KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 11

Kültür/doğa varlığının bütünlüğünün incelenmesi sırasında mevcut durumun, Varlığın üstün evrensel değerini ne ölçüde yansıttığı,

Varlığın önemini ne kadar koruduğu,

Varlığın olumsuz etkenlerden veya ihmalden ne ölçüde zarar gördüğünün, değerlendirilmesi gerekir.

Alanın DM statüsünde olduğunun anlaşılması sağlayan dışta bir daire, içinde bir kare olan simge dünyanın doğal ve kültürel çeşitliliğinin birbirine bağlılığını yansıtmaktadır.

DM Alanlarının korunmasına dikkat edilmez, tarihi çevreler çöküntü bölgeleri haline gelir veya tarihi kentin genel görünümünü olumsuz etkileyecek aykırı yeni yapılaşmalar ortaya çıkarsa, anıt veya sit “Tehlikede olan Dünya Mirası Listesi’ne” alınmaktadır.

“Doğal miras” olağandışı fiziksel, biyolojik veya jeolojik özelliklere sahip olmanın yanı sıra, tehlike altında olan türlerin yaşam alanları olan bölgeleri; bilimsel, çevresel ve doğal güzellikleri dolayısıyla değerli alanları kapsamaktadır.
“Kültürel miras” anıtlar, yapı grupları ve sitlerden oluşmaktadır. Tarih, sanat veya bilim açısından olağanüstü değer taşıyan anıtlar; mimari önemleri, homojenlikleri veya peyzaj içindeki konumlarıyla evrensel değer taşıyan yapı grupları; insan eliyle yapılmış veya doğa ve insanın ortak çabasının ürünü olan tarihi, estetik, etnolojik veya antropolojik yönden evrensel değer taşıyan sitler Dünya Mirası Listesi’ne alınmak için önerilebilmektedir.

Evrensel değer taşıyan kültürel ve doğal mirasla ilgili başvuruların ve izleme raporlarının değerlendirilmesi için UNESCO içinde “Dünya Mirası Komitesi” adı altında uluslararası bir komite oluşturulmuştur.

DM Merkezi'nin başlıca görevleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

DM Listesine girmek için doğal ve kültürel varlıkların “üstün evrensel değer”e sahip olmaları ve aşağıda sıralanan 10 ölçütten en az birini karşılamaları gerekmektedir. 2004 yılı sonuna kadar Dünya Mirası başvurularında kültürel ve doğal varlıklar ayrı ayrı ele alınmaktaydı. Kültürel varlıklar için altı doğal varlıklar için dört ölçüt belirlenmişti. 2005’te DM Komitesi’nin aldığı karar ile ölçüt grupları birleştirilmiştir; 10 maddelik tek bir ölçüt seti kullanılmaktadır. Bunlar şöyle sıralanmaktadır:

Bu kavram Dünya Mirası Sözleşmesi ile birlikte geliştirilmiştir ve sınırları aşan, tüm insanlık için bugün ve gelecekte önem taşıyacak olan kültürel ve doğal varlıkları tanımlamak için kullanılmaktadır.

DM Komitesinin 2007 de onayladığı “DM Alanlarında Risk Azaltma Stratejisinde” nde beş hedef gösterilmiştir:

Afganistan’da Taliban’ın saldırısına uğrayan Bamiyan Vadisi Arkeolojik Kalıntıları ve Kültürel Peyzajı, Pakistan’ın Lahor Kentindeki Kale ve Şalamar Bahçeleri, İran’da depremde zarar gören Bam Şehri ve Kültürel Peyzajı anılabilir. Afganistan’da Bamiyan Vadisinde kayalara oyulmuş 55 metre yüksekliğindeki Buda heykeli 8 Mart 2001’de Taliban tarafından tahrip edilmişti. Lahor Kentinin değerli kültür varlıkları bakımsızlık nedeniyle Tehlikede olan Dünya Mirası Listesi’ne alınmış bulunuyor. Bam Kenti ise 2003’te depremden büyük zarar görmüştür.

Bütünlük testiyle doğal veya kültürel varlığın niteliklerinin tam ve eksiksiz var olup olmadığı irdelenir.

