KÜLTÜR TARİHİ

Jean Jacques Rousseau, Voltaire ve Montesquieu siyasal yönetim, özgürlük, dini bağnazlık ve yasalar konusunda yazdıkları ile Fransız Devrimi'ne öncülük etmiştir.

Tekstil ve madencilik alanları sanayileşmenin ilk görüldüğü alanlar olmuştur.

Sanayileşme, bireyle toplum arasında yeni ilişkiler yarattığından aynı zamanda bilimsel düşünce için yeni bir model oluşturdu. Sosyolojinin doğuş nedenini pozitivizmin geliştiği bu dönemde, bu modelin incelenmesinde görmek gerekir. Auguste Compte (1798 - 1857) ve Emile Durkeim (1858 - 1917) bu bilimin kurucularıdır. Comte, sosyolojiyi, farklı toplumsal grupların yapısını ve örgütlenmesini ve bu grupların geçirdiği dönüşümleri inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlarken, Durkheim, bunun yöntemlerini belirlemeye çalışmış, toplumsal olguları, değişimleri nesnel incelemek gerektiği üzerinde durmuştur.

Fransız mimar ve ressam Antoine Ignace Melling’i İstanbul’da Tarabya’da elçiliklerde yaptığı bahçe düzenlemeleriyle tanıyan III. Selim’in kızkardeşi Hatice Sultan, mimarı Sultan Selim’le tanıştırmış ve Melling, Hatice Sultan için Beşiktaş’taki sarayı inşa etmiştir. Neo-Klasik mimari özellikleri İstanbul’a taşıyan Melling, aynı zamanda bu kentte çalışan ilk yabancı mimar olmuştur.

Balyan Ailesinin fertleri mimarlık, mimari süsleme ve mimari eylemin örgütlenmesi gibi konularda Saraya hizmet vermekteydi. Dolmabahçe, Beylerbeyi Sarayları, Göksu ve Ihlamur Kasrı onlar tarafından inşa edilmişti. Paris’te eğitim görmüş aile ferdleriyle Avrupa mimari üsluplarını Osmanlıya ve İstanbul’a taşıyan Balyan ailesi bu eklektik üslubun yaratıcılarıydı.

Sultan Abdülmecit, Abdülaziz çok güzel resim yaparlardı. Abdülaziz ve Polonyalı ressam Chelebowski arasında resim rekabeti vardı. Ayrıca Sultan Abdülaziz kendisinin at üstünde bir heykelini yaptırmıştı.

Sultan II. Mahmut tarafından Türkiye’ye getirilen Saltanat Muzıka-i Hümayun’un şefi olan İtalyan asıllı ve ünlü opera bestecisi Gaetano Donizetti’nin kardeşi olan Giuseppe Donizetti (1788-1856), Batı müziği formunda II. Mahmut için Mahmudiye Marşı’nı, Sultan Abdülmecit için de yirmi iki yıl boyunca resmi olarak çalınan Mecidiye Marşını bestelemiş, Sarayın kapılarının Batı müziği dinletilerine ve opera gösterilerine açılmasına öncülük etmiştir.

Modernleşmeyle beraber gelişen pozitivist düşünceyi Osmanlı dünyasına da aktarabilmek için Münif Paşa, Avrupa Aydınlanmasını oluşturan Voltaire gibi yazarlardan çeviriler yaptı. Bu çeviriler Osmanlı aydınları arasında etkin oldu. Namık Kemal, Ali Suavi ve arkadaşlarının Hürriyet fikirleri 1866 da Genç Osmanlılar Cemiyetinin kurulmasına da öncülük etti.

Avrupa kültüründe 19. yüzyıl modernizmin ortaya çıktığı dönem olarak kabul edilegelmiştir. Ancak bazı tarihçiler, araştırmacılık, kuşkuculuk, rasyonellik gibi kavramların Ortaçağdan sonra tekrar gündeme geldiği Rönesans dönemini erken modernizm yani öncü olarak kabul ederler. Bu nedenle moderniteyi ortaya çıkaran koşulları ve modernizmi iyi anlamak için Rönesans dönemiyle başlayan doğa, evren ve insanı yeniden sorgulayan düşünce biçimlerinin etkisini sorgulamak gerekir.

Fransa’da krallık ve aristokrasiye karşı görüşlerin ortaya çıkmasında etkili olmuş ve Fransız Devrimiyle tüm dünyada yeni bir politik düzenin başlamasına olanak sağlamıştı. Artık kurulan Halk Meclislerinde herkes özgürce fikirlerini dile getirme olanağı bulmuş, halkın temsiliyetiyle Cumhuriyet rejimi ortaya çıkmıştı. Düzenlenen yeni yasalar aynı zamanda Kilisenin de dini otoritesini sarsmış, devlet ve din işleri yasalarla birbirinden ayrılmış, idari, yasama ve yargı güçlerinin görev alanları belirlenmişti.

Bir devletin başka bir dev- letin veya topluluğun bulunduğu yeri güç kullanarak işgal etmesi ve kendi politik yönetimini kurması ve o bölgenin ticaretini doğrudan kontrol etmesi anlamına gelen sömürgecilik, özellikle Afrika, Amerika ve Asya’da ortaya çıkmıştır.

Bilimlerin gelişmesiyle, teorinin geçerliliğini kanıtlamak için uygulamaya ve de- neye verilen önem teknolojinin de gelişmesine neden oldu. Yeni keşifler 18. yüzyıldan sonra tıpkı sanat eserleri gibi müzelerde sergilenmeye başlandı. İngiltere’de, insanlar, ilk kez demirden inşa edilen “ironbridge” denilen demir köprüyü akın akın görmeye gittiler. Bilgi gruplanmaya, sınıflanmaya ve her bir nesne, kendi fiziksel özelliklerini açıklayacak biçimde nesnel tanımlamalara tabi tutuldu.

