KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ

Yaratıcı endüstrileri farklı kategoriler altında incelemek mümkündür. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü (UNCTAD) yaratıcı endüstriler tanımını dört kategoriye ayırmıştır: miras, sanat, medya ve yaratıcı hizmetler. Bu dört grup da dokuz altgruba bölünmüştür. Görsel sanatlar bu alt gruplardan biridir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Günümüzde, UNESCO ve benzeri uluslararası kurumlar tarafından hazırlanan sözleşmelerde,
uluslararası hukuk metinlerinde ya da ulusal düzeyde kullanılan yasalarda ve yönergelerde kullanılan
kültürel miras kategorileri şunlardır:
1. Somut Kültürel Miras
• Taşınır Kültürel Miras (tablolar, heykeller, sikkeler, el yazmaları, arkeolojik eserler vs.)
• Taşınmaz Kültürel Miras (anıtlar, arkeolojik sitler, tarihi kent dokuları vs.)
2. Sualtı Kültürel Mirası (batıklar, sualtı kalıntıları ve kentleri)
3. Somut Olmayan Kültürel Miras (sözlü gelenekler, gösteri sanatları, ritüeller vs)
4. Doğal Miras (kültürel boyutu olan doğal sitler, kültürel peyzajlar gibi, fiziki, biyolojik ve
jeolojik formasyonlar vs.)   

Doğru cevap D seçeneğidir.

Türkiye’de, kültürel miras, kamu (o ülkenin insanları) adına, devletin sahip olduğu ve yönettiği bir kaynak olmuştur. Bu nedenle, Kültürel Miras Yönetiminin kamusal yönü, yasal ve yönetsel kaynaklar bakımından Kamu Yönetimi çalışma alanıyla ilişkili olarak yürütülmektedir ve bu nedenle doğru Cevap A Seçeneğidir.

Kültür ekonomisi ve endüstrilerinin son zamanlarda “yaratıcı sektörler, endüstriler” şeklinde tanımlandığı görülmektedir. Böylelikle kültürün yaratıcılık boyutu vurgulanarak ticari niteliğinin gizlenmeye ya da örtülmeye çalışıldığı ileri sürülebilir. Bu nedenle, verilen örnek olayda görülen, Kültür Endüstrilerinin görsel-işitsel medya, bilişim, kayıt ve dijital teknolojiler ve turizm gibi farklı kültür endüstrileri ve sektörlerindeki, yaşamı dönüştüren hızlı ve köklü değişmelerle daha da geliştiğidir. Toplumların hızla elektronik, sanal ve dijital kültür bağlamlarına geçişi, belirtilen dinamiklerin bir nedeni ve sonucudur. Yeni kültür bağlamları, yeni sistemleri, araçları, ürün ve hizmetlerle aktörleri de beraberinde getirmiştir. Böylece, doğru cevap C seçeneği, yani "Kültür Endüstrileri, temelinde bireysel yaratıcılık, beceri ve yetenek olan, entelektüel faaliyet sonucu ortaya çıkan ürünlerin (fikri mülkiyet) kullanılması ve işletilmesiyle ekonomik değer ve istihdam yaratma potansiyeline sahip endüstrilerdir."

Türkiye’de kültür ekonomisinin karma bir mülkiyet yapısına sahip olduğu söylenebilir. Kültür sektörü kâr amaçlı ve kâr amaçlı olmayan, sivil ve kamu kurum ve kuruluşlarının kültür üretimine, dağıtımına yön verdiği bir tablo çizmektedir. Bu tabloda kültür alanına yapılan yatırım özel sektör kaynaklı olduğu kadar kamu desteğini de içermektedir. Bu nedenle Türkiye'de kültür ekonomisini yalnızca özel sektöre ya da yalnızca kamuya devreden bir yapı değil, Karma bir yapı bulunmaktadır, doğru cevap B seçeneğidir.

C Seçeneğindeki sıralama, UNESCO ve benzeri uluslararası kurumların yasal metinlerinde geçen kültürel miras kategorileridir. Yani sıralama; Somut Kültürel Miras - Sualtı Kültürel Mirası - Somut Olmayan Kültürel Miras - Doğal Miras şeklinde olmalıdır.