Kültür/doğa varlığının bütünlüğünün incelenmesi sırasında mevcut durumun,

DM Alanının olası değişikliklerden olumsuz yönde etkilenmesini azaltmak, görsel bütünlüğünü korumak için, çekirdek alan çevresinde, gerekli görülen yerlerde ve ölçüde tampon bölgeler oluşturulur. Tampon
bölge DM alanının çevreleyen, kullanımına ve yapılaşmasına belirli yasal kısıtlamalar getirilen; DM Alanının daha iyi korunmasını sağlayan bir koruyucu kuşaktır.

DM Komitesinin 2007 de onayladığı “DM Alanlarında Risk Azaltma Stratejisinde” nde beş hedef

gösterilmiştir:

Küresel, bölgesel, ulusal ve yerel kurumları ve içlerindeki örgütlenmeyi güçlendirerek Dünya Mirasını etkileyecek risklerin azaltılması,

Bilgi, innovasyon ve eğitimden yararlanarak DM alanlarında “risk azaltma kültürü”nün oluşturulması,

DM Alanlarındaki risklerin teşhisi, değerlendirilmesi ve izlenmesi,

DM Alanlarındaki gizli risk etkenlerinin azaltılması,

Afetlere karşı her düzeyde etkili olabilmek için DM Alanlarındaki afet hazırlık çalışmalarının güçlendirilmesi.

Bu amaçla ICCROM, ICOMOS, IUCN, UNESCO, DM Merkezi tarafından ortak bir yayın programı başlatılmış, DM kaynak el kitapları dizisi içinde “DM Alanlarında Afet Risklerinin Yönetimi” konulu bir rehber kitap yayınlanmıştır.

“Kültürel peyzajlar” doğa ve insanın ortak ürünü olan kültürel varlıklardır; doğal, sosyal, ekonomik ve kültürel etkenlerle biçimlenen insan yerleşmelerinin zaman içindeki evrimini yansıtırlar.

DM Komitesi’nin 1994 yılında yürürlüğe giren Küresel Stratejisi ile DM Listesi’nin Dünyanın kültürel ve doğal çeşitliliğinin üstün evrensel değerini yansıtacak şekilde geliştirilmesi istenmiştir. DM Sözleşmesi’nin ilk 22 yıllık etkinliği sonunda yapılan değerlendirme de DM Listesinde temsil edilen coğrafi alanların, doğal ve kültürel varlıkların türünde de dengesizlikler olduğunu göstermiştir. Listeye giren 410 yerden 304 ‘ünün kültürel, 90’ının doğal ve 16’sının karmaşık sit olması ve bunların çoğunun Avrupa’da bulunması DM Komitesi için uyarıcı olmuştur. Hazırlanan “Küresel Strateji” ile dünyanın kültürel ve doğal hazinelerinin tüm renklerinin DM Listesi’ne yansıtılması ve DM Sözleşmesinin uygulanması için kapsamlı bir çerçeve oluşturulması ve bu yönde uygun bir yöntem seçilmesi hedeflenmiştir. Bu yeni yaklaşımla DM Listesinde temsil edilmeyen bölgelerdeki ülkelerin DM Sözleşmesini imzalayarak üye olmaları, geçici listeler hazırlayarak DM Listesine aday olabilecek doğal ve kültürel varlıklarını belirlemeleri; onlarla ilgili dosyaları hazırlayarak DM Komitesi’ne sunmaları teşvik edilmiştir.

Dünya Mirası Sözleşmesi’nin 30. yılı, 2002’de Budapeşte‘de toplanan Dünya Mirası Komitesi tarafından kutlanmış ve bu süre içinde yapılanlar değerlendirilmiştir. Toplantı sonunda yayınlanan Budapeşte Bildirgesinde, son otuz yıllık çalışmanın DM Sözleşmesinin üstün evrensel değer taşıyan doğal ve kültürel mirasın korunmasında eşsiz bir araç olduğunu kanıtladığı belirtilmiştir. DM Sözleşmesi’nin evrenselliği vurgulanarak, toplumların diyalog ve karşılıklı anlayış içinde sürdürülebilir gelişimi için, onun her tür mirasa uygulanabilmesini garanti etmek gerektiğine işaret edilmiştir.

