KÜLTÜREL MİRAS MEVZUATI

Taraf olduğumuz sözleşmelerden biri, 1989 yılında onaylanan “Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi”dir. 1985 yılında, Granada’da Avrupa Konseyine üye ülkeler tarafından kabul edilen ve 13.4.1989 gün ve 3534 sayılı yasayla yürürlüğe giren bu sözleşmeye göre, ülkeler, mimari mirasın korunması için yasal önlemler almayı ve bu önlemler çerçevesinde ve her ülkeye ve bölgeye özgü yöntemlerle, anıtları, bina gruplarını ve sitleri korumayı üstlenmiş bulunmaktadır.

ICOMOS Tüzüğü’nün tanımlar bölümünde, Yorum, kültürel miras alanlarının daha iyi anlaşılmasını sağlama ve bu konuda kamu bilincini artırma amaçlı etkinlikler olarak; Sunum, kültürel mirasın yerinde yorumsal altyapının düzenlenmesi, fiziksel erişimin ve yorumlayıcı bilgilerin içeriğinin özenle planlandığı iletişim olarak tanımlanmıştır. Yorumlayıcı altyapı tesisleri, yeni ve mevcut teknolojiler ile destekli tesisleri ve fiziksel montajları ifade eder. Alan yorumcuları, bir kültürel miras alanında sürekli veya geçici olarak alanın değer ve önemi ile ilgili bilgilerin kamuya aktarılması ile uğraşan personel ya da gönüllüler olarak belirlenmiştir. Kültürel miras alanı ise, tarihi ve kültürel önem taşıyan bir yer olarak tanınan ve yasal olarak korunan mevki, doğal peyzaj, yerleşim alanı, mimari kompleks, arkeolojik alan veya ayakta olan yapı şeklinde tanımlanmıştır.

UNESCO Birleşmiş Milletlerin bir özel kurumu olarak, İkinci Dünya savaşı sonrası 1946 yılında kurulmuş, eğitim, bilim ve kültür alanlarında hükümetler arası bir örgüttür. 

UNESCO'yu oluş turan sözleş me 16 Kası m 1945 tarihinde imzalanmış  ve 4 Kası m 1946 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye, UNESCO'nun kurucu ilk on üyesinden biridir. UNESCO Sözleşmesi, Türkiye Cumhuriyeti tarafından 20 Mayıs 1946 tarihli ve 4895 sayılı  kanunla onanmış  ve yasalaşmıştır. UNESCO'nun misyonları  konusunda genelde kabul gören görüş e göre örgüt, uluslararası  alanda entelektüel iş birliğini özendirecek, bunu sağlamak için gerekli koş ulları  bir araya getirecek, bu işbirliği için bir forum oluş turacak, kalkınma için işbirliği yapılmasını  sağlayacak, üye ülkeleri "evrensel etik”e uygun davranmaya özendirecektir. UNESCO'nun bu görevine, örgütün "uluslararası  camianın vicdanı " olma işlevi de denilmektedir.

Dünya Miras Listesi belirlenmiş ölçütlere uygun, olağan dışı evrensel nitelikli kültürel ve doğal varlıklardan oluşmaktadır.

“Sürdürülebilir Kalkınmanın Bileşenlerinden Biri Olan Kültürel Mirasın Korunmasında Turizmin Önemi” başlıklı tavsiye kararına göre turizm/kültür varlığı ilişkilerinin olumlu yönde gelişmesi için şu alanlarda çalışmalar yapılması gerekmektedir: 1-Kültür varlıklarının nasıl bir turistik potansiyel taşıdığı belirlenmelidir. 2-Turizm olgusunun kültür varlıklarını kısa, orta ve uzun vadede nasıl etkilediği araştırılmalıdır. 3-Ziyaretçi kapasiteleri hesaplanmalı ve bunların hangi ölçülerde herhangi bir olumsuz etkide bulunmayacağı belirlenmelidir. 4-Turizm/ kültür varlıkları ilişkilerini belirleyecek koruma ve gelişme plan ve projelerinde koruma uzmanları, kültür varlıklarının sahip ve kullanıcıları, turizm sektörünün uzmanları, yerel yöneticiler ve yerel toplum örgütleri ortak bir çalışma içinde olmalıdır.

ICOMOS bugüne değin aşağıdaki konularda uluslararası tüzükler oluşturmuştur. Uyulması zorunlu olmamakla beraber bu belgeler gerek kuramsal ve gerekse uygulamaya yönelik çok değerli yaklaşım ve teknikler içermektedir. Bunlardan önemli olanları aşağıda verilmektedir:

Özgünlük ile ilgili dördüncü ilkede, kültürel miras alanlarının yorumlanması ve sunulmasında Nara Belgesindeki (1994) özgünlük temel ilkelerine uyulması değerlendirmesi yapılmıştır. Bu ilkede, özgünlüğün insan topluluklarının yanı sıra maddi kalıntılarla da ilgili olduğu, yorum ve sunumun kültürel miras alanının özgünlüğünün korunmasına onun kültürel değerlerini olumsuz etkilemeden, alanın anlamıyla ilişki kurarak katkıda bulunması; tüm görünür altyapıların (örneğin, büfeler, yürüyüş yolları, bilgi panoları gibi) alanın doğal ve kültürel anlamına, özelliklerine duyarlı olması; etkinliklerin yöre sakinlerini en az rahatsız edecek şekilde ve alanın fiziksel çevresini ve anlamını korumak için dikkatle planlanması gerektiği sıralanmaktadır.

