KÜLTÜR TARİHİ

1989’a gelindiğinde Doğu Avrupa’da komünist iktidarlar ardı ardına yıkılır. Eski Halk Cumhuriyetleri çoğul demokratik seçim sistemini benimserler. Yine
aynı yıl, Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Doğu Alman vatandaşlarının yoğun
tepkisi ve yurt dışına göçü karşısında, Berlin Duvarı’nın 28 yıllık tarihine son verilerek yıkılması Dünya Tarihinde yeni bir dönemin, hatta yeni bir yüzyılın başlangıcı olarak görülür.

Internet, 1985'ten beri kültürlenme ve medya-iletişim aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Cevap D şıkkıdır.

İlk memeli olarak klonlanan Dolly koyun kopyalaması da bu yöntemle İskoçya'da gerçekleştirilmişti. 1996 yılında Dr. Ian Willmut ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilen bu kopyalama bilim tarihi açısından önemli bir olay olarak görülmüş ve tüm dünyada büyük yankılar yaratmıştır. Cevap C şıkkıdır.

21. yüzyılın ikinci yarısında klasik estetik algı sorgulanarak estetiğin güzelle olan ilişkisi altüst edilir. Öncelikle öteden beri sanat deyince ilk akla gelen ustalığa, marifete itibar edilmez. Örneğin Andy Warhol, imgelerini eliyle çizmek yerine hazır popüler imgeleri kullanır.

70’li yılların sonlarında ortaya çıkan Yeni Dışavurumcular (neo-ekpresyonizm)
asıl etkinliğini 80’li yıllarda gösterdi. Minimalist ve kavramsal sanata karşı resmi
yeniden önemsenir kılmayı hedefleyen bu sanatçılar, öteden beri sanatın ötelemiş
olduğu, figür, cinsellik, sembolizm, tarihsel olaylar, mitoloji, anlatı, otobiyografi
gibi temaları, büyük boyutlu tuvallerde kalın ve kaba fırça kullanımıyla, renk ve biçim yetkinliğini öne çıkararak eserlerini yapıyorlardı. Örneğin Kiefer, Almanya’nın tartışmalı geçmişi, Mezopotamya, Eski Ahit’ gibi temalarla; Baselitz, alışkanlık ve beklentilerimizi altüst eden resimleriyle dikkat çekerler. Polke, Chia, Clemente, Cucchi, Fischl, Salle, Schnabel gibi sanatçılar bu anlayış içerisinde dikkat çeken diğer sanatçılardır. Cevap C şıkkıdır.

Popüler kültür nesnelerini yeniden üreterek, kitsch olanı, banal olanı sanata dahil eden Jeff Koons; köpekbalıklarını ve diğer hayvan ölülerini kullanarak
gerçekleştirdiği enstalasyonlarıyla Damien Hirst; gerçeklik duygumuzla oyun oynayarak realist aynı zamanda mekana sığmayan devasa heykelleriyle Ron Mueck; sponsorluk ilişkilerini eleştirel bir şekilde ele aldığı işleriyle Hans Haacke 21. yüzyılın önemli sanatçılarındandır. Öte taraftan performans sanatının babaannesi olarak bilinen Marina Abramoviç, Sterlach ve Orlan da en etkili yapıtlarını bu yıllarda gerçekleştirirCevap B şıkkıdır.

Bahsedilen romanların yazarı Umberto Eco'dur. Cevap B şıkkıdır.

Postmodern edebiyat olarak tanımlanan nitelemelerin Türk romanına yansıyan özelliklerini bazı yazar ve romanlarda görmekteyiz: Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar”; Orhan Pamuk’un “Cevdet Bey ve Oğulları” ve “Beyaz Kale” ile başlayan yazı serüvenü, Kara Kitap, Benim Adım Kırmızı ile çok okunan Nobel ödüllü bir yazar olmuştur; artık dünya dilerine çevrilecektir. Bu arada yeni isimler de çok okunanlar arasındadır. Bunlar arasında, Latife Tekin’in “Sevgili Arsız Ölüm”, Elif Şafak, “Mahrem”, Hasan Ali Toptaş “Bin Hüzünlü Haz” ile Türk romanının kilometre taşı olmaya hak kazanırlar.

1980 sonrası çekilen önemli filmler arasında Şerif Gören ve Yılmaz Güney’in 1982 tarihli Yol’u,Ömer Kavur’un 1986 tarihli “Anayurt Oteli”, Fatih Akın’ın Duvara Karşı’sı ve Nuri Bilge Ceylan’ın 2002 tarihli Uzak filmi ve elbette diğerleri sayılabilir.

