KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 15

Sıradan sivil yapıların da anıtsal yapılar kadar korunmaya değer olduğu ilk kez 1964 tarihli “Venedik Tüzüğü (The Venice Charter)” ile dile getirilmiş ve taşınmaz kültür varlıklarının kapsamı genişlemiştir.

Dünya Miras Listesi’ne aday gösterilebilecek “özel niteliklere sahip varlıklar” diye yeni bir kategori açmıştır. Buna göre, “Kültürel Peyzajlar”, “Tarihi Şehirler ve Şehir Merkezleri”, “Kanallar” ve “Miras Rotaları” başlıklarına giren Üstün Evrensel Değerlere sahip varlıklar da Dünya Miras Listesi’ne aday gösterilebilirler.

Avrupa Mimari Miras Sözleşmesi’nin getirdiği en önemli kavram “bütünleşik koruma” prensibidir. Bu belgede bütünleşik korumanın, hassas restorasyon teknikleri ve uygun fonksiyon seçiminin yanı sıra sosyal dokuyu dikkate alan yaklaşımlar ile mümkün olacağının altı çizilmekte, fiziksel çevrenin içinde yaşayanı ile birlikte korunmasına özen gösterilmesi gerektiği belirtilmektedir.

Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı kültürel miras yönetiminden doğrudan ve tek elden sorumludur.

Kültürel mirasın yönetiminde şimdiye kadar tek hakim ses konumunda olan devlet, demokratikleşme ile birlikte yönetimi diğer paydaşlarla paylaşmaya başlar. Böylelikle, kültürel miras konularının neler olduğuna, nelerin korunup nasıl saklanacağına şimdiye kadar tek başına karar verme gücünü elinde tutan devlet bu gücünü topluma açar, toplumu bu konularda güçlendirir.

Devredilmesi öngörülen varlıklar il ve ilçelerde ve beldelerde bulunan kütüphaneler, kültür merkezi, danışma bürosu, güzel sanatlar galerisi ve müzelerdir.

5366 sayılı "Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkındaki Kanun" kapsamında 2006 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile 'yenileme alanı' ilan edilen ilk yerler Beyoğlu Belediyesi içindeki Tarlabaşı ve Fatih Belediyesi'ndeki Sulukule bölgesidir

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planında 'marka şehirler' kavramı kullanılmış ve 'zengin kültürel ve doğal değerlere sahip kentlerimizin markalaştırılarak turistler için bir çekim noktası haline getirilmesi' hedefi konulmuştur.

Zaman içinde kültür mirasına egemen olan eser odaklı bakış, elle tutulamayan somut olmayan mirası (toplulukların, halkların adetleri, inançları, müzikleri, festivalleri, yeme-içme kültürleri, yaşam pratikleri gibi), yaşayan toplulukların kültürel mirasını ve bir yerin fiziki dokusu, aurası, atmosferi, peyzaj alanlarını ve endüstri mirasını da kapsayacak biçimde genişlemiştir.

Sıradan sivil yapıların da anıtsal yapılar kadar korunmaya değer olduğu ilk kez 1964 tarihli “Venedik Tüzüğü (The Venice Charter)” ile dile getirilmiş ve taşınmaz kültür varlıklarının kapsamı genişlemiştir. Buna göre doğru cevap A seçeneğidir.

Eski kent parçalarını köhneyen mimari müzeler olmaya mahkûm eden pasif koruma anlayışı yerini giderek, bu merkezlerin sosyal ve ekonomik yaşantısının da sürekli ve canlı kılınmasını amaçlayan aktif koruma yaklaşımına bırakmıştır. Öte yandan, koruma aktif bir politika olarak uygulanmaya başlanıp, tarihi alanların sağlıklı yaşam koşullarına kavuşturulması yönünde atılan adımlar bir dizi yeni sorunu da beraberinde getirmiştir. Tarihi kentsel alanlardaki fiziksel koşulların düzeltilmesi, eski yapıların sağlıklılaştırması bu alanları orta-üst ve üst gelir grupları için cazip hale getirmiş ve bu alanlardaki ekonomik dengelerin değişmesine neden olmuştur. Sahip oldukları mimari karakteristik tarihi alanları daha da cazip kılmış, gayrimenkul fiyatları artmış ve kiralar yükselmiştir. Bunun sonucunda kimi zaman mevcut işlevler yerlerini yenilerine bırakmış, kimi zaman işlev aynı kalsa bile kullanıcılar değişmiştir. Soylulaşma olarak anılan ve düşük gelir gruplarının yerlerinden edilmesiyle neticelenen bu süreçle uzun yıllardan beri yaşadıkları bu yerlerle hem fiziki hem de sosyal köklü bağlar kurmuş olan yoksul kesimler maddi ve manevi kayıplara uğramıştır. Öte yandan, bu alanlara yeni yerleşen grupların taleplerine uygun olarak fiziki değişime uğrayan tarihsel çevrenin giderek özgün karakterini yitirmesi gibi sorunlar gündeme gelmiştir. Buna göre, E seçeneğinde verilen sorun, bu  çerçevede sıralanabilecek sorunlardan biri değildir.