Cümledeki boşluğa uygun düşen söz, A seçeneğindeki "insanlığın ortak mirası" olmaktadır. Çünkü UNESCO'nun 1950 sonrası metinlerinde kültürel ve doğal mirasın herhangi bir parçasının bozulmasının veya yok olmasının, bütün dünya milletlerinin mirası için zararlı bir yoksullaşma teşkil ettiği fikri vurgulanmaktadır.

2005 yılında imzalanan "Toplum için Kültürel Mirasın Değeri Çerçeve Sözleşmesi (Faro Sözleşmesi)" kültürel mirası insan hakları kapsamında değerlendiren ve bireysel bir hak olarak yorumlayan bir sözleşmedir. Sözleşmenin 4. maddesine göre herkesin kültürel mirastan yararlanmaya ve kültürel mirasın zenginleşmesine katkıda bulunmaya hakkı vardır. Buna göre doğru cevap, E seçeneğidir.

Doğru cevap D seçeneğidir, Uluslararası Çalınmış ve Kanunsuz Şekilde İhraç Edilmiş Kültürel Varlıkların Geri Verilmesi UNIDROIT Sözleşmesi (1995) 1970 UNESCO Sözleşmesi’ne tamamlayıcı olmak üzere geliştirilmiştir ve ülkelerin çalınmış veya kanunsuz şekilde ihraç edilmiş kültür varlıklarının iadesi konusunda tabii oldukları hukuk kurallarını (özellikle özel hukuk alanında) birbirine uyumlu hale getirmeyi amaçlamaktadır. 38 üyesi bulunan sözleşmeye Türkiye taraf değildir.

Doğru cevap C seçeneğidir çünkü, " Devlet izniyle yapılan kazılarda 1/3 kuralı getirilerek, eserlerin devlet, toprak sahibi ve bulan kişi arasında bölüşüleceği yasal garanti altına alınmıştır" ibaresi  1874 tarihli Osmanlı eski eser yasasının yeniden düzenlenmiş ve dört bölümlü, otuz beş maddelik, çok daha kapsamlı olan halinde geçmektedir.

Bugün, Türkiye’de kültür va tabiat varlıklarının her türlü araştırmasının, korunmasının ve yönetiminin kurallarını belirleyen düzenleme 1983 yılında kabul edilen 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’dur. Dolayısıyla doğru cevap A seçeneğidir.

Merkezin bazı yetkilerini yerele devrettiği durumlarda “yetki genişliği” ilkesi uygulanmış olur. Bu da kamu hizmetlerinin halka ulaştırılmasında nisbeten verimliliği sağlar. Bu kapsamda, bakanlıklar ve merkezi yönetimin bünyesindeki kurumlar iller bazında örgütlenebilirler. Bu örgütler merkeze bağlı taşra örgütleridir. Bunlara “taşra teşkilatı” da denir. Taşra teşkilatı merkezden bağımsız hareket edemez, personeli, bütçesi ve yapacağı işler başkent tarafından belirlenir. Örneğin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nı illerde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü temsil eder. İl Kültür ve Turizm Müdürü, Bakanlık’tan gelen kararları ilde uygular. İlin kültür ve turizm alanındaki ihtiyaçlarını Bakanlık’a raporlar. Görev ve sorumlulukları yasalarla tanımlanmış olan bu müdürlük Bakanlık’tan onay almadan kendi başına bağımsız hareket edemez. İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın taşra teşkilatıdır. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