Önemli filmler arasında Şerif Gören ve Yılmaz Güney’in 1982 tarihli Yol’u,
Ömer Kavur’un 1986 tarihli “Anayurt Oteli”, Fatih Akın’ın Duvara Karşı’sı ve
Nuri Bilge Ceylan’ın 2002 tarihli Uzak filmi ve elbette diğerleri sayılabilir. Cevap A şıkkıdır.

1980’lerden sonra dünyada meydana gelen büyük değişimler, dönüşümler bize nereye doğru gittiğimizi çok yeterli olmasa da göstermekte, en azından gözlemlerde bulunmamıza yaramakta ve 21. yüzyıla dair veriyi de içinde tutmaktadır. Bu nedenle, son 30 yıllık zaman dilimi, doğru bir yön bulabilmemiz açısından çok önemli görülmektedir.
Bu anlamda son 30 yılın en belirleyici faktörlerinden birisi kuşku yok ki Soğuk Savaş’ın sona ermesidir. Yaklaşık 40 yıl devam eden bu sürecin yaratmış olduğu gerginlik, nükleer tehdit, sosyalist ve kapitalist kamplaşma, dünyayı önemli derecede etkilemiştir. 80’li yıllardan itibaren SSCB ve Doğu Bloğu ülkelerinin geçmişten gelen ekonomik refah, özgürlük ve teknoloji sorunlarının çözümünde yeterince gelişmeler kaydedememesi, üstelik SSCB’nin bunlara eklenen başarısız bir Afganistan deneyimi, sonuçta SSCB’yi zor bir duruma sokmuştu. Bu zor koşullarda (1985) iktidara gelen Mihail Gorbacov, Glasnost (açıklık-şeffaflık) ve Perestroika (yeniden yapılandırma) politikalarıyla hızlı bir reform sürecini başlatır.

1989’a gelindiğinde Doğu Avrupa’da komünist iktidarlar ardı ardına yıkılır. Eski Halk Cumhuriyetleri çoğul demokratik seçim sistemini benimserler. Yine aynı yıl, Demokratik Almanya Cumhuriyeti, Doğu Alman vatandaşlarının yoğun tepkisi ve yurt dışına göçü karşısında, Berlin Duvarı’nın 28 yıllık tarihine son verilerek yıkılması Dünya Tarihinde yeni bir dönemin, hatta yeni bir yüzyılın başlangıcı olarak görülür. Berlin Duvarı, inşa edildiğinden beri, aynı kentin insanları arasına konulmuş gerçek bir sınır ve engelin sembolü olmuştu. Batıya geçmek isteyen çok sayıda insan canından olmuş ya da cezaevine atılmıştı. Duvar, acılı ayrılıkların duvarıydı. Bu nedenle de yıkılması gerçek bir özgürlük sembolüne dönüştürüldü.
Bugün de özgürlüğe olan bağlılığı unutmamak ve bu inancı diri tutmak için kutlamalar yapılmakta, yaşanan önemli bir olay olarak hafızalarda yaşatılmaktadır.

Sovyetler Birliği ve Doğu Bloğunun dağılması kuşku yok ki Amerika Birleşik Devletleri’nin 90’lı yıllarda süper-güç olmasını sağlamıştı. ABD, bu yıllarda ekonomik ve teknolojik gelişmede açık ara bir prestij sağladığı için, yeni-liberal kapitalist ekonominin dünyada yerleşmesinde rol oynamaya başladı.

Soğuk Savaş sonrası dönem hem örneği görülmemiş savaşlara hem de ırk ayrımı ya da ayrımcılık politikalarına sahne oldu. Irak, Yugoslavya, Afganistan, Filistin ve Ruanda’da da yaşananlar Yeni Dünya Düzeninin yeni olmayan gerçekleridir. Soğuk Savaş sonrasının ilk çatışması ABD’nin 1990’da Irak’a müdahale etmesiyle gerçekleşti.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER: 1944 yılında kurulan Birleşmiş Milletler (BM) uluslararası barış ve güvenliğin korunmasından sorumludur. Bütün üye ülkelerin katılımıyla Genel Kurul oluşur. Bünyesindeki en önemli Konsey olan Güvenlik Konseyi, beş daimi üyesi (her kararı veto etme hakları vardır) olan ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya ve on geçiçi üyeden (Genel Kurulda seçimle ve coğrafi denge gözetilerek) oluşur. Güvenlik Konseyi kararları üyeler için bağlayıcıdır ve BM, gerektiğinde ilgili maddelerin verdiği yetkiyle BM silah gücü kullanabilir. BM’in Ekonomik ve Sosyal Konseyi ise İnsan Hakları, Uyuşturucu Maddeler, Sosyal Kalkınma, Nüfus ve Kalkınma, Kadın, İstatistik,nSuç Önleme ve Adli Yargı, Sürdürülebilir Kalkınma, Bilim ve Teknoloji gibi alanlardan öncelikleri belirleyen, çalışmalar planlayan Komisyonlardan oluşur.

