KÜLTÜR TARİHİ

MEHMED SİYAH KALEM: Mehmed Siyah Kalem’in yaşamı ve kimliği bilinmiyor. 1950’li yıllarda Mazhar Ş. İpşiroğlu ve Sabahattin Eyüboğlu, Topkapı Sarayı kitaplığında Fatih Albümleri’nde, ipek ve parşömen üzerine çizilmiş Mehmed Siyah Kalem imzalı eserleriyle karşılaşırlar. Alışılagelmiş İslam minyatürlerinden farklılık gösteren bu eserler, Asya kültür ortamında sıradan insanlar, dervişler, Budistler, Şamanlar, Hıristiyan keşişler ve doğaüstü varlıkların çizimleridir. Mehmed Siyah Kalem’in sanatının ana etkeninin İpek Yolu kültürü olduğuna şüphe yoktur, zira bu yoldan sadece mallar ve değerli taşlar değil, aynı zamanda kültürler, inançlar, efsaneler ve sanatlar da taşınmaktadır.

Doğru cevap a'dır.

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir. Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Doğru cevap b'dir.

Daha çok Tanrının niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefi akım olan tasavvuf geleneğinin hâkim olduğu sufilerin yaşadığı zaviyelerde toplanılır ve dini konular üzerinde, günlük sorunların yorumlanması üzerinde konuşulurdu. İslam dininin gizemleri üzerine yapılan bu varlık tartışmalarında popüler inanç öğeleri de ele alınırdı. Zaviyeli Camiler çok işlevli yapılardı; bir orta sofa etrafında odalar yer almakta; orta sofadan sonra ibadet için ayrılmış bir bölüm bulunmaktaydı.

Doğru cevap c'dir.

Osmanlı döneminde çarşılarda aynı tür iş yapan esnafın bulunduğu bölüme Arasta denir. Doğru cevap d'dir.

Fatih Sultan Mehmet, Osmanlı varlığı ile Akdeniz dünyasını, diğer Akdeniz ülkeleri ile beraber paylaşmaktaydı. Akdeniz hâkimiyetini elde tutabilmek için özellikle Venedik ile savaşmıştır. İstanbul’u almadan önce Venediklilerin Bizans’a yapabilecekleri yardımı engellemek için gözetleme amacıyla Rumeli Hisarını inşa ettirmiştir. Doğru cevap e'dir.

Selçuklu Devletinin dağılmasıyla diğer Anadolu Beylikleri gibi Osmanlılar da 1299 olarak kabul edilen bir tarihte bağımsızlıklarını elde ettiler ve çevrelerinden toprak almaya başladılar.

Elyazması kitaplara minyatürler yapan, onları tezhiple bezeyen, ayrıca yapıların duvar nakışlarını yapan kişilere nakkaş denirdi. Doğru cevap a'dır.

Osmanlının Anadolu’ya gelişi ve yerleşmesi, Osmanlının Orta-Asya’daki kökenleriyle ilgili efsaneler, söylenceler ve bunların daha sonraki yüzyıllarda, özellikle 15. yüzyılda Neşri ve Aşıkpaşazade tarihleri gibi o dönemin koşullarına göre kaleme alınmış tarihçelerin yazdıkları dışında Osmanlının bu dönemiyle ilgili bilgilerimiz çok sınırlıdır.

Minyatür: Bir el yazmasında anlatılan bilgileri veya hikâyeleri betimleyen küçük boyutta resimlerdir. Konuları kitap içinde yazılanlardan kaynaklanır. Metin içerisine ve tek sayfa olarak yapılan bu resim geleneği, İran kitap sanatından Osmanlıya gelmiştir. Tarihi konuların, dini hikâyelerin, savaşların, anlatıldığı bu resimler iki boyutludur. Üçüncü boyut ve hacim bu üslupta gösterilmez. Genellikle çerçeve içerisine alınan kompozisyonda, Sultan veya önemli kişi kompozisyonun ortasında ve büyük olarak resmedilir.

Doğru cevap b'dir.