DM Komitesi 2004 yılında DM Listesi’ni ve yapılan önerileri tekrar gözden geçirerek, Küresel Strateji’nin ne ölçüde başarıya ulaştığını değerlendirmiştir. Küresel Stratejinin başlatılmasından sonra, küçük Pasifik Adaları’ndan, Doğu Avrupa’dan, Afrika ve Arap ülkelerinden 39 ülke DM Sözleşmesini imzalayarak gruba katılmıştır. “ICOMOS Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi (The International Council on Monuments and Sites)” tarafından yürütülen araştırma sonuçlarına göre, DM Listesi’ndeki boşluklar aday gösterme sisteminden ve çeşitli ülkelerin doğal-kültürel varlıklarını tesbit ve değerlendirmesiyle ilgili sistemlerinden kaynaklanmaktadır. “IUCN Dünya Konservasyon Birliği (The World Conservation Union; daha önceki adı: International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources)” tarafından yürütülen incelemede ise Listedeki doğal ve karmaşık sitlerin dengeli dağıldığını, ancak tropik-ılıman bölge otlakları, savanlar ve göl sistemlerinde bazı eksiklikler olduğuna dikkat çekilmiştir. Strateji çalışmaları sırasında kültürel peyzajlar, kültürel yollar, endüstri mirası, çöller, kıyı ve küçük ada sitleri gibi yeni kategoriler geliştirilmiş; bu kapsam genişlemesi DM Listesi’nin ve etkinliklerinin çeşitlenmesine katkıda bulunmuştur.

DM Sözleşmesi’nin uygulanmasından sorumlu olan Komite aday alanlarla ilgili dosyaları inceler, değerlendirir, yapar ve oylar. Doğal veya kültürel sitler, dünyanın kültürel ve doğal mirasının önemli bir bileşeni olmak, o ana kadar var olanlardan farklı bir katkı yapmak gibi özelliklerle “Dünya Mirası Listesi” ne alınırlar. Komite 21 üyesiyle senede bir kez toplanmaktadır. Üyeler DM Sözleşmesi’ni imzalayan ülkelerden 6 yıllık bir süre için seçilirler, öneriler Komite üyelerinin soruları ve yorumlarıyla irdelenir ve adaylık konusu oylanır. Oylama sonunda bir yerin Dünya Mirası Listesine girmesi kabul veya red edilebilir; başvuru, eksiklerin tamamlanması veya daha ayrıntılı araştırma yapılması için ertelenebilir.

Dünya Mirası Merkezi çalışmaların ve değerlendirmelerin bölge temelinde ele alınması için dünyayı beş alana ayırmıştır. Bunlar Afrika, Arap ülkeleri, Asya ve Pasifik, Avrupa ve Kuzey Amerika, Latin Amerika ve Karayipler’dir. Türkiye Avrupa grubu içinde yer almaktadır. Merkez etkinliklerin DM Komitesinin karar ve stratejik amaçları ile Genel Kurulun kararları doğrultusunda ve danışma kurullarıyla sıkı ilişki içinde yürütmektedir.

Her yıl Dünya Mirası Listesi’ne girmek için hazırlanan başvuru dosyalarının incelenmesi, mevcut DM Alanlarının durumlarının izlenmesi görevini UNESCO Genel direktörü tarafından seçilen bir Sekreterya yürütmektedir. Bu amaçla 1992’de kurulan Dünya Mirası Merkezi’nin başkanı, aynı zamanda DM Komitesinin de sekreteridir. DM Merkezi Listeye aday gösterilen yerlerle ilgili dosyaların izlenmesi, belirli konularla ilgili uzmanların sağlanması konusunda üye ülkelere ve danışma kurullarına hizmet eder, sorunları çözmeye yardımcı olur; ayrıca ilgili diğer kuruluşlar ve UNESCO’nun değişik ülkelerdeki bürolarıyla sıkı bir işbirliği içinde çalışmaya özen gösterir.