KÜLTÜR TARİHİ

Hümanizmin bir başka önemli etkin ismi Francesco Petrarca (1304-1374) ve öğrencileridir. Aslen şair ve dilbilimci olan Petrarca’ın da İtalyan dili ve gramerine katkısı büyüktür. Şairin, Homeros’dan etkilendiği gözlemlenmektedir. Eserlerinde iyi bir yaşamın ve insanın bu yaşamda kendisinin farkındalığında olması düşüncesi egemendir.

Öncü heykeltıraşlardan biri de Donatello’dur (1386?-1446). Ortaçağdan sonra ilk kez çıplak olarak yaptığı Davut Heykeli’nde çağın yeniliği olan realizm, naturalizm ve hareketlilik gözlenir. Eser her açıdan görülebilecek tarzda tasarlanmıştır. Davut Toskana tipi çoban şapkası, bacaklarında işlenmiş askeri donanımıyla Golyat’ı öldürürken tasvir edilmiştir.

Erasmus’un kitabını ithaf ettiği yakın arkadaşı İngiliz devlet adamı, hukukçu ve yazar Thomas More (1478-1535) dönemin ileri gelen hümanistlerindendir. VIII. Henry’nin Papa’dan bağımsız olarak İngiliz Kilisesinin başına geçmesini eleştirdiği için idam edilir. 1516’da yazdığı Ütopya adlı kitabı hayali bir adada yaşayan bireylerin yaşamlarını konu edinir, ama aslında İngiltere halkına ve yönetimine yöneltilen bir eleştiridir.

Thomas More (1478-1535) dönemin ileri gelen hümanistlerindendir. VIII. Henry’nin Papa’dan bağımsız olarak İngiliz Kilisesinin başına geçmesini eleştirdiği için idam edilir. 1516’da yazdığı Ütopya adlı kitabı hayali bir adada yaşayan bireylerin yaşamlarını konu edinir, ama aslında İngiltere halkına ve yönetimine yöneltilen bir eleştiridir.

Jan Van Eyck (1389- 1441) kuzey resim sanatında gerçekçiliğin uygulayıcısıdır. Arnolfini’nin Evlenmesi adlı eserinde gerçekliği detaylarda vererek yağlıboya tekniğini geliştirdiği gözlemlenir. Eserde tüccar Alnolfini ve karısının evlenmelerinin temsili dışında odada bulunan her detay tuvale yansıtılmıştır.

John Calvin (1509-1564) görüşleri nedeniyle ülkesinden ayrıldıktan sonra Luther’in savlarını İsviçre Kilisesi için uyarlayarak Kalvinizmin temellerini atar. Cenevre’de 1536’da yazdığı Hıristiyanlığın Kuramları adlı eseriyle Tanrı’nın mutlak hâkimiyetinin kabul edilmesini önerir. Bireylerin cennetle ödüllendirileceği konusunu, Tanrı’nın bireye belirlediği yazgı ile tayin edilebileceği savını ileri sürer. Kalvinizm bir mezhep olarak ilkin Cenevre’de daha sonra Hollanda, İskoçya, Almanya ve Fransa’da kabul görür.

Merkantilizm kavramı 16. yüzyıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Merkantilizm, “ticari sistem” ya da “sınırlayıcı sistem” olarak literatüre geçmiş olsa da, sadece ticaretle sınırlı kalacak şekilde tanımlanmamalıdır, çünkü Avrupa’da 18.yüzyılın sonunda liberal düşüncenin de egemen olduğu evrede, ulus-devletlerin kurulmasına etkileri olmuştur.

Leonardo da Vinci bir başyapıt sayılan Son Akşam Yemeği (1495- 1498) adlı eserinde İsa’yı ana figür olarak betimleyen sanatçı, havarileri İsa’ya doğru dönmüş veya ona bakan şekilde ifadelerini resmederek, o anda yaşanan duyguyu yakalamaya çalışmıştır.

Johannes Gutenberg’in Mainz’da ilk uygulamasını yaptığı metal harflerle basım tekniği, 1455’de İncil’in basılmasını, daha sonra da farklı dillere çevrilmiş kopyalarının basımını sağlamıştır. Kısa bir sürede Avrupa’ya ve hatta Doğuya yayılan bu etkiyle, Osmanlı
İmparatorluğu’nda gayrimüslim vatandaşlar İstanbul’da 1493’de ilk matbaayı kurar. 16. yüzyılda gelişen matbaa sanatı teknikleriyle baskılar yaparlar.

İtalya’da yeniden doğuşun yaşandığı ilk kent Floransa’dır. Floransa, 15. yüzyılda Ortaçağda sanatı destekleyen ve çoğu kiliseye hizmet veren belli alanda uzmanlaşmış
kişilerden oluşan zanaatkârların korunduğu lonca sistemini ticari loncalar (arti) olarak sürdüren bir kenttir. Ekonomik gücünü Ortaçağdan beri elinde tuttuğu yün loncasıyla sağlar. 15.yüzyılla birlikte bankacılık sistemiyle güçlenen kentte, yönetimde de etkin olan zengin Floransalı aileleler (Strozzi, Bardi, Tornabuoni, Pazzi ve Medici aileleri) önemli katkılarda bulunurlar.

