KÜLTÜREL MİRAS YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 12

İngiltere’de, arkeolojik alanların korunması ile ilgili ilk kapsamlı yasal koruma 1882 yılında yürürlüğe giren Eski Anıtları Koruma Yasası (Ancient Monuments Protection Act)
ile başlamıştır.

Ulusal bir tüzük olan Burra Tüzüğü ICOMOS Avustralya Komitesi tarafından 1979’da kabul edilmiştir.

Arkeolojik mirasın korunmasında görev alan kamu otoritelerinin ve kanun koyucuların sorumluluklarını; tescilleme, kazı, belgeleme, araştırma, koruma ve sunum süreçlerine ilişkin ilkeleri; miras alanlarının erişim ve sunumunu; uzman personelin sahip olması gereken vasıfları içermektedir.

ICAHM Tüzüğü’nün ikinci önemli bölümü yanlış arazi kullanımının yıkıcı etkilerine cevaben geliştirilen bütünleşik koruma ve yönetim tedbirleridir. Bunlar tüzüğün 2. Maddesi altında aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir:

“Arkeolojik miras hassas ve yenilenemeyen bir kültürel kaynaktır. Arkeolojik mirasın yok oluşunu en aza indirmek için arazi kullanımları denetlenmeli ve geliştirilmelidir. Arkeolojik mirasın korunmasıyla ilgili politikalar arazi kullanımı, gelişme ve planlama kadar kültürel, çevresel ve eğitim politikalarının önemli bir bileşeni olmalıdır. Arkeolojik mirasın korunmasıyla ilgili politikalar sürekli olarak gözden geçirilmeli, güncel tutulmalıdır. Arkeolojik rezerv alanlarının yaratılması bu tür politikaların parçası olmalıdır. Arkeolojik mirasın korunması uluslararası, ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki planlama politikalarıyla bütünleştirilmelidir. Halkın etkin katılımı arkeolojik mirasın korunması ile ilgili politikaların bir parçası olmalıdır. Karar vermek için bu gereklidir. Halka bilgi verilmesi bütünleşik korumanın önemli bir bileşenidir.”

Somut Olmayan Kültürel Miras’ın Korunması Sözleşmesi dört temel amaç üzerine kurulmuştur:

Cami, kervansaray, medrese, han, hamam, mescit ve çeşme gibi kültür varlıkları, 2863 sayılı kanun gereği, Vakıflar Genel Müdürlüğünün idare ve denetimindedir.

Alan yönetiminin amacı, kapsamı, idari ve yasal altyapısı 2005 yılında yürürlüğe giren ‘Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’ (kısaca ‘Alan Yönetimi Yönetmeliği’) ile belirlenmiştir.

Anıt Eser Kurulunun görevleri aşağıdakileri içerir:

Türkiyede'ki İdari ve yasal boşluklar 2004 yılında hazırlanan Çatalhöyük Yönetim Planı’nın zamanında uygulamaya konulmasını geciktirmiştir.

Yaratıcı endüstrileri farklı kategoriler altında incelemek mümkündür. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Örgütü (UNCTAD) yaratıcı endüstriler tanımını dört kategoriye ayırmıştır: miras, sanat, medya ve yaratıcı hizmetler. Bu dört grup da dokuz altgruba bölünmüştür. Görsel sanatlar bu alt gruplardan biridir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye’de, kültürel miras, kamu (o ülkenin insanları) adına, devletin sahip olduğu ve yönettiği bir kaynak olmuştur. Bu nedenle, Kültürel Miras Yönetiminin kamusal yönü, yasal ve yönetsel kaynaklar bakımından Kamu Yönetimi çalışma alanıyla ilişkili olarak yürütülmektedir ve bu nedenle doğru Cevap A Seçeneğidir.

Kültür ekonomisi ve endüstrilerinin son zamanlarda “yaratıcı sektörler, endüstriler” şeklinde tanımlandığı görülmektedir. Böylelikle kültürün yaratıcılık boyutu vurgulanarak ticari niteliğinin gizlenmeye ya da örtülmeye çalışıldığı ileri sürülebilir. Bu nedenle, verilen örnek olayda görülen, Kültür Endüstrilerinin görsel-işitsel medya, bilişim, kayıt ve dijital teknolojiler ve turizm gibi farklı kültür endüstrileri ve sektörlerindeki, yaşamı dönüştüren hızlı ve köklü değişmelerle daha da geliştiğidir. Toplumların hızla elektronik, sanal ve dijital kültür bağlamlarına geçişi, belirtilen dinamiklerin bir nedeni ve sonucudur. Yeni kültür bağlamları, yeni sistemleri, araçları, ürün ve hizmetlerle aktörleri de beraberinde getirmiştir. Böylece, doğru cevap C seçeneği, yani "Kültür Endüstrileri, temelinde bireysel yaratıcılık, beceri ve yetenek olan, entelektüel faaliyet sonucu ortaya çıkan ürünlerin (fikri mülkiyet) kullanılması ve işletilmesiyle ekonomik değer ve istihdam yaratma potansiyeline sahip endüstrilerdir."

