KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

İlk macerası 1926’da İngiltere’de John Logie Baird’le başlayan ve başta Fransa ve ABD’de kısa aralıklarla hızla gelişen televizyon, İkinci Savaş sonrasında evlerdedir. 1960’lı yıllarda kullanım doruk noktaya ulaşarak radyonun elinden hem prestijini hem de reklam gelirini alacaktır. Daha sonra da sinemanın tahtına göz dikecektir. Televizyon teknolojisi durmak bilmez teknolojisiyle ülkelerin kültürel manzarasını değiştirir; dilsel birliği sağlar, “küresel