KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 5

Eski eserlerin arşivlendirilmesi ve bilimsel çalışmaların yapılması amacıyla 1917 yılında kurulan “İstanbul Muhafaza-i Âsar-ı Atika Encümen-i Daimisi” ise kültür mirasının belgelenmesi konusundaki ilk örgüttür. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü’nün kurulması ise 1944 yılını bulmuştur. Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

1933 yılında Ebniye Kanunu’nu değiştiren 2290 sayılı Belediye Yapı ve Yollar Kanunu, İstanbul Âsar-ı Atika Encümen-i Daimisi tarafından saptanan anıt eserlerin etrafından minimum 10 metre çekilmesini zorunlu koşul olarak kabul etmektedir. Dolayısıyla doğru cevap C şıkkıdır.

Koruma konusunun kentsel ölçeğe taşınmasında Avrupa’da II. Dünya Savaşı’nın sonrasında kentlerin yeniden düzenlenmesi tartışmaları ve ardından geliştirilen 1964 tarihli Venedik Tüzüğü belirleyici olmuştur. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır.

1950-1980 döneminin planlama alanını düzenleyen en önemli yasa 1956 yılında yürürlüğe giren 6785 sayılı İmar Kanunu’dur. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

1950-1980 döneminin ikinci önemli kurumsal düzenlemesi 1973 yılında yürürlüğe giren 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu’dur. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Ülke düzeyindeki temel politikaların yer aldığı kalkınma planları arasında kültür mirası kavramına ilk kez değinen plan 1979 tarihli IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı’dır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

“Eski Eserler Kanunu” ile Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun görev ve yetkilerini tanımlayan yasayı birlikte ele alarak yeniden düzenleyen 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 1983 yılında yürürlüğe girmiştir. Yasa, “eski eser” yerine “kültür varlıkları” ve “tabiat varlıkları” tanımını getirerek, bir eserin korunabilmesi için sadece eski olması gerekmediği anlayışını benimsemiştir. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Bu kanuna bağlı olarak yürürlüğe girmiş olan 30 adet yönetmelik ise koruma uygulamalarının sürdürülmesindeki temel altyapıyı oluşturmaktadır. Bu yönetmeliklerden 10’u kültür mirasının bütünsel olarak korunması konusuyla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilidir. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır.

Sit alanlarının ilan edilmesinde benimsenen ve kullanılan kriterler, Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik (10.12.1987 tarih ve 19660 sayılı Resmi Gazete) ile açıklanmakta, ayrıca Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından kabul edilen “İlke Kararları” (Url 13) her sit türü için koruma ve kullanma koşullarını tanımlamaktadır. Bu konuda bir diğer yönlendirici belge de Koruma Amaçlı İmar Planları ve Çevre Düzenleme Projelerinin Hazırlanması, Gösterimi, Uygulaması, Denetimi, Müelliflerine İlişkin Usul ve Esaslara Ait Yönetmeliktir (26.07.2005 tarih ve 25887 sayılı RG). Yüksek Kurul tarafından kabul edilen ilke kararlarında ve bu yönetmelikte türlerine göre sit alanlarının tanımları yapılmakta ve koruma, kullanma koşullarındaki ilkeler açıklanmaktadır. Bu tanım ve açıklamalara göre;

1-) Kentsel Sit

2-) Arkeolojik Sit

3-) Doğal Sit

4-) Tarihi Sit

şeklinde 4 tür sit alanı vardır.

Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

17. yüzyılın kıta Avrupasındaki sosyal, dinsel ve ekonomik çalkantılarının ardından 18. yüzyılda bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin ortaya çıktığı Aydınlanma Çağı gelmiştir. Bir bilim dalı olarak arkeoloji ortaya çıkışı, başta İtalya olmak üzere arkeolojik kazılar yapılmaya başlanması ve kökeni Rönesans düşüncesine dayalı şekilde müzeler ve koleksiyonculuk kavramının da bir çerçeveye oturmaya başlaması bu döneme denk gelmektedir. Devamında gelen süreçte Doğunun tarihi eserlerinin batıya taşınması faaliyetinin bu dönemde çok yoğunlaşmış olduğunu görmekteyiz. Bu dönemde karşımıza çıkan önemli figürlerden biri olan Joachim Wînckelmann’ın arkeolojinin bilimsel bir disiplin hâline gelmesinde önemli bir rolü vardır. Aynı süreçte Fransa’da karşımıza çıkan Eugene Emmanuel Viollet-le-Duc ise bir başka önemli figürdür. Restorasyonda "üslup bütünlüğü" anlayışını savunan Viollet-le-Duc’ün görüşleri bu alanda pek çok kişiyi etkileyen bir ekol yaratmıştır.

1881 yılında Osman Hamdi Bey’in göreve gelmesiyle birlikte 1884 yılında yeni bir nizamname hazırlanır ve eski eserlerin mülkiyetinin tamamen devlet ait olduğu ve yurtdışına çıkışının kesin olarak yasak olduğu hükümler ortaya konulur.