Cümledeki boşluğa uygun düşen söz, A seçeneğindeki "insanlığın ortak mirası" olmaktadır. Çünkü UNESCO'nun 1950 sonrası metinlerinde kültürel ve doğal mirasın herhangi bir parçasının bozulmasının veya yok olmasının, bütün dünya milletlerinin mirası için zararlı bir yoksullaşma teşkil ettiği fikri vurgulanmaktadır.

2005 yılında imzalanan "Toplum için Kültürel Mirasın Değeri Çerçeve Sözleşmesi (Faro Sözleşmesi)" kültürel mirası insan hakları kapsamında değerlendiren ve bireysel bir hak olarak yorumlayan bir sözleşmedir. Sözleşmenin 4. maddesine göre herkesin kültürel mirastan yararlanmaya ve kültürel mirasın zenginleşmesine katkıda bulunmaya hakkı vardır. Buna göre doğru cevap, E seçeneğidir.

Doğru cevap D seçeneğidir, Uluslararası Çalınmış ve Kanunsuz Şekilde İhraç Edilmiş Kültürel Varlıkların Geri Verilmesi UNIDROIT Sözleşmesi (1995) 1970 UNESCO Sözleşmesi’ne tamamlayıcı olmak üzere geliştirilmiştir ve ülkelerin çalınmış veya kanunsuz şekilde ihraç edilmiş kültür varlıklarının iadesi konusunda tabii oldukları hukuk kurallarını (özellikle özel hukuk alanında) birbirine uyumlu hale getirmeyi amaçlamaktadır. 38 üyesi bulunan sözleşmeye Türkiye taraf değildir.

Doğru cevap C seçeneğidir çünkü, " Devlet izniyle yapılan kazılarda 1/3 kuralı getirilerek, eserlerin devlet, toprak sahibi ve bulan kişi arasında bölüşüleceği yasal garanti altına alınmıştır" ibaresi  1874 tarihli Osmanlı eski eser yasasının yeniden düzenlenmiş ve dört bölümlü, otuz beş maddelik, çok daha kapsamlı olan halinde geçmektedir.

Bugün, Türkiye’de kültür va tabiat varlıklarının her türlü araştırmasının, korunmasının ve yönetiminin kurallarını belirleyen düzenleme 1983 yılında kabul edilen 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’dur. Dolayısıyla doğru cevap A seçeneğidir.

Merkezin bazı yetkilerini yerele devrettiği durumlarda “yetki genişliği” ilkesi uygulanmış olur. Bu da kamu hizmetlerinin halka ulaştırılmasında nisbeten verimliliği sağlar. Bu kapsamda, bakanlıklar ve merkezi yönetimin bünyesindeki kurumlar iller bazında örgütlenebilirler. Bu örgütler merkeze bağlı taşra örgütleridir. Bunlara “taşra teşkilatı” da denir. Taşra teşkilatı merkezden bağımsız hareket edemez, personeli, bütçesi ve yapacağı işler başkent tarafından belirlenir. Örneğin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nı illerde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü temsil eder. İl Kültür ve Turizm Müdürü, Bakanlık’tan gelen kararları ilde uygular. İlin kültür ve turizm alanındaki ihtiyaçlarını Bakanlık’a raporlar. Görev ve sorumlulukları yasalarla tanımlanmış olan bu müdürlük Bakanlık’tan onay almadan kendi başına bağımsız hareket edemez. İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın taşra teşkilatıdır. Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

UNESCO Birleşmiş Milletler'in bir ihtisas kuruluşu olup, eğitim, bilim ve kültür alanlarında faaliyet göstermektedir. UNESCO'ya  195 devlet üyedir ve merkezi Fransa'nın Paris şehrinde bulunmaktadır. Avrupa'nın en eski siyasi örgütlenmesi olan Avrupa Konseyi ise, Avrupa Birliği'nden farklı bir örgütlenmedir ve bu kuruluşa aralarında Türkiye'nin de bulunduğu birçok Orta ve Doğu Avrupa ülkesi üyedir. Avrupa kültürel benliğinin oluşmasına ve geliştirilmesine de katkıda bulunmayı hedefleyen bu kuruluş, kültürel ve doğal mirasın korunması ve bu alanda üye devletler arasında işbirliğinin sağlanmasına ağırlık veren politikalar izlemektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Somut Olmayan Kültür Mirasının Korunmasına İlişkin Sözleşme (UNESCO, Paris, 2003); kültür mirasının somut kültür varlıkları ile sınırlı olmadığı, dil, müzik, gelenek ve görenekler gibi kuşaktan kuşağa aktarılan değerleri de içerdiğinin tanınması açısından önem arz eden bir sözleşmedir. Doğru cevap C seçeneğidir.