KÜLTÜREL MİRAS MEVZUATI - Deneme Sınavı - 1

En önemli arkeolojik çalışması 1877-1878 yılları arasında yapılan, 21 lahtin ortaya çıkarıldığı Sayda (Sidon, Lübnan) kral mezarlığı kazılarıdır. Bu lahitlerin arasında İskender Lahdi olduğu söylenen ünlü Lahtin de bulunması Osman Hamdi Bey’e uluslararası ün kazandırmış; bu kazılarla ilgili olarak bir Fransız araştırmacı ile beraber yazdığı kitap “Sayda Kral Mezarlığı” adıyla Fransızca olarak 1892’de Paris’te yayınlanmıştır.

Cumhuriyetin ilk yıllarında restorasyon etkinliklerinin yeterli düzeyde olduğu söylenemez. Bunun nedenleri arasında yeni Cumhuriyetin parasal kaynaklarının çok kısıtlı olması ve uzman elemanların yok denecek kadar az olması sayılabilir. İlk onarımlar, yine bir Osmanlı kurumu olan Vakıflar Genel Müdürlüğünce gerçekleştirilmiştir. Ancak bu yapıların çok azının belli bir değer taşıyan anıtsal yapılar olduğu bilinmektedir. Bu süreçte ilk onarılan yapı Ayasofya'dır.

Atatürk'ün 19.2.1931 tarihinde Konya'daki gezisi sırasında dönemin Başbakanı İsmet İnönü'ye gönderdiği bir telgrafı, koruma etkinliklerine büyük ivme kazandıran önemli bir belge olarak değerlendirir. Bunlardan bilhassa Karatay Medresesi, Alaaddin Camii, Sırçalı Mescid ve İnce Minare, derhal ve müstacelen tamire muhtaç bir haldedir.

Türkiye’de kültür varlıklarının korunması eylemlerinin incelenmesinde 1950'lerin başı önemli bir dönüm noktasıdır. Bu belirlemede yeni yasa ve kurumların oluşturulması, çok partili hayata geçilmesi, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerin artması, yeni eğitim kurumlarının oluşması, parasal kaynaklarda izlenen göreceli artış vb. hususlar rol oynamaktadır.

"Sanat Dostları Cemiyeti", Osman Hamdi Bey tarafından kurulmuş ve korumaya dolaylı katkıları olmuştur. Örneğin, Çemberlitaş, bu cemiyet üyelerinin verdikleri paralarla onarılmıştır.

Birçok hükümde, eski yapıların geçmişe saygı ve bağlılık nedeniyle onarılmalarına karar verildiği belirtilmektedir. Yapıların kullanım değerleri de onların korunmaları için önemli bir neden oluşturur. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Osmanlı İmparatorluğunun, özellikle yapı alanındaki nitelik ve nicelik açısından en verimli çağı olan 16.- 18. yüzyıllar arasında, bugün kültür varlığı olarak nitelendirilen yapı ya da yapı gruplarına karşı takındıkları tavır ile koruma ve onarım süreciyle ilgili olarak geliştirdikleri örgütsel, yasal ve parasal sistemin bir başka olumlu özelliği, işlemlerin çoğunun yerel ölçekte çözümlenebilmesidir. Miri
yapılar ile geliri kesilmiş vakıflara ait yapılar için İstanbul’dan izin alınması ile onarım sonucu hesapların bir örneğinin İstanbul’a iletilmesi dışında, ilk karar, keşif, uygulama, uygulamayı denetleme ve sonucu aklama gibi tüm önemli aşamalar yerel birimlerce çözümlenmektedir. Bu çözümlemenin 3 ayağı “Yerel Yargı: Kadı”, “Onarım Esnafı: Teknik elemanlar” ve “Yerel Eşraf”tır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Tanzimat dönemini biçimlendiren diğer önemli öğe her konu ve düzeyde yeni kurumların oluşturulmasıdır. Bu bağlamda merkezi bir örgütlenmenin yanısıra, yerel örgütlenmeye de önem verilmiş ve yeni ilişkiler oluşmaya başlamıştır. Kurumsallaşmanın önemli göstergelerinden bir tanesi, Tanzimattan
hemen sonra, uzmanlaşmaya gidilmesi ve değişik alanlar için ‘Nezaret’ ler (Bakanlılar) oluşturulmasıdır. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

İlki 1848 yılında yayınlanan ‘Ebniye Nizamnameleri’(İmar Yönetmelikleri) büyük kentlerdeki ulaşım, yeni yapılaşma vb. konularda çağdaş tanım ve uygulamalar getirmeyi amaçlamakla beraber, yapılaşmış alanlardaki eski yapılara ilişkin bazı hükümler de içermektedir. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

1849 yılında çıkarılan 2. Ebniye Nizamnamesinde de korumaya değinen hükümler yer almaktadır.

1874 ve 1884 tarihlerinde düzenlenen asarı atika
nizamnameleri doğrudan "eski eser"i konu alırlar. Bu düzenlemelerin ortak özellikleri şöyle sıralanabilir:
• İlke olarak, eski eser devlet malıdır,
• ‘Eski’ kavramı Osmanlı İmparatorluğu öncesi kültürlerin verileri ile sınırlıdır,
• Özellikle taşınır eserler, onu bulanların malıdır. Bu nedenle, arkeolojik kazılarda bulunan eserler
yurtdışına çıkartılabilmektedir,
• Taşınmaz kültür varlıklarının korunması konusunda yeterli hükümler bulunmamaktadır.

Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

1846 yılında, Tophane Müşiri Fethi Ahmet Paşa’nın Aya İrini’de uzun yıllardır toplanan eserlerin düzenlenmesi için görevlendirilmiş olması müzeciliğin ilk adımı sayılır. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Dr. Dethier'in ölmesi üzerine bu göreve 4 Eylül 1881'de Osman Hamdi Bey atandı. Dönemin ilk önemli etkinliği 21 Şubat 1884'de yürürlüğe giren 'Üçüncü Asar-ı Atika Nizamnamesi’dir. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

Kurtuluş Savaşının hemen sonunda izlenen ilk çaba, Gazi Mustafa Kemal'in buyruğu ile "Müzeler ve Asar-ı Atika Hakkında Talimat" başlığı altında 5 Kasım 1922'de valiliklere gönderilen genelgedir. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

1951 yılında kurulan ‘Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’, hem ilke koyan hem de uygulamaya yönelik karar alan ve yasayla oluşturulmuş ilk kurumdur. dolayısıyla cevap E şıkkıdır.

A, B, C ve D seçenekleri Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi’ne ait hususlardır ancak E seçeneğinde bulunan “taraf olan her ülkenin saptanmış ölçütlere göre “evrensel” olarak nitelendirdiği yapı ve alanlarından oluşan bir liste yapması söz konusudur.” şeklindeki husus Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi kapsamında yer alır. Doğru cevap E seçeneğidir.