buna göre D seçeneği bunlardan biri değildir.

Nara Özgünlük Belgesi (Japonya-1994)
Japonya’da yapılan toplantıda kültürel mirasın korunmasında özgünlük kavramının bir değerlendirmesi tartışmaya açılmıştır. Özellikle küreselleşmenin
etkisiyle yerel grupların ve azınlıkların özgünlüklerini
yeterince koruyamadıkları ve kültürel kimlik kavramının gittikçe zayıflamaya başlaması toplantının ana
konusunu oluşturmuştur. Yayınlanan belgede tüm
kültürlerin ve toplumların kültürel kökenlerinin onların somut ve somut olmayan miraslarının bir ifadesi
olduğu ve buna gereken saygının gösterilmesi ve koruma altına alınması fikri etrafında toplanılmıştır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Milli Eğitim Bakanlığı çatısı altında yürütülen kültür varlıklarını koruma görevi Cumhuriyet döneminde de bir süre bu şekilde yürütülmüştür. Daha sonra 16.04.2003 tarih ve 4848 sayılı kanun ile kurulan Kültür ve Turizm Bakanlığı bu görev ve yetkiyi üstlenmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Kültür ve Turizm Bakanlığının görevi kültür
varlıklarının korunması ve denetlenmesi işini Bakanlığa bağlı merkez ve taşra teşkilatları ve yine
çeşitli merkezi kuruluşlar ve yerel yönetimlerle birlikte yürütmektir. Bu doğrultuda bakanlığa bağlı
olarak Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu:
Bakanlığa bağlı kurulun görevleri şunlardır;
• Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat
varlıklarının korunması ve restorasyonuyla
ilgili işlerde uygulanacak ilkeleri belirlemek,
• Koruma bölge kurulları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak,
• Koruma bölge kurullarınca alınan kararlar
nedeniyle uygulamada doğan genel sorunları değerlendirerek görüş vermek suretiyle,
Bakanlığa yardımcı olmak,
• Bakanlıklarca Koruma Yüksek Kurulunda
görüşülmesi talebiyle gönderilen ve gündeme alınan konularda karar vermek,
• Mahalli idareler ile diğer kamu kurum ve
kuruluşlarının bağlı, ilgili veya ilişkili oldukları bakanlıklar aracılığıyla koruma
yüksek kurulunda görüşülmesini istedikleri
konularda karar vermek,
• Koruma bölge kurullarınca alınan kararlara
karşı kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek
ve tüzel kişilerce yapılan itirazları değerlendirerek karar vermek.

B seçeneğinde verilen görev ise Koruma bölge kurullarına aittir. Bu nedenle doğru yanıt B seçeneğidir.

Anıtkabir, İstanbul Kalender Kasrı, Harbiye Askeri Müzesi ve Beşiktaş Deniz Müzesi, Milli
Savunma Bakanlığının sorumluluğu altında bulunan taşınmaz kültür varlıklarıdır. Milli Savunma Bakanlığına bağlı müzeler 30.09.1984 tarihli ve 18531 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan Askeri Müzeler Yönetmeliği’ne göre idare edilmektedir. Buna göre doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.