1980’li yılların ortalarından başlayarak önceki yılların köhnemiş kentsel alanlarının topyekûn yıkılarak yeniden inşa edilmesine dayalı buldozer yaklaşımının yerini, kent merkezinde işlevini yitiren alanların kent ekonomisine kazandırılmasını hedefleyen daha kapsamlı bir ekonomik yenilenme yaklaşımı almaya başlamıştır. Avrupa kentlerinde küresel ölçekteki ekonomik yeniden yapılanma dinamiklerinin tetiklediği keskin rekabet ortamında geliştirilen kentsel stratejiler küresel sermayeyi, yatırımları, yüksek derecede uzmanlaşmış işgücünü, zengin turistleri çekmeye yönelik olarak kurgulanmış, gayrimenkul eksenli bir yaklaşımla prestijli, büyük projeler üzerinde odaklanmaya başlamıştır. Küreselleşme ile ortaya çıkan bu yeni dinamikler tarihi kentleri yine çok etkili bir dönüşüm baskısı ile karşı karşıya bırakmıştır. Gayrimenkul odaklı, büyük ölçekli kentsel projeler, altyapı yatırımları ve kent ekonomilerini yeniden canlandırmaya yönelik çabalar, tarihi kentlerin fiziksel peyzajını yeniden önemli değişikliklere uğratmaktadır. Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Kentsel sit alanlarında sıklıkla karşılaşılan sorunlar şöyle sıralanabilir:
• Yeteri kadar yatırımın yapılamaması nedeniyle kentsel sit alanlarındaki varlıkların bakımsız olmaları ve çöküntü alanı haline gelmeye yüz tutmuş olmaları;
• Mülk sahiplerinin yeterli finansman kaynaklarına sahip olmamaları, kültürel miras varlığı ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmamaları, miras korumasına ilişkin kaynaklara nasıl erişilebileceği konusunda kamu otoritelerin yeterli yönlendirme ve bilgilendirmeyi yapmıyor olması nedenleriyle kültür varlıklarının yetersiz bir şekilde ve bazen yanlış bir şekilde ‘korunuyor’ olması;
• Uygulamaya konulan kentsel dönüşüm ve kentsel yenileme çalışmalarının kültürel mirası korumaması;
• Alanın ticari işlevlerden ve ana ekonomik değer yaratım ve hareketlilik akslarından kopuk kalması nedeniyle, sosyo-ekonomik çöküntüye uğraması ve bu çöküntü neticesinde tüm cazibesini kaybederek fiziki varlık olarak da çökmesi;
• Ekonomik gerekçelerle kentsel sit alanlarının tahrip edilmesi;
• Kitlesel turizmin alanları ele geçirmesi ve yerel halkın göçmesine sebep olması, tarihi mahallelerin birer müze mekanları halinde dönüşerek insansızlaşması, yerel mahalle karakterini kaybetmesi;
• Trafik sıkışıklığının yarattığı kirlilik;
• Yerel halkın karmaşıklaşan modern ihtiyaçlarının tarihi kentsel sit alanlarında karşılanmasında meydana gelen güçlükler (artan araba sahipliği nedeniyle meydana gelen park alanı sorunu ya da mahallelilerin daha fazla yeşil alan ve eğlence alanları talep etmeye başlamaları). Buna göre, D seçeneğinde belirtilen "Kitlesel turizmin azalarak kentsel sit alanlarında boşluklara sebep olması." bu sorunlardan biri değildir.