Aristoteles düşüncesi Akdeniz dünyasında uzun süre hâkim olmuş bir düşüncedir. Rönesans döneminde Neo-Platoncu düşünceyle beraber 19. yüzyıla kadar etkileri devam etmiştir. Maveraünnehir doğumlu ve Bağdat’ta eğitim gören düşünür Farabi (870-950) ise bu düşünürü İslam felsefesi ile birleştirmeye çalışmıştır. Farabi’nin düşüncesi Aristo felsefesine dayanan akılcı bir felsefedir. Aristo’ nun aklı temel alan akıl yürütme (usavurma) yöntemini kullanarak felsefe ile İslam dinini uzlaştırmaya çalışmıştır. Doğru cevap c'dir.

Surnameler Divan edebiyatında padişahın çocuklarının doğumu, sünneti, kızlarının, kız kardeşlerinin evlenmesi gibi nedenlerle düzenlenen halka açık eğlencelerin anlatıldığı manzum eserlerdir. Doğru cevap d'dir.

Osmanlı dünyasını bize anlatan diğer bir yazar ise Evliya Çelebi’dir. 17. yüzyılda tekrar gördüğü bir rüya üzerine seyahat etmeğe başlayan Evliya Çelebi, Anadolu’yu ve Osmanlının Balkan ve Orta Doğu eyaletlerini dolaşır ve sonunda Mısır’a yerleşerek Kahire’de yaşamının sonuna kadar kalır. Evliya Çelebi tek kişilik bir ansiklopedi yazarı gibidir. Gittiği yerlerin halkını, dilini, yapılarını, adetlerini, yiyeceklerini tüm maddi ve manevi değerlerini kaydetmiş bir kültür antropologu gibidir. Günümüz anlayışına göre, ayrıştırılmadan yazılmış tüm bu bilgeler ayıklandığında ve gruplandığında Osmanlı tarihi coğrafyasının maddi kültür tarihi de ortaya çıkmaktadır.

Doğru cevap e'dir.

Mehmed Siyah Kalem’in yaşamı ve kimliği bilinmiyor. 1950’li yıllarda Mazhar Ş. İpşiroğlu ve Sabahattin Eyüboğlu, Topkapı Sarayı kitaplığında Fatih Albümleri’nde, ipek ve parşömen üzerine çizilmiş Mehmed Siyah Kalem imzalı eserleriyle karşılaşırlar. Alışılagelmiş İslam minyatürlerinden farklılık gösteren bu eserler, Asya kültür ortamında sıradan insanlar, dervişler, Budistler, Şamanlar, Hıristiyan keşişler ve doğaüstü varlıkların çizimleridir.

Mehmed Siyah Kalem’in sanatının ana etkeninin İpek Yolu kültürü olduğuna şüphe yoktur, zira bu yoldan sadece mallar ve değerli taşlar değil, aynı zamanda kültürler, inançlar, efsaneler ve sanatlar da taşınmaktadır.

Osmanlının diğer Beyliklerle beraber 1299’da bağımsızlığını ilan etmesiyle Osmanlı tarihi ile ilgili kurgular başlar. Erken Osmanlı Dönemi olarak da tanımlayabileceğimiz bu dönem, 15. yüzyıl ortasına, İstanbul’un alınmasına kadar devam eder.

Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kişi) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Selçuklu sanatının ana mimari süsleme ögesi olan mukarnas ise, bu dönemde bir süre kaybolacaktır. Ortaçağda kapalı ve kütlesel hacimli binalar yerine yapıların sokağa bakan kısımlarına sütun ve kemerlerden oluşmuş revaklı girişler eklenecek, yapıların sokakla olan bağlantıları açık-yarı-açık- kapalı alanlar arasındaki ilişki üzerine kurulacaktır.

El yazması kitaplara minyatürler yapan, onları tezhiple bezeyen, ayrıca yapıların duvar nakışlarını yapan kişilere nakkaş denirdi.

Rum asıllı Kritovulos Fatih ve dönemini Yunanca yazmış olan Fatih’in tarihçilerinden biridir.