Kapsayıcılık ile ilgili altıncı ilkede, kültürel miras alanlarının yorum ve sunumunun miras uzmanları, ev sahibi topluluk, ilgili topluluklar ve diğer paydaşlar arasında anlamlı bir işbirliğinin sonucu olması zorunluluğu benimsenmiştir.

Dünya Kültür ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesine bağlı olarak düzenlenen ve 7 Ekim 1988 gün ve 88/13151 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla kabul edilen Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarına İlişkin Protokol, sadece doğal değerlerin değil, kentsel ve arkeolojik değerlerin de ele alındığı, bu nedenle ayrıntılı incelenmesi gereken bir belgedir.

Söz konusu tüzüğün ilkeleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

"Mirasın korunması ve yönetilmesi ile ilgilenenlerin, mirasın önemini, ev sahibi toplum ve ziyaretçilere aktarması kolaylaştırılmalı ve teşvik edilmelidir." maddesi tüzüğün amaçlarındandır.

Sözleşmeye  (Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşme’si) taraf olan devletler, topraklarında bulunan kültürel ve doğal mirasın saptanması, korunması, sergilenmesi ve gelecek kuşaklara iletilmesinin sağlanması görevini üstlenmiştir.

Sözleşmenin ( Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi) getirdiği en önemli yeniliklerden bir tanesi de, her ülkenin saptanmış ölçütlere göre “evrensel” olarak nitelendirdiği yapı ve alanlarından oluşan bir liste yapması ve “Dünya Miras Listesi”nde yer almak üzere UNESCO’ya başvurmasıdır.

: Bu listede, Türkiye’den, İstanbul’un Tarihi Alanları, Safranbolu şehri (Karabük), Hattuşaş (Boğazköy)-Hitit Başkenti (Çorum), Nemrut Dağı (Adıyaman-Kahta), Ksantos-Letoon antik kenti (Antalya-Muğla), Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası, (Sivas), Truva antik kenti (Çanakkale), Selimiye Camisi ve Külliyesi (Edirne) kültürel miras olarak; Pamukkale-Hierapolis (Denizli), Göreme Milli Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) hem kültürel, hem doğal miras olarak listeye alınmıştır.

Taraf olduğumuz ikinci sözleşme ise, 1989 yılında onaylanan “Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesidir. 1985 yılında, Grenada’da Avrupa Konseyine üye ülkeler tarafından kabul edilen ve 13.4.1989 gün ve 3534 sayılı yasayla yürürlüğe giren bu sözleşmeye göre, ülkeler, mimari mirasın korunması için yasal önlemler almayı ve bu önlemler çerçevesinde ve her ülkeye ve bölgeye özgü  yöntemlerle, anıtları, bina gruplarını ve sitleri korumayı üstlenmiş bulunmaktadır.

Mimari mirasın, mimari ve tarihsel özellikleri göz önüne alınarak, çağdaş hayatın gereksinmeleri için kullanılması (11. Madde),

Avrupa Kültür Konvansiyonu: Avrupa ülkeleri tarafından, kültür alanında ortak bir anlayış oluşturulması ve Avrupa’nın ortak kültür mirasının geliştirilmesi için ulusal katkıda bulunmak amacıyla Avrupa Konseyi çatısı altında oluşturulan en eski belgelerden bir tanesidir.

ICOMOS’un amaçları şunlardır: • Dünyanın çeşitli yerlerindeki uzmanları bir araya getirerek mesleki bilgi alışverişini sağlamak, • Korumada uzmanlaşmış dokümantasyon merkezleri oluşturmak için diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak, • Korumanın ilkeleri, politikaları ve tekniklerine ilişkin bilgileri toplamak, değerlendirmek ve ilgililerin kullanımına sunmak, • Uluslararası nitelikteki koruma eğitim programlarına katkıda bulunmak.

Anıt ve Sitlerin Korunması ve Restorasyonu için Uluslararası Tüzük, • Tarihi Yerleşmelerin Korunmasına İlişkin Tüzük, • Arkeolojik Mirasın Korunmasına İlişkin Tüzük, • Sualtı Kültürel Mirasın Korunması ve Yönetimine İlişkin Tüzük,  • Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü, • Yöresel Kültürel Mirasa İlişkin Tüzük, • Mimari Mirasın Analiz, Koruma ve Yapısal Restorasyon İlkelerine İlişkin Tüzük, • Kültürel Miras Alanlarının Yorumlanması ve Sunumu Hakkında Tüzük, • Kültürel Rotalar Tüzüğü.

ICCROM 1959 yılında Roma’da kuruldu. Taşınır ve taşınmaz mirasın korunmasıyla ilgili eğitim veren ve uzmanlarıyla uygulama yapan bir kuruluştur.

Europa Nostra (Bizim Avrupamız), koruma konusunda 200’den fazla sivil toplum örgütünü, 100 yerel yönetimi ve 35 Avrupa ülkesinden 1000 kişisel üyeyi çatısı altında toplayan, kâr amaçlamayan bir sivil toplum örgütüdür