KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ

Fransız Devrimi etkisiyle 1830’da kurulan Tarihi Anıtlar Teşkilatı bu konudaki ilk kurumlardan biri  ve İngiltere’de 1882 yılında kabul edilen Eski Eserler Koruma Yasası (The Ancient Monuments Protection Act) ise ilk yasal belge olarak kabul edilmektedir.

Osmanlı Devletinde koruma konusundaki ilk uygulamalar 1869 yılında sadece taşınır eserleri koruma altına alan Birinci Asar-ı Atika Nizamnamesi ile başlamaktadır.

1973 yılında yürürlüğe giren 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu’dur. 53 maddeden oluşan yasanın 19 maddesi taşınmaz varlıkların tanımlarına ve korunmasına ilişkin izlenecek yollar hakkındadır. Geri kalan maddelerin 11’i taşınır eski eserler ve bunların ticaretine, 12’si ise arkeolojik alanlara ilişkindir. Yasanın taşınmaz varlıklara ilişkin bölümünde eski eser olarak değerlendirilecek yapıların yelpazesi genişlemekte; anıt eserlerin yanı sıra sivil yapıları da içine almaktadır. Yapı ölçeği dışında getirilen yeni tanımlamalar daha da önemlidir ve koruma mevzuatında ilk kez “…Sit, Tarihi Sit, Arkeolojik Sit (Tarihi şehir kalıntısı) veya Ören Yeri, Tabii sit (Tabii anıt)…” kavramları yer almaktadır.

Taşınmaz kültür varlıklarının onarımına yardım sağlanması ve katkıpayı” ile ilgili değişikliğe göre, her ilde toplanan emlak vergilerinin % 10’unun il özel idarelerine aktarılarak koruma uygulamalarında kullanılması zorunluluğu getirilmiştir.

5366 sayılı “Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” 05.07.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu kapsamında sit ilan edilmiş bölgelerde Cumhurbaşkanı kararıyla yenileme bölgeleri ilan edilmesi ve bu alanların koruma kararları dikkate alınmadan projelendirilmesi kültür mirasının kaybedilmesi tehdidini getirmektedir. Bu yasa kapsamında ilk uygulamaların gerçekleştirildiği Ankara’da Ulus Tarihi Kent Merkezi ve İstanbul’da Sulukule, Tarlabaşı, Süleymaniye ve Fener-Balat yenileme alanları kültür mirasının kaybedilmesi ve yaratacağı toplumsal sorunlar nedeniyle tartışmalara konu olmaktadır.

1846 yılında Aya İrini Kilisesinde başlatılan ilk müzecilik faaliyetlerinin Kültür ve Turizm Bakanlığı yapılanmasının nüvesini oluşturduğu kabul edilmektedir.

2011 yılında yapılan son düzenlemeyle kültür mirasının korunması kapsamında yer alan doğal koruma alanları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na devredilmiştir.

Türkiye’de koruma kurumunun sivil olarak örgütlenmesinin geçmişi çok eski değildir. Günümüzde Türkiye genelinde tanınan ve etkin olan; Çevre ve Kültürel Değerleri Koruma Vakfı (ÇEKÜL) 1990 yılında, Tarihi Kentler Birliği (TKB) 1999 yılında, Turizm Anıt ve Çevre Değerlerini Koruma Vakfı (TAÇ) 1976 yılında, Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) 1992 yılında kurulmuştur.

Kentsel sit: Mimari, yerel, tarihsel, estetik ve sanat özelliği bulunan ve bir arada bulundukları için tek başına taşıdıkları kıymetten daha değerli olan kültürel ve doğal çevre elemanlarının (yapılar, bahçeler, bitki örtüleri, yerleşim dokuları, duvarlar) bulundukları alanlardır.

“KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (2010-2023)” kültür mirası ile ilgili olarak ele aldığı “Kentsel Miras, Mekân Kalitesi ve Kentsel Tasarım” başlıklı temada kültür mirasının korunması konusuyla ilgili olarak yedi sorun alanı tanımlamaktadır.