Modernleşmeyle beraber ortaya çıkan değişiklikleri gruplayacak olursak, öncelikle zaman kavramı, yeni bilimler ve sanat alanında önemli değişimlerin gerçekleştiğini görürüz.

Modernleşme sürecinde fabrikada çalışmaya bağlı laik bir zaman kavramı ortaya çıktı. Daha önceleri dini günlere, dua saatlerine, azizlere adanmış günlere göre veya tarımsal üretimin ritmine göre ayarlanan bir zaman anlayışı, yerini fabrikasyon üretimin saat anlayışına bıraktı. Bu da insanların çalışma saatlerini belirledi ve günün geri kalan kısmında “boş zaman” kavramı ortaya çıktı.

19. yüzyıl yeni bir edebi türün doğuşuna tanıklık eder. Bu tür romandır. Bireyin yeni düzen içerisinde farklı bir konumda ortaya çıkması, romanın doğmasına neden oldu. Victor Hugo, Balzac, Stendhal, Flaubert, Dostoyesvki, Tolstoy gibi ünlü roman yazarları bu yüzyılda eserlerini verdiler.

19. yüzyılda değişik oyuncak tipi aletlerle görüntünün devamlılığını sağlamaya çalışan denemeler yapılmaktaydı. Tomatrop, Penakistiskop, Zoetrop, Kinematoskop bunlardan bazılarıdır. Kentsoylunun evlerinde, akşam yemeklerinden sonra bakılan bu aletlerle eğlenilirdi. Genel olarak kabul edildiği gibi Sinematograf sözcüğünden türeyen sinema, 28 Aralık 1895 de doğdu. Modern sinemanın kurucusu olan Lyon’luLumière Kardeşler, ilk kez para ödeyerek gelen bir izleyici kitlesine film gösterdiler.20 dakikalık programda günlük haberler, kısa belgeseller yer almaktaydı. Böylece 20. yüzyılın yeni sanat dilini oluşturacak film endüstrisi de yine Moderneleşme ile ortaya çıktı.

Osmanlı' da modernleşmenin en önemli yanı kuşkusuz ki eğitimdi. İslam kültürü geleneğinde eğitim ezbere dayalı bir eğitimdi. Yazılan kitaplar bilgi olarak kendinden önce yazılanları tekrar eder sonra eklenmesi gereken dönemiyle ilgili bilgileri verirdi. Bilgiler yeni araştırmalara ve pratik uygulamalara bağlanmazdı.

19. yüzyıl yeni bir edebi türün doğuşuna tanıklık eder. Bu tür romandır. Bireyin yeni düzen içerisinde farklı bir konumda ortaya çıkması, romanın doğmasına neden oldu. Victor Hugo, Balzac, Stendhal, Flaubert, Dostoyesvki, Tolstoy gibi ünlü roman yazarları bu yüzyılda eserlerini verdiler. Ernest Hemingway ve John Steinbeck 20. yüzyıl yazarlarındandır.

Fransa’da Charles Baudelaire’in (1821 - 1867) öncülüğünde gelişen sembolizm akımı, imgelerle, metaforlarla insan hayatının ve varoluşunun aktarılabileceğini savunarak, sembollerle yüklü, gizemli, örtülü ama anlaşılır yeni bir şiir dilinin mümkün olduğunu göstermiştir. Sembolistler dile getirilmesi güç sezgi ve izlenimlerini, ruhsal dünyalarının derinliğini özgürce imgelerle ve metaforlarla düşünmüşler ve yansıtmışlardır. Sembol arayışı doğrudan ifade arayışıyla ilintilidir ve sembol söz gücüne sahiptir, sanatın kurucu öğesidir, metafiziksel de olsa bir bilgilenme aracıdır. Ünlü sembolist şairler Baudelaire, Rimbaud, Verlaine, Mallarmé şiirde dil işçiliğine önem vererek dünya şiirinde yeni bir çığır açmışlardır. Sembolizm zamanla plastik sanatlardan sinemaya dek geniş bir etki alanı yaratacaktır.

Paris’te resimlerin sergilendiği "Salon"lara ilk kez resim sunan dönemin genç ressamlarından ama geleceğin ünlü isimleri Manet ve Monet gibi ressamların resimleri, akademik kurallara uymadığı ve sanatsal değeri olmadığı gerekçesiyle sergiye katılmaları kabul edilmez. Onlar da eserlerini "Reddedilenler" adıyla başka yerde sergilerler. Ressamlar şövaleleriyle atölyelerinden çıkarak doğada değişen ışığı bir "an" içerisinde resmetmeye girişmiş, içinde yaşadıkları "an"ı yakalamaya çalışmışlardır; tıpkı fabrikalarda işçilerin önlerinden geçen üretim nesnesinin bir "an" içerisinde sıkıştırılması gibi. İzlenimci resim içerisinde ışığın dağılma kapasitesi zorlanarak, Signac ve Seurat gibi ressamlar tarafından fırça darbeleri yerine renkli noktalar halinde kompozisyonlar yapılmıştır. Cezanne ise izlenimci gibi görünen bir ressam olmasına rağmen nesnelerin ışık altındaki kırılmalarına dikkat etmiş ve daha sonra kübist sanatın ortaya çıkmasında öncü bir rolü olmuştur. Van Gogh ve Gauguin gibi ressamlar ise izlenimci resmin alt yapısına sahip olmalarına rağmen kullandıkları vahşi renklerle ve işledikleri bireysel konularla izlenimci sonrası geleneği oluşturmuşlardır.