Italyan hümanizminde yazar Dante Alighieri (1265-1321) bir başlangıçtır. Bu nedenle Ortaçağdan çok Rönesans düşüncesine yakındır. İnsanın tutkularını, çelişkilerini, toplumdaki sıkıntılarını eserlerinde işlemiş ve skolastik eğitime ve ruhban sınıfının liderlerine eleştirel bakış açısıyla bazı çevrelerden tepki almıştır. Toskana dilinde yazan Dante’nin İtalyan diline katkısı büyüktür.

Siyaset felsefesi, toplum yönetimi konusunda ilkleri ortaya atan Floransa’da, aynı zamanda yönetici, diplomat, oyun yazarı olan Machiavelli (1469-1527) siyasetbilim alanında önemli bir isimdir. Medicis ailesinin Floransa’da yönetimde olmadığı 1498-1512’de görevde bulunan Machiavelli, siyasi ve politik gücün temellerini irdelediği kitabı Prens (Il Principe)’i yazar.

Rönesans döneminin başlangıcında, İtalyan sanatçılar Ortaçağın durağanlığını yıkarak, Klasik sanat üsluplarına geri dönüşle bu çağın dünya görüşüyle özdeşleşen sanat eserleri ortaya koymuşlardır. Bu dönem sanatçılarıyla ilgili bilgileri ve yorumları
kendisi de bir sanatçı olan sanat galerisi yöneticisi Giorgio Vasari’nin (1511-1574) sanatçıların hayatını kaleme aldığı Sanatçıların Hayatı (Le Vite de’ più eccellenti pittori, scultori, ed architettori) (1550) adlı eserinden edinmekteyiz.

Resimde Masaccio’nun gerçekleştirdiği yeniliği Filippo Brunelleschi (1377-1446) mimari alanda gerçekleştirir. Floransa’da Pazzi Kilisesi için tasarladığı kubbe, kendisinden önce süre gelen Gotik tarzın tam karşıtıdır. Yapının ön cephesini klasik dönem tapınak mimarisi etkisinde düzenleyip sütun, paye ve kemerleri kullanması bu çağın mimari uygulamasında kendi tarzının bütünsel örneğidir.

İngiliz filozof, bilim adamı, hukukçu, Francis Bacon (1561-1626), bilimsel metodolojinin temellerini atar. Başsavcı olarak görev yaptığı dönemde yazdığı eserler nedeniyle kariyeri sona ermiştir. Bilimsel yöntem ve şüphecilik üzerine savları günümüze dek etkili olmuştur. Bireyin doğa gözlemcisi olması gerektiğini vurgulayan Bacon, sorgulamaların deneylerle kavranması ilkesini savunur.

Avrupa’nın güç dengelerinin değişmesiyle ortaya çıkan yeni kapitalist anlayışın etkileri, yeni iş kolları, işçi kesimi, çalışma koşulları ve ticarette görülür. İlk kez Adam Smith (1723-1790) tarafından adlandırılan Merkantilizm kavramı 16. yüzyıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Merkantilizm, “ticari sistem” ya da “sınırlayıcı sistem” olarak literatüre geçmiş olsa da, sadece ticaretle sınırlı kalacak şekilde tanımlanmamalıdır, çünkü Avrupa’da 18.yüzyılın sonunda liberal düşüncenin de egemen olduğu evrede, ulus-devletlerin kurulmasına etkileri olmuştur

Alman rahibi ve Wittenberg Üniversitesi’nde felsefe ve ilahiyat (teoloji) profesörü Martin Luther (1483-1546) Protestan Reform Hareketini başlatan kişidir. 1517’de yayınladığı Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum adlı Doksan Beş Maddeden oluşan tezinde, Katolik dininde bireyin cezalandırılması ve günahlarından arınması ilkesine bağlı konular önemli eleştiri konusudur. Özellikle, bireyin para ödeyerek günahlarından arınması ilkesi ve uygulaması, dindar ve teoloji okumuş bireylerin karşı çıkmasıyla Reform Hareketi başlar ve bu süreç Luther’in tezinin haklılığını gösterir.

Yüzyıl Savaşlarının sonu, 1492, Avrupa’da yeni bir sosyal, ekonomik ve siyasi dönemin başlangıcı olarak kabul edilir.

Matbaanın bulunması (1450), İtalya Rönesansının etkilerinin kuzeye yayılmasını ve Kuzey Rönesansı’nın genişlemesini sağlamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda gayrimüslim vatandaşlar İstanbul’da 1493’de ilk matbaayı kurar. 16. yüzyılda gelişen matbaa sanatı teknikleriyle baskılar yaparlar.