Erken dönem kültürel miras politikalarında “devlet kurumları”yla gerçekleştirilirken bu kontrolün günümüzde “devlet, piyasa ve sivil toplum aktörlerinin ortaklığına” doğru evrilmektedir.

Osmanlı Devletinde koruma konusundaki ilk uygulamalar 1869 yılında sadece taşınır eserleri koruma altına alan Birinci Asar-ı Atika Nizamnamesi ile başlamaktadır.

Koruma konusunun kentsel ölçeğe taşınmasında Avrupa’da II. Dünya Savaşı’nın sonrasında kentlerin yeniden düzenlenmesi tartışmaları ve ardından geliştirilen 1964 tarihli Venedik Tüzüğü belirleyici olmuştur. Tüzüğün 1. Maddesinde “Tarihi Anıt kavramı sadece bir mimari eseri içine almaz, bunun yanında belli bir uygarlığın, önemli bir gelişmenin, tarihi bir olayın tanıklığını yapan, kentsel ya da kırsal bir yerleşmeyi de kapsar. Bu kavram yalnız büyük sanat eserlerini değil, ayrıca zamanla kültürel anlam kazanmış daha basit eserleri de kapsar” yönündeki bakış açısı günümüzün koruma anlayışının habercisi niteliğindedir. Doğru yanıt C’dir.

1973 yılında yürürlüğe giren 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu’dur. 53 maddeden oluşan yasanın 19 maddesi taşınmaz varlıkların tanımlarına ve korunmasına ilişkin izlenecek yollar hakkındadır. Geri kalan maddelerin 11’i taşınır eski eserler ve bunların ticaretine, 12’si ise arkeolojik alanlara ilişkindir. Doğru yanıt B’dir.

1970’li yıllarda toplumda tarihi ve kültürü ile barışık bir bilinç oluşturmayı hedefleyen “amaç odaklı kültürel mirası koruma” anlayışı 2010 yılına gelindiğinde yeni bir döneme girmiştir. Kültürel miras, sermaye yaratıcı bir kalkınma aracı olarak algılanmaya başlanmış, kentlerin ekonomik değerini artırarak, yeniden canlandırarak onları bir sahne dekoru olarak kullanma yaygınlaşmış ve bu süreçte koruma “bir araç olarak” kullanılmaya dönüşmüştür. Doğru yanıt E’dir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı,  Vakıflar Genel Müdürlüğü, Yerel Yönetimler ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı resmi kurumlarken Çevre ve Kültürel Değerleri Koruma Vakfı sivil örgütlerdendir. Doğru yanıt A’dır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü bünyesinde yeniden düzenlenmiştir. Genel Müdürlük; milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, sulak alanlar ve benzeri koruma statüsü bulunan alanların tescil ve onayından sorumludur. Bu alanların yönetilmesini sağlamak, kullanma ve yapılaşmalarına yönelik ilke kararlarını belirlemek, her tür ve ölçekte planlarını yaptırmak ve uygulanmasını sağlamakla görevlidir. Doğru yanıt E’dir.

Türkiye’de 2010 yılı itibariyle toplam 11.377 sit alanı bulunmaktadır. Bunlar içinde arkeolojik sitler 9272’ye ulaşan sayılarıyla toplam sit alanlarının % 81,50’sini oluşturmaktadırlar. İkinci sıradaki doğal sitler ise 1266 adet ile toplamdan %11,13’lük pay almaktadırlar. Diğer sitler ise sayısal olarak çok daha azdırlar: karma sitler 419 (%3,68), kentsel sitler; 239 (%2,10), tarihi sitler; 150 (%1,32), kentsel arkeolojik sitler; 31 (%0,27) adettir. Doğru yanıt C’dir.

Doğal ve kültürel varlıklar envanterine yönelik sorunlar kültürel miras konusunun en temel konusuna işaret etmektedir. Ülke genelini kapsayan yaygınlıkta, standart, güncellenebilir bir kültür mirası envanteri tamamlanmadığı sürece korumanın gerçekleşmesinin çok zor olduğu tüm ilgililerce kabul edilmektedir. Doğru yanıt B’dir.

Türkiye'de kültürel miraın ele alınışındaki dönüşüm 19. yüzyılda başlamıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir.