KÜLTÜR TARİHİ

Doğru cevap A şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Bilginin yazılı olarak aktarılabileceği kitaplar el yazması olarak hazırlanırdı. Bunun için kağıt sayfalar önce sulu alçıyı anımsatan bir bileşim ile ahırlanır ve sayfa perdahlanarak düzleştirilir, sonra sayfa düzeni belirtmek için altınsuyu veya varakla çerçeveler çizilerek yazının ve resmin geleceği yerler birbirinden ayrılır, sayfa kenarına tezhipçiler dönemin üslubuna göre bezemeler yapar, hattatlar metni yazar, nakkaşlar da minyatürleri resimlerlerdi. Sonra bir araya getirilen sayfalar dikişle birleştirilir, deri veya karton kapaklarla ciltlenirdi. Ciltlerin iç kısmına ebru ile bezenmiş sayfalar veya boyalı bezemeler yapılır, ciltler ayrıca baskı tekniğiyle ve altın yaldızla süslenirdi.

Maveraünnehir doğumlu ve Bağdat’ta eğitim gören düşünür Farabi’nin düşüncesi Aristoteles felsefesine dayanan akılcı bir felsefedir. Aristo’nun aklı temel alan akıl yürütme (usavurma) yöntemini kullanarak felsefe ile İslam dinini uzlaştırmaya çalışmıştır.

Katı dini anlayışı savunan II. Beyazıd, belki de kardeşi Cem Sultan nedeniyle İtalyanlarla yaşadığı sorunların hıncını alırcasına, Fatih döneminde Sarayda yapılan freskoları çıkartmış, tabloları sattırmış veya atmıştır. II. Beyazıd, birçok alanda standartlaşmayı başlatmıştır. Ölçüler, ağırlıklar, yapıların duvar kalınları, pencere açıklıkları vb. öğelerin standartlaşması kuşkusuz ki ekonomiye katkı sağlamış, büyük külliyelerin kısa sürede inşa edilmelerini kolaylaştırmıştır.

16. yüzyılda erkekler için kent içinde oluşan yeni sosyal mekanlardan biri de kahvehanelerdir. İstanbul'a Orta-Doğu ülkeleri aracılığıyla Yemen’den gelen kahve kısa zamanda çok içilen bir içecek olmuş ve tütünle beraber kahvehanelerde satılmaya başlanmıştır. Bu mekanlar Osmanlı şairlerinin, aydınlarının da gittiği bir yer olmuştur. Toplumsal bir mekan olarak olumlu veya olumsuz eleştirilerin geliştiği, politik görüşlerin oluştuğu bir yer olarak dikkat çekmeye başlamıştır.

Osmanlılar kendilerine bağlı ve kendileri gibi önemli Türk aileleri ile beraber Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen ve Selçuklu devletinin bir uç beyliği olarak Bizans İmparatorluğu sınırlarında yaşayan bir topluluktu. Tarihsel olarak erken modern dönemi Avrupa ile beraber yaşayan bu sosyal yapı kuşkusuz imparatorluk coğrafyası içerisinde her yerde aynı bağdaşık düzeni göstermemekteydi. Daha sonraları, Avrupa’daki teknolojik gelişmelerin oldukça gerisinde kalan ve Avrupa’da yaşanan aydınlanma döneminin kuşkucu ve araştırıcı dünya yaklaşımının Osmanlı toplum yapısında egemen olamadığı bir anlayış, 18. yüzyıldan sonra Avrupa ile ilişkilerin değişmesinin nedenlerinden biridir.

Bu genişleme ve yerleşim kültürü içerisinde kentleşme, yeni kent oluşturma ve alınan kentleri “Osmanlılaştırma” önemli bir olgudur. İznik ve Bursa alındıktan sonra kente Osmanlı kurumlarını yansıtan yapılar inşa edilir. Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir. Osmanlı Beyliği döneminde külliyelerin Bursa’da olduğu gibi sistemli bir biçimde Beyler tarafından yaptırıldığını görmekteyiz. Bursa ve çevresinde gelişen Beylik dönemi mimari ve kentsel doku özellikleri Balkanlara da yayılmaktaydı. Selçuklu sanatıın ana mimari süsleme ögesi olan mukarnas ise, bu dönemde bir süre kaybolacaktır.

Daha çok Tanrının niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefi akım olan tasavvuf geleneğin hâkim olduğu sufilerin yaşadığı zaviyelerde toplanılır ve dini konular üzerinde, günlük sorunların yorumlanması üzerinde konuşulurdu. İslam dininin gizemleri üzerine yapılan bu varlık tartışmalarında popüler inanç öğeleri de ele alınırdı. Zaviyeli Camiler çok işlevli yapılardı; bir orta sofa etrafında odalar yer almakta; orta sofadan sonra ise ibadet için ayrılmış bir bölüm bulunmaktaydı. Odalarda şeyh ve müritleri kalırdı. Sofanın zemini taş kaplanarak buranın bir geçiş alanı olduğu vurgulanmakta, ortasında yer alan havuz ise buraya bir avlu havası vermekteydi. Sofanın üstünü örten kubbede ise bir aydınlatma feneri bulunur ve ortası açık olan bu fenerden gelen yağmur suları havuza akar ve böylece doğayı yapının içerisine getirirdi. Zaviyeli camiler seyyahların da kaldıkları yerlerdi. Amasya Bayezıd Paşa İmaretinde olduğu gibi bazılarında mutfak da bulunurdu. 14. yüzyılda Anadolu’da seyahat eden Ibn Batuta bu tür zaviyelerde konuk edilmiştir.

Türk Halk Edebiyatı halkbilimcilere zengin bir kaynak oluşturmaktadır. Bugün bile bir halk kahramanı ve uluslararası bir isim olan Nasreddin Hoca’yı (13.-14.yy) unutmamak gerekir. Halk şiiri ise, Oğuz Türklerinden beri saz eşliğinde diyar diyar gezen şairlerin söylediği şiir türüdür. Anonim kahramanlık ve halk destanları da bu türün özünü oluşturan eserlerdir. Zaman içinde Aşık Edebiyatı, Tasavvufi Halk Edebiyatı, Tekke Edebiyatı gibi türlerle zenginleşmiştir. Halk şiirinin dili halk dilidir, temaları aşk, ölüm, gurbet, ayrılık, doğa sevgisi ve güzelliği ama aynı zamanda kahramanlık, yiğitlik, barış duygularıdır. Ancak bu duyguları içten gerçekçi bir tarzda dile getirmek ve özgün olabilmek esastır. Bu çerçevede Karacoğlan (16.yy.), yalın, temiz şiir diliyle edebiyatımıza yepyeni bir anlayış getirmiş, türkülere ve tüm şair kuşaklarına esin kaynağı olmuştur.

Selçuklu Devletinin dağılmasıyla diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlılar da 1299 olarak kabul edilen bir tarihte bağımsızlıklarını elde ettiler ve çevrelerinden toprak almaya başladılar. Osmanlı Beyliği, İstanbul’un alınmasına kadar oluşumunu sürdürdü ve Fatih Sultan Mehmet’le beraber İmparatorluk yapısına geçti.

Orta Asya Türklerinin İslamiyet’te önceki inanç sistemi olan Şamanizm bir doğa diniydi. Doğaüstü güçlerle insan arasındaki ilişkiyi şaman kurardı. Doğa güçleri simgeleştirilmişti. Şamanist geleneklerin devam ettiği bir İslam anlayışı içerisinde mucize ve veli kavramlarının da yer aldığı bu tarikatlarda kimi öğeler Hıristiyan diniyle örtüşmekteydi. Dolayısıyla bu öğelerin kırsal kesimlerdeki Hıristiyan halka hitap edebilme olasılığı daha fazla idi

Gentile Bellini (1429-1507) Rönesans döneminde Venedik'te yaşamış İtalyan bir ressamdır. 1478 yılında Venedik Cumhuriyeti tarafından Fatih Sultan Mehmet'in portresini yapmak üzere İstanbul'a gönderilmiştir.

El yazması kitaplara minyatürler yapan, onları tezhiple bezeyen, ayrıca yapıların duvar nakışlarını yapan kişilere nakkaş denirdi.

Hat sanatı (“hat” sözcüğü Arapçada çizgi anlamına gelir), güzel yazı yazma sanatıdır. Kuran’ı Kerim’in deri üzerine yazılması ile başlamış, zamanla köşeli veya yuvarlak hatlar yazılan iki tip çıkmış, çiçeklerle bezenerek uygulanan örnekleri de olmuştur. Tanrının buyruğunu yansıtan kitap olarak kutsal değeri fazla olduğundan hattatlar diğer sanatçılara oranla toplumda daha önemli bir değere sa¬hip olmuşlardır

Minyatürler ise bir el yazmasında anlatılan bilgileri veya hikâyeleri betimleyen küçük boyutta resimlerdir. Konuları kitap içinde yazılanlardan kaynaklanır. Metin içerisine ve tek sayfa olarak yapılan bu resim geleneği İran kitap sanatından Os¬manlıya gelmiştir. Tarihi konuların, dini hikâyelerin, savaşların, anlatıldığı bu min¬yatürler iki boyutlu resimlerdir. Üçüncü boyut ve hacim bu üslupta gösterilmez.

16. yüzyılda İstanbul’daki esnafı, İstanbulluları görece-ğimiz diğer önemli resimli bir elyazması ise III. Murat’ın şeh¬zadelerinin sünnet düğünü tö¬renlerini anlatan Surname-i Hümayun adlı minyatürlü el yazmasıdır. Surname’ de sad¬razamın, vezirlerin düğün do layısıyla verdikleri armağanlar, ziyafetler, kurulan otağlar, halka açık eğlenceler, kandiller, havai fişek gösterileri, esnaf alayları, gezdirilen gümüş ya da şeker gibi maddelerden yapılan nahıllar, güreş, at yarışı, cambaz, hokkabaz, kol oyunları gi¬bi gösteriler ayrıntılarıyla anlatılır. Haftalarca süren bu tür eğlenceleri yazma işi bir yazara görev olarak verilirdi.

Fatih ve dönemini Yunanca yazmış olan Fatih’in tarihçilerinden Rum asıllı Kritovulos “Yunancadan Arapçaya çevrilmiş olan eserleri okur, bilginlerle bunları tartışırdı. Özellikle Yunan filozof Aristoteles ve Stoik felsefe ilgisini çekerdi” der. Aristoteles düşüncesi Akdeniz dünyasında uzun süre hâkim olmuş bir düşüncedir. Rönesans döneminde Neo-Platoncu düşünceyle beraber 19. yüzyıla kadar etkileri devam etmiştir. Maveraünnehir doğumlu ve Bağ¬dat’ta eğitim gören düşünür Farabi (870-950) ise bu düşünürü İslam felsefesi ile birleştirmeye çalışmıştır. Farabi’nin düşüncesi Aristo felsefesine dayanan akılcı bir felsefedir.

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir. Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kifli) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Türk Halk Edebiyatı halkbilimcilere zengin bir kaynak oluşturmaktadır. Bugün bile bir halk kahramanı ve uluslararası bir isim olan Nasreddin Hoca’yı (13.-14.yy) unutmamak gerekir. Keskin zekâsıyla, “taşı gediğine koyan” özgün söylemiyle, insanların toplum, siyaset, aile, ticaret ve dostluk-komşuluk ilişkilerini hicvederek güldüren ama aynı zamanda düşünmeye sürükleyen bu isim, toplumumuzda mizahın efsanevi ismi olmuştur. Fıkralarındaki birey (eşeği, kendisi ve diğerleriyle macerası),toplum (hocalar, cemaat, pazar yerleri), din (riyakarlık), adalet (kadılar) imajı aynı zamanda tarihsel belge niteliğindedir.