Kültürel mirasta yeni yönetim yaklaşımlarının ortaya çıkışında tarihsel ve sosyal dönüşümler kilit rol oynamaktadır. Bu dönüşümlerin başında kültürel miras tanımının genişlemesi ve artık yapı ve nesne ile sınırlı kalmayıp çevre ve peyzaj kavramlarının getirdiği açılım ile birlikte bugünün yaşayan ve değişen dinamiklerinin bir parçası olarak ele alınması gelmektedir. Kültür mirası yönetiminde peyzaj kavramı çok disiplinliliği ve katılımcı karar almayı ön plana çıkarır. Burada eser odaklı koruma yönetiminden süreç odaklı yönetime geçiş söz konusudur. Artık mirasın bir anıt eser şeklinde korunması kendi başına bir öncelik olmaktan çıkmıştır; mirasın korunması bu mirasın içinde yer aldığı peyzaj ve sosyokültürel çevre ve bu peyzajın ve çevrenin değişim dinamikleri ile birlikte bir süreç olarak ele alınmaktadır. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye’de 2000’li yılların başından 2012’ye kadarki dönemde kültür politikasını incelediğimizde altı temel gelişim görülür birincisi; kültür alanında merkezi yetkilerin bazılarının yerele devredilerek, yerelin daha etkin kılınması, ikincisi; özellikle kültürel altyapıların işletilmesi konusunda özel sektör girişimlerinin de devreye girmesinin önünün açılması ve üçüncüsü; kültür alanındaki özel sektör girişimlerinin teşviki için önemli ölçeklerde vergi indirimlerinin uygulamaya konulmasıdır. Dördüncüsü 2005 yılında çıkarılan 5366 sayılı kanun ile gündeme gelen yıpranmış tarihi miras alanlarının 'yenilenmesine' ilişkin yaklaşımdır. Beşinci olarak, kültürel miras alanlarının yönetimi konusunda önemli bir perspektif getiren 2007 yılında devreye girmiş olan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planıdır. Merkezi hükümetin kültür politikasında izlenen bu değişimler kültürel miras yönetiminin nasıl olacağını belirlemektedir. Örneğin, kültür alanındaki varlıkların yönetiminin yerel idarelere devredilmesini amaçlayan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Bazı taşra kuruluşlarının İl Özel İdarelere ve Belediyelere devredilmesini sağlayan kanun tasarısı” TBMM ilgili komisyonlarından onay almış ve 2010 yılında yasalaşma sürecine girmiştir. Bu kanun tasarısının genel gerekçesinde “öncelikli hedefin kültürel mirasın korunması, yaşatılması, geliştirilmesi ve tanıtılması” olduğu söylenmekte, bu hedefin gerçekleştirilmesinde “kamu kaynaklarının yanında halkın ve sivil toplum kuruluşlarının da katkılarının sağlanmasının” önemine işaret edilmektedir. Bu amaçla, söz konusu hizmetler mahalli idarelere devredilmek suretiyle ek kaynak yaratılmakta, bunların korunması konusunda toplumsal bilinç artırılmakta, hizmetlerin etkili, verimli ve kaliteli sunumuna zemin hazırlanmaktadır.” Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

Doğru cevap B seçeneğidir. Çünkü 5226 sayılı yasanın getirdiği, tüm sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının “…etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, bir vizyon ve tema etrafında geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, plânlama ve koruma konusunda yetkili merkezî ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak için…” bir yönetim alanı olarak kabul edilmesi ve buralar için hazırlanacak “yönetim planı” yöntemi ile yönetilmeleri prensibinin kabulüdür. Yasada yönetim alanı; sit alanları, ören yerleri ve etkileşim sahalarının doğal bütünlüğü içerisinde etkin bir şekilde korunması, yaşatılması, değerlendirilmesi, belli bir vizyon ve tema etrafında geliştirilmesi, toplumun kültürel ve eğitsel ihtiyaçlarıyla buluşturulması amacıyla, planlama ve koruma konusunda yetkili merkezi ve yerel idareler ile sivil toplum kuruluşları arasında eşgüdümü sağlamak için oluşturulan ve sınırları ilgili idarelerin görüşleri alınarak Bakanlıkça belirlenen yerler olarak tanımlanmıştır. Yönetim planı ise; yönetim alanının korunmasını, yaşatılmasını, değerlendirilmesini sağlamak amacıyla, işletme projesini, kazı planı ve çevre düzenleme projesi veya koruma amaçlı imar planını dikkate alarak oluşturulan koruma ve gelişim projesinin, yıllık ve beş yıllık uygulama etaplarını ve bütçesini de gösteren, her beş yılda bir gözden geçirilen planlar biçiminde tanımlanmıştır. Yönetim alanı sınırlarında yer almamakla birlikte, arkeolojik, coğrafi, kültürel ve tarihi nedenlerle veya aynı vizyon ve tema etrafında yönetim ve gelişiminin sağlanması bakımından bu yer ile ilişkilendirilen kültürel varlıklar da ‘bağlantı noktası’ olarak nitelendirilmiştir.

