KÜLTÜREL MİRAS MEVZUATI

Ana hatlarıyla bakacak olursak; 2863 sayılı yasa yedi bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm olan "Genel Hükümler" başlığı altında beş madde bulunmaktadır. Birinci maddede kanunun korumacılıkta hangi amaçları güderek oluşturulduğu, ikinci maddede kapsam olarak korumada görevli kurum ve kuruluşların görevleri, üçüncü maddede kanunda geçen tanımlamalar açıklanmaktadır. Bu tanımlara göre eski eser kavramı yerine kültür varlıkları, tabiat varlıkları, sit, koruma kavramı, koruma alanı terimlerinin açıklaması ve kanunda geçen isimlerin geniş açılımı yapılmaktadır.

2863 sayılı Kanunun 3. Maddesindeki düzenlemeye göre kültür varlıkları; tarih öncesi ve tarihi devirlere ait bilim, kültür, din ve güzel sanatlarla ilgili bulunan veya tarih öncesi ya da tarihi devirlerde sosyal yaşama konu olmuş bilimsel ve kültürel açıdan özgün değer taşıyan yer üstünde, yer altında veya su altındaki bütün taşınır ve taşınmaz varlıklardır.

Bir nesnenin korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlığı olarak kabul edilebilmesi için jeolojik, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait olması, jeoloji, antropoloji, prehistorya, arkeoloji ve sanat tarihi açısından belge değeri taşıması ve ait olduğu dönemin sosyal, kültürel, teknik ve ilmi özellikleri ile seviyesini yansıtması gerekmektedir.

Özel mülkiyete konu olan taşınır nitelikteki bu kültür ve tabiat varlıkları; 1906 öncesinde bulunup üzerinde özel mülkiyet kurulan varlıklar olabileceği gibi özel mülkiyete tabi sanat eserleri, etnografik eserler veya yurt dışında edinilip Türkiye'ye getirilen veyahut 2863 sayılı kanunun 25. Maddesi uyarınca tescili yapılıp müzelere alınmasına gerek görülmemesi nedeniyle sahiplerine iade edilen varlıklardır.

Kanunda yer alan düzenlemelere bakıldığında haber verme yükümlülüğü, müzelere alınma uygulamaları ve benzeri hükümler açıkça kültür ve tabiat varlıklarından taşınır olanlarının devletin/kamunun malı olduğu görülecektir.

Türk askeri tarihini ilgilendiren her türlü silah ve malzemenin bulundukları veya ihbar edildikleri yerde, tarihi niteliklerinin araştırılması, incelenmesi ve değerlendirilmesi Genelkurmay Başkanlığınca yapılır.

Türk ve yabancı bilim kurumlarına veya onların adına hareket eden kişilere verilen kazı ve sondaj ruhsatnameleri ile araştırma izni, Kültür ve Turizm Bakanlığının izni olmadan devredilemez. Bu iş için bir başkası tevkil olunamaz.

“Sondaj ve Kazı”; taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının ortaya çıkarılması için bilimsel metodlarla toprak ve su altındaki tabii, tarihi ve arkeolojik alanlarda yapılan çalışmaları ifade eder.

Araştırma sırasında yüzeyde bulunan taşınır kültür varlıkları, envanter listesi ile bölgedeki müzeye teslim edilir.

Ülkemizdeki ilk özel müze Sadberk Hanım Müzesidir. Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi 14 Ekim 1980 tarihinde İstanbul, Sarıyer- Büyükdere’de Azaryan Yalısı olarak adlandırılan yapıda, Vehbi Koç’un eşi Sadberk Koç’un anısına, O’nun kişisel koleksiyonunu sergilemek üzere açılmış, Türkiye’nin ilk özel müzesidir.

Ana hatlarıyla bakacak olursak; 2863 sayılı yasa yedi bölümden oluşmaktadır.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 21.7.1983 yılında kabul edilmiş ve 23.7.1983 tarih ve 18113 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.

Osmanlı padişahlarından Abdülmecit, Abdülaziz, V. Murat, II. Abdülhamit, V. Mehmet Reşat ve Vahdettin ve aynı çağdaki sikkeler tescile tabi olmaksızın yurt içinde alınıp satılabilecektir.

Buna göre taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarını bulanlara, malik oldukları veya kullandıkları arazinin içinde kültür ve tabiat varlığı bulunduğunu bilenler veya yeni haberdar olan malik ve zilyetlere haber verme zorunluluğu getirilmiştir. Bu kişiler bu durumu en geç üç gün içinde, en yakın müze müdürlüğüne veya köyde muhtara veya diğer yerlerde mülki idare amirlerine bildireceklerdir.

Maddesine göre Tasnif; 2863 sayılı Kanunun 23. Maddesinde belirtilen taşınır kültür ve tabiat varlıklarından, korunması gerekli olanlarla olmayanların, müzelere alınacaklarla alınmayacakların ayrımıdır.

Yine aynı maddeye göre Tescil; korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıklarından, müzelere alınanların müze envanter defterine kaydı ile müzelere alınmayanların belge ve envanter listelerinin birer nüshasının müze dosyalarında muhafaza edilmesidir.

Koleksiyoncular faaliyetlerini, Kültür ve Turizm Bakanlığına bildirmek ve ellerindeki taşınır kültür varlıklarını envanter defterine kaydetmek zorundadırlar. İlgili müzeye tescil ettirmiş oldukları koleksiyonlarındaki her türlü eseri on beş gün önce Kültür ve Turizm Bakanlığına haber vermek şartı ile kendi aralarında değiştirebilir veya satabilirler

Bu ticareti yapmak isteyenler, Kültür ve Turizm Bakanlığından ruhsatname almak zorundadırlar. Bu ruhsatnameler üç yıl için geçerlidir.

Yurt dışına geçici olarak sergilenmek üzere kültür ve tabiat varlıkları gönderilmesi esasları ile, Türkiye'deki kordiplamatik mensuplarına beraberlerinde getirdikleri bu tür varlıkların giriş ve çıkışlarında yapılacak işlemler, istenecek belgeler ve ilgili diğer hususlar Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığının birlikte düzenleyecekleri yönetmelikte belirtilir.

Kültür ve Turizm Bakanlığınca kabul edilen haklı bir sebep gösterilmeden, ruhsatname tarihinden itibaren, en çok altı ay içinde başlanılmayan araştırma, kazı ve sondajlara ait izin ve ruhsatnameler, hükümsüz sayılır.