2005 yılında, Paris banliyösündeki olaylarda, Fransa’ya göç eden göçmenlerin ikinci ve üçüncü kuşak gençleri, “tam ve eşit vatandaşlık” haklarından mahrum edilerek “ikincileştirildiklerini” savlayarak şiddet içerikli çeşitli olaylar çıkarırlar. Şiddetin aldığı boyut benzersizdir, Lübnan asıllı Fransız yazar Amin Maalouf, bu olayı daha başka bir perspektiften bakarak ‘siyasi boşvermişlik’ olarak yorumlamıştır. Batı kültüründe eskiden var olan bu ötekileştirici realiteye, o topraklarda var olan ama kendisine yer bulamayan kitleler tarafından tepki gösterileceği artık açıklık kazanır.

Küresel çağda, ortaya çıkacak bir ekonomik kriz, birçok ekonomiyi beklenilmedik tarzda altüst etmekte, tüm dünya insanlarının yaşamını etkilemektedir. (Bu anlamda, 2008 ekonomik krizi küresel nitelikli bir krizdir, özellikle taşınmaz mallar sektöründe ani iflaslar yaşanmış, bankalar iflas etmiş, enflasyon yükselmiş, çalışanların gelirlerinde düşüşler gerçekleşmiştir).

Küreselleşme, ulusötesi hareketliliği, uluslararası ilişkileri ve bağımlılıkları artırmıştır. 1980’li yıllardan sonra ülkelerdeki yabancı yatırımlarda artışlar görülmüştür. Bu durum uluslararası alanda ekonomik bütünleşmede önemli bir canlanma meydana getirmekle birlikte, çokuluslu şirketlerin birçok ülkede aynı anda etki alanının büyümesine yol açmıştır.

2001’de Cenova’daki G8 zirvesini protesto için 300 bin kişi, aynı yıl Londra’da
düzenlenen savaş karşıtı eyleme aynı sayıda kişi katılmıştır.

Uzay araştırmaları farklı amaç ve alanlarda yapılmaktadır. Bunlar: bilimsel amaçlı programlar; haberleşme programları; yeryüzünü gözleme amaçlı programlar ve uzay araştırmalarına altyapı ve zemin hazırlamayı hedefleyen uzay taşımacılığı programları ile uzay istasyonu kurma programları şeklinde kategorize edilebilir. Bilimsel amaçlı uzay araştırmaları evrendeki fiziksel olayların anlaşılmasına ışık tutan, ülke ekonomilerine uzun vadede yarar sağlayan araştırmalardır. Haberleşme programları, telsiz-telefon, radyo, televizyon yayınlarının aktarılması sağlanmakta; dünyayı gözleme çalışmaları ise daha çok askeri, meteorolojik, tarım, madencilik ve çevre amaçlı programları içermektedir. Çölleşme, orman alanlarındaki değişim, ozon tabakasındaki değişimler, verimli/verimsiz toprakların dağılımı, suların kirlenmesi, volkanik aktivite gibi çevresel durumlar, bu çalışmalar sayesinde uydulardan izlenebilmekte; bu bilgiler ışığında da geleceğe yönelik yeni politikalar geliştirilebilmektedir.

JEAN BAUDRILLARD VE SİMÜLASYON: Baudrillard’a göre gerçek artık var olan bir şey değil, sürekli üretilen bir şeydir. Bir kökene bağlı rasyonel ya da referansa bağlı olması gerekmez. Günümüzde gerçek, işlemsel bir şekilde modeller aracılığıyla yeniden üretilen şeydir. Bunu da Baudrillard ‘hipergerçek’ yada ‘simülasyon’ (benzetim) olarak adlandırır. Simülasyonu tanımlarken Baudrillard hasta örneğinden hareket eder ve şöyle der. “Hastaymış gibi yapan bir insan, yatağa uzanıp bizi hasta olduğuna inandırmaya çalışır. Ama hastalık simülasyonu yapan kişi kendisinde semptomlar görmeye başlar”. Günümüzde pek çok insanın, sanal ortamı gerçek yaşammış gibi algılayıp tutkuyla ona bağlanmasını başka türlü nasıl açıklayabiliriz ki?

1960 sonrasının sanat anlayışı, kökenlerini yüzyılın başındaki Avangard akımlarda, özellikle de Dada’nın alaycı ve nihilist tavrında, Fütürizm’in ateşli eylemciliğinde ve en çok da Duchamp’ın hazır nesnesinde bulur. Dolayısıyla da yüzyılın ikinci yarısında klasik estetik algı sorgulanarak estetiğin güzelle olan ilişkisi altüst edilir. Öncelikle öteden beri sanat deyince ilk akla gelen ustalığa, marifete itibar edilmez. Örneğin Andy Warhol, imgelerini eliyle çizmek yerine hazır popüler imgeleri kullanır. Bunları teknisyenleri aracılığıyla “Factory” diye adlandırdığı atölyesinde mekanik yöntemlerle çoğaltımını yapar.
Tıpkı bir fabrika (factory) gibidir atölyesi. Yine Minimalistlerin çoğu, eserlerini sipariş vererek yaptırırlar. (Dan Flavin, eserlerinin kurgusunu tamamladıktan sonra projeyi elektrikçilere verir ve elektrikçiler sanatçının istediği projeyi uygularlar sadece.) Dolayısıyla, eserin bizzat sanatçısı tarafından üretilmiş olması da artık çok önemli görülmez. Önemli olan kimin gerçekleştirdiği değil, eserdeki yaratıcı düşüncenin kime ait olduğudur. Kavramsal bakış böyle gelişmeye başlar.

Marina Abramoviç 1997 yılında Venedik Bienalinde gerçekleştirdiği “Balkan Barok” isimli bir performansta, üç gün boyunca yüzlerce kanlı kemikten et sıyırır. Bu süre içinde, bienali gezmeye gelenler leş kokan bir manzarayla karşılaşır. Bu yapıt Soğuk Savaş sonrası Balkanlardaki vahşete duyarsız kalanlara eleştiriyi amaçlamaktadır.

Bu döneminde dikkat çeken yönlerinden biri de Adorno ve Horkheimer’in geliştirdikleri kültür endüstrisi kavramının yerli yerine oturtulmasıdır. Küreselleşmeyle birlikte yapıtın kamuoyuna sunumunda önemli bir değişim yaşanmış; endüstri ürünlerinin sunumunda geçerli olan tüm kural ve yöntemler kültür sanat için de geçerlilik sağlamıştır.

Yazarlar, çoğunlukla kendilerinden önceki anlatıların izini sürerler, onların parodisisıklıkla yapılır. Böylece metinlerarası göndermeler söz konusu olur ki, bu da p ostmodern romanı, kapalı tek bir anlatıdan uzaklaştırarak farklı anlam dokusunun ve
katmanlarının olduğu, yoruma açık bir yapıt haline getirir. Umberto Eco’nun Açık Yapıt isimli kitabı bu yaklaşımları kavramsallaştırır. Bu anlamda İtalio Calvino’nun Bir Kış Günü Eğer Bir Yolcu, Umberto Eco’nun Gülün Adı ve Foucault’un Sarkacı adlı romanları akla gelen ilk romanlardır. Öte taraftan mitoslarla gündelik yaşamın sadeliğini, karşıtlığını bütünleştiren Paul Auster; günümüz toplumlarında insanının yabancılaşmasını kara mizah ve düşsel yaşamı birleştirerek yapıtlarına yansıtan Thomas Pynchon; fantastik ve büyülü gerçekçiliği, kurguyu merkez alan bakışla John Bart yine bu tür eser veren yazarlar arasında yer alır.

Bu dönem sanatçıları kimi zaman toplumdaki her tür ayırımcılığı, kimi zaman toplumun klişeleşmiş alışkanlıklarını, kimi zaman da toplumsal yapıyı belirleyen gösterge ve kodları yapıtlarında irdeleyerek, bunlara yeni anlamlar yükleyerek sorgulamışlardır. Bu anlamda egemen olan tüketim kültürü ve medya eleştirisi dikkat çekmektedir., Barbara Kruger’in medyanın dilini kullanarak, popüler kültürün yarattığı cinsiyet ayrımcılığını eleştiren işleri; Jenny Holzer’in tüketim kültürünün yarattığı birey tipine yönelik eleştirilerini, kendisine ait sözleri görünür kılarak sergilediği elektronik panoları; Cindy Sherman’nın farklı kimliklere bürünerek çektiği fotoğraflarla gerçek kimliğini belirsizleştirdiği eserleri; Sherrie Levine’nın erkek sanatçıların bilindik eserlerini kopyalayarak kendine maletmesi, tüketim kültürü ve medyanın güvenirliğine, bilgiyi manipüle edebilmesine, önerilenin yapaylığına yöneltilmiş önemli eleştiriler olarak dikkat çekmektedir.