Kültür politikası alanında 2000’li yıllardan bu yana gündeme gelen önemli bir uygulama kültür alanına yapılacak sponsorlukların önünü açacak vergi teşviklerinin sağlanmasıdır. Bu suretle özel sektörün kültür alanındaki yatırımlarının artması hedeflenmektedir. Buna göre doğru cevap D seçeneğindedir.

Aşağıda doğrusu verilen tabloya göre doğru cevap A seçeneğidir.

1. Plan-öncesi süreç: Yönetim Planı hazırlığı kararının verilmesi, planı hazırlayacak ekibin belirlenmesi, görevlendirilmeleri, iş tanımının yapılması ve sürecin tarif edilmesi.

2. Verilerin toplanması: Görüşmelerle konuların, sorunların, paydaşların belirlenmesi, ilgili verilerin toplanması, envanterlemenin yapılmasıdır.

3. Verilerin ve toplanan bilginin değerlendirilmesi: Burada amaç koruma altına alınan alanın neden önemli olduğunun anlaşılmasının sağlanmasıdır. Plan sürecine katılan ve etkilenecek tüm paydaş ve çevrelerin koruma alanının değeri konusunda fikir birliğine varmaları çok önemlidir. Koruma alanına atfedilen değerleri tarifler, niye alanın koruma altına alındığını ve bu kararın topluma nasıl fayda sağlayacağını anlatır.

5. Yönetim vizyonu ve hedeflerinin belirlenmesi: Vizyon, koruma altına alınan alana ilişkin varılmak istenilen hedefi anlatır. Vizyon geliştirilmeden yönetim planı kendisine yön veremez. Vizyon iddialı olmalı, heyecan uyandırabilmeleri, insanlara fikir verebilmeli ve harekete geçirici olmalıdır. Vizyon, nasıl bir koruma alanı istenildiğini, koruma alanının uzun dönemde nasıl görüneceği, nasıl kullanılacağını tarifler. Yönetim Planı hedefleri vizyonu takip eder ve vizyonun çizdiklerini hedefler şeklinde ayrıntılandırır. 

Bu açıklamalara göre doğru eşleştirme B seçeneğinde bulunmaktadır.

Sıradan sivil yapıların da anıtsal yapılar kadar korunmaya değer olduğu ilk kez 1964 tarihli “Venedik Tüzüğü (The Venice Charter)” ile dile getirilmiş ve taşınmaz kültür varlıklarının kapsamı genişlemiştir.

Venedik Tüzüğü ile geliştirilen ‘tarihi anıt‘ tanımının önemi anıtların içinde bulundukları kentsel ve kırsal ortamlardan ayrıştırılamayacakları ve sanat eseri değeri taşımayan sivil yapılarla birlikte bir anlam ifade ettikleridir. Tüzüğün ön plana koyduğu bu kapsayıcı koruma yaklaşımı aslında kültürel miras alanlarının özgünlüğünün ait oldukları tarihi ve fiziksel dokuyu muhafaza etmekten geçtiğini vurgulamaktadır (Skeates, 2000: 62-64). Böylelikle, Venedik Tüzüğü koruma anlayışında tek yapı ölçeğinden kentsel ölçeğe geçiş dönemini temsil eden önemli bir dönüm noktasıdır.

Doğru cevap A’dır.