1917 yılında farklı dönemlerden kalan taşınmaz kültür varlıklarının korunması işini yürütmek amacıyla Muhafaza-i Âsar-ı Atika Encümeni kurulmuştur. Bugünkü koruma kurullarının öncülü kabul edilen encümen Muhafaza-i Âbidat Nizamnamesi’nin yürütülmesinden sorumlu bir kuruluş olarak, bu konudaki teşkilatlanmanın ilk örneğini teşkil etmekteydi.

Cumhuriyetin ilanı ile birlikte kamu malı sayılan taşınmazlar ile kapatılan tekke ve zaviyelerin mülkiyetindeki taşınmazların yönetimi, kamu hizmetinden sorumlu birimler arasında bölüştürülmüştür. Bu süreçte çıkarılan, belediyelerle ilgili iki farklı kanun olan 1580 sayılı "Belediyeler Kanunu" ve 1933 tarih ve 2290 sayılı "Belediye Yapı ve Yollar Kanunu"dur. 2290 sayılı kanun ilk kapsamlı imar kanunu olarak kabul edilmektedir.

1950’li yıllarda başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere doğru bir göç ve hızlı bir kentleşme ile birlikte kültür varlıklarının zarar görmeye başlaması üzerine 1951 yılında 5805 sayılı yasanın yürürlüğe girmesi ile "Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu" (GEEAYK) kurulmuş, 1952 yılında da "Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Talimatnamesi" çıkarılmıştır. 1956 yılında 6785 sayılı İmar Kanunu çıkarılmış ve yeni yapıların tarihi eserlere olan mesafeleri belirlenmiştir. 1957'de ise 7044 sayılı kanun çıkarılarak vakıf malı olan tarihi eserler Vakıflar Umum Müdürlüğüne devredilmiştir. GEEAYK kanunundan sonra 1961 Anayasasında "Devlet, tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar" hükmü yer almıştır.

I. Dünya Savaşı’nın özellikle Avrupa’da yarattığı yıkım sonrasında, kıtanın yeniden inşasına yönelik süreçle ilgili, yalnızca yapıların restorasyonu değil aynı zamanda o yapının, ait olduğu tarihi çevre ile birlikte korunma gerekliliği konusunda bir bilinç gelişmeye başlamıştır. Bu doğrultuda 1931’de Atina’da "Tarihi Anıtların Korunması ile İlgili Mimar ve Teknisyenlerin I. Uluslararası Konferansı" toplantısı yapılmış, aynı yıl İtalya’da Eski Eserler ve Güzel Sanatlar Yüksek Kurulu, restorasyonda uygulanacak ilkelerin açıklandığı "Carta Del Restauro" kabul edilmiştir. Aynı konferansın ikincisi, II. Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkımın ardından, 1964'te Venedik’te düzenlenmiş ve burada "Anıtlar ve Sitlerin Korunması Uluslararası Tüzüğü" kabul edilerek Atina Tüzüğü’nün yerine geçmiştir. Venedik Tüzüğü’nün öncelikli ele aldığı konular; anıtsal yapıların içinde yer aldığı yerleşim alanının önemi, özgün dokunun korunması, yapılar ve alanlarla ve buralarda yapılan uygulamalarla ilgili çok detaylı kayıtların tutulması, yapıya farklı dönemlerde yapılmış olan tüm müdahaleleri de onun tarihinin bir parçası olarak kabul etmek ve tarihi yapıların onarım ve korunmasında kullanıma yönelik faydalı sosyal amaçları da gözetmek gibi konulara vurgu yapmıştır. Tüzük günümüzün kabul edilmiş koruma anlayışının temel doktrini olarak kabul edilebilir.

Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri, Bakanlığa bağlı taşınmaz kültür varlıkları ve müzelerin bakım onarım, inşaat restorasyon, restitüsyon, çevre düzenleme, teşhir-tanzim işlerine ait her türlü etüt, proje ve uygulama hizmetlerini Kanun ve ilgili mevzuat doğrultusunda yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Kütahya, Muğla, Samsun, Sivas, Trabzon ve Van illerinde Rölöve ve Anıtlar Müdürlükleri Bulunmaktadır.

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), kurulduğu günden bu yana, yurtdışındaki kültür varlıklarımızla ilgili koruma-onarım, projelendirme, restorasyon, strateji geliştirme gibi projeler yürütmekle yükümlü olan kurumdur.

Sit alanları kendi içinde; Arkeolojik sit, kentsel sit, tarihi sit ve kentsel arkeolojik sit alanları olmak üzere 4 gruba ayrılmaktadır.

Taşınmaz kültür varlıkları için uygulanacak yardım unsurları nakdi, teknik ve ayni yardımlardır. Buna göre;