KÜLTÜR TARİHİ

Selçuklu çağında; Darülhadis, (hadis öğretilen medrese), darülkura,(Kur’an okuma yöntemlerinin öğretildiği medrese), darüşşifa (sağlık ve tedavi hizmeti verilen yer) veya Bimarhane (ruh ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği yer) önemli eğitim ve kamu hizmeti üslenmiş kurumlardır.

Selçuklu medreseleri, genellikle şehrin odak noktasını oluşturan gösterişli mimari
kütlelerdir. Yüksek duvarlarıyla dışa kapalı, küçük pencereli, giriş cephesinde gösterişli bir taçkapı’ya sahip olan bu yapıların iç bölümleri eğitim amacına uygun
olarak şekillenmiştir.

Kısaca, kapalı avlulu ve açık avlulu olarak ayırabileceğimiz iki farklı tipi belirleyen unsur, yapının ortasındaki büyük hacmin örtülmesi ya da açık bırakılmasıyla ilgilidir. Kapalı avlulu tipler için, Konya’daki Karatay Medresesi (1250) ve İnce Minareli Medrese (1265) ilk akla gelen örneklerdir. Açık avlulu örnekler, Sivas Çifte Minareli (1271), Erzurum Yakutiye (13. yüzyıl sonu) medreseleri yanında sayısı daha artırılabilecek örneklerdir.

Yolun koşullarına göre, otuz ya da kırk kilometrede bir karşımıza çıkan kervansaraylar kaynaklarda, han/hangâh veya ribat adlarıyla geçer. Sanat tarihi terminolojisinde büyük ölçülü olanlarına “sultanhanı” adı verilmektedir.

Kümbet mimarisinde dikkati çeken anlamlı bir özellik toprak düzeyinin altındaki mezar odasıdır. Selçuklu kümbetlerinin birçoğunda gövdenin altına rastlayan kesimde bir mekân bulunmakta, mumyalık, cenazelik ya da kripta adı verilen bu odanın tavanı, üstteki mekânın döşemesi olmaktadır.

Selçuklu Camisi, enlemesine gelişen, çok destekli, düz çatıyla örtülmüş sade bir yapı tipi gösterir. 

Anadolu’da, batıdaki bölgelere doğru ilerledikçe mimari denemeler artmış, diğer yapı tiplerine göre en önemli değişim cami planlarında ortaya çıkmıştır.

İslâm kültürü çevresinde 9. yüzyıla kadar mezar anıtı görülmez. Ancak, Abbasi halifesi el-Muntasır için 862’de Samarra’da inşa edilmiş olan Kubbet’üs-Süleybiye
yeterince düşündürücü bir yapıdır.

Selçuklu çağına ait olan ve Kayseri'de bulunan Döner Kümbet 1276 yılında inşa edilmiştir.

Selçuklu sanatında görülen insan figürleri, esas olarak Uygur tipine dayanmakta, bir ölçüde balbalların heykelsi duruşu da tekrarlanmaktadır. Zaman içinde hızla azalan insan figürü, 14. yüzyıldan sonra sadece kitap sayfaları içinde kalmış, diğer alanlardaki uygulamalar büsbütün ortadan kalkmıştır.

Tarih geleneği Anadolu’daki Türk varlığını Selçuklularla başlatır. En azından Malazgirt ve 1071 tarihiyle simgelenen başlangıç, belki daha eskilere inen, adı konmamış göç dalgalarından biriydi. Doğru cevap A'dır.

Bilginin aktarılması, nitelikli insan kaynaklarının yaratılması Ortaçağ İslâm devletinin amaçladığı toplumsal yapı için kaçınılmazdı. Bilgi miktarının artması ve çeşitlenmesi, cami içinde hoca etrafında halka olarak ders dinleyen öğrencilerle sürdürülemezdi. Hadis, kelâm, fıkıh gibi din bilimlerinin öğretilmesi kadar, matematik, tıp, astronomi gibi fen bilimlerinin öğretileceği okullara ihtiyaç duyulduğundan, bu alanlarda eğitim veren medreselerin; darülhadis, (Dâr, mekân, yurt anlamına gelmektedir; hadis öğretilen medrese), darülkura,(Kur’an okuma yöntemlerinin öğretidiği medrese) darüşşifa (sağlık ve tedavi hizmeti verilen yer) veya Bimarhane (ruh ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği yer) gibi, işlev gösteren özel adlarla anılmaları, eğitimin farklı alanlarda uygulandığını anlatıyor. Doğru cevap D'dir.

Korunaklı bir konaklama tesisi olan kervansaray Roma yollarını takip eden yollar üzerinde kurulmuş ve ticaretin sürüdürülmesi ile birlikte genişletilmesine büyük katkı sağlayan yapılar olmuştur. Doğru cevap C'dir.

Sanat tarihi geleneğinde, “kümbet” olarak adlandırılan Selçuklu mezar anıtlarının önemli bir mimari grup teşkil ettiği, anıt mezar geleneğinin daha eski dönemlere dayandığı genellikle kabul edilir. Doğru cevap A'dır.

Dönemin belirleyici felsefesi tasavvuf felsefesidir. Bu konuda elbette hemen Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli isimleri önem kazanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Hacı Bektaş-ı Veli (Horasan, Nişapur 1210-Nevşehir 1271) “Makalat” adlı eserinde şeriat, tarikat, hakikat ve marifet adlarını verdiği dört kapı ve bu kapılara bağlı kırk makamdan söz eder. Bununla birlikte Şems-i Tebrizi'nin de aynı adla kaleme alınmış bir eseri bilinmektedir. Burada doğru cevap B'dir.

Yunus Emre Anadolu'nun Selçuklu Döneminde yaşamıştır. Doğru cevap A'dır.

Yunus Emre düşünceleriyle insanlığa bir Sevgi dersi vermiştir: “Sevelim, Sevilelim” sözleri Türk kültüründe ata sözü niteliği kazanmıştır. Yunus Emre dil duyuş ve düşünüş şairi, insanlığın ortak sesidir. Aruz ve hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerini “Divan” adlı eserinde ve Risalet-ün Nushiyye (Nasihatler Kitabı) adlı mesnevi türü eserinde toplamıştır. Doğru cevap C'dir.

Edebiyat geleneği açısından Selçuklu döneminin bir başka çarpıcı yanı “Battalname” gibi Bizanslılara karşı savaşan gazilerle ilgili destansı eserlerin yer aldığı Sözlü Halk Edebiyatında önemli eserlerin verilmesidir. Battalname, Battal Gazi ve başka gazilerin tarihsel kişilikleri çerçevesinde oluşmuş halk hikâyelerinin masalsı düşsel tarzda anlatılmasıyla oluşmuş, daha sonra düz yazı ya da şiir olarak kitaplaşmış eserlerin toplu adıdır. Doğru cevap B'dir.

Kitabınızın 71. sayfasında görüleceği üzere yukarıdaki söz V. Gordlevski'nin, 'Anadolu Selçuklu Devleti' isimli kitabından alınmıştır.

Birinci Haçlı Seferi, Avrupalılar açısından başarılı, Doğu için trajiktir. Haçlılar Kudüs’ü fethederek halkını kılıçtan geçirmişlerdir. İkinci Haçlı Seferi başarısızlıkla
sonuçlanmış; Üçüncü Haçlı Seferi ise, Selahaddin Eyyubi’nin Kudüs’ü tekrar ele geçirmesi üzerine düzenlenmiş ve ünlü İngiltere Kralı Aslan Yürekli Richard esir düşmüş ve affedilmiştir.