UNESCO Birleşmiş Milletler'in bir ihtisas kuruluşu olup, eğitim, bilim ve kültür alanlarında faaliyet göstermektedir. UNESCO'ya  195 devlet üyedir ve merkezi Fransa'nın Paris şehrinde bulunmaktadır. Avrupa'nın en eski siyasi örgütlenmesi olan Avrupa Konseyi ise, Avrupa Birliği'nden farklı bir örgütlenmedir ve bu kuruluşa aralarında Türkiye'nin de bulunduğu birçok Orta ve Doğu Avrupa ülkesi üyedir. Avrupa kültürel benliğinin oluşmasına ve geliştirilmesine de katkıda bulunmayı hedefleyen bu kuruluş, kültürel ve doğal mirasın korunması ve bu alanda üye devletler arasında işbirliğinin sağlanmasına ağırlık veren politikalar izlemektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Somut Olmayan Kültür Mirasının Korunmasına İlişkin Sözleşme (UNESCO, Paris, 2003); kültür mirasının somut kültür varlıkları ile sınırlı olmadığı, dil, müzik, gelenek ve görenekler gibi kuşaktan kuşağa aktarılan değerleri de içerdiğinin tanınması açısından önem arz eden bir sözleşmedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye’de kültür ve tabiat varlıklarının her türlü araştırmasının, korunmasının ve yönetiminin kurallarını belirleyen düzenleme 1983 yılında kabul edilen 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’dur. Bu yasaya 2004 yılında, 5226 sayılı yeni kanun ile, kültürel miras yönetimi ve finansmanı konularında dünyadaki yeni açılımları yansıtan değişikler yapılmıştır. Yasanın üçüncü maddesi ‘kültür varlıkları’, ‘tabiat varlıkları’, ‘sit’, ‘ören yeri’ kavramlarını tanımlamaktadır. Buna göre, “tabiat varlıkları; jeolojik devirlerle, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olup ender bulunmaları veya özellikleri ve güzellikleri bakımından korunması gerekli, yer üstünde, yer altında veya su altında bulunan değerlerdir.” Doğru cevap B seçeneğidir.

Yeni kamu yönetimi anlayışı aşağıdaki ilkelere dayanmaktadır.
• Performans, verimlilik, etkinlik ve hesap verebilirlik
• Özelleştirme ve yerelleşme
• Müşteri, yurttaş merkezli hizmet anlayışı
• Faydalanıcıların memnuniyetini artırma
• Şeffaflaşma ve katılımcılık

İdari vesayet yetkisi ise yerel yönetimlerin verdiği hizmetlerin “idarenin bütünlüğü” ilkesine uygun yürütülmesi ve kamu yararının korunmasının güvence altına alınması amacını güder. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu, Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri, Restorasyon ve Konservasyon Merkez Laboratuvarı Müdürlüğü merkeze bağlı taşra teşkilatının birimlerindendir. Müze Müdürlükleri ise taşra teşkilatına bağlıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

DÖSİMM’in gelirleri şunlardan oluşur: Her türlü alt yapı katılım payları ile müzeler, Devlet Tiyatroları ve Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlükleri’nce düzenlenenler dışındaki, tiyatro, bale, opera, konser, sinema ve benzeri yerlere giriş ücreti dâhil, her türlü ücretler; her çeşit hizmet, mal, sanat eseri, kültür malzemesi, yayın ve benzeri satış gelirleri; taşınır mallarla, Kültür ve Turizm Bakanlığına tahsis edilen ve döner sermaye hizmetlerinde kullanılan taşınmaz malların ve tesislerin sergi, yeme, içme, dinlenme yerleri ile salon, büfe ve otoparklarının işletme ve kira gelirleri ve telif hakkı gelirleri. Doğru cevap E seçeneğidir.

VGM’nün genel politika ve öncelikleri arasında kültür varlıklarının envanterini çıkarmak, kabul görmüş yöntemleri takip ederek eserleri korumak, kültür varlıklarını sağlıklaştırmak, taşınır kültür varlıklarının müzelerde sergilenmesini sağlamak, eserlerin kültür ve eğitim amaçlı kurumlara tahsisini yaparak korunmasını ve kuşaklara ulaşmasını sağlamak vardır. Doğru cevap A seçeneğidir.

2004’te çıkan 5226 nolu “Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” doğrultusunda merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında kültür ve tabiat varlıklarının korunması ve yönetimi hakkında bir takım yetki devir ve değişiklikleri olmuştur. Daha önce bakanlık ve taşra teşkilatının yetki alanına giren bazı konular bu kanunla yerel yönetimlere devredilmiştir. Bu görev ve yetkiler şunlardır:

-Koruma, uygulama ve denetim bürolarının kurulması

-Kamulaştırma

-Yönetim alanı ve yönetim planıyla ilgili görev ve yetkiler

-Taşınmaz kültür varlıklarının onarımına yardım sağlanması ve katkı payı

Doğru cevap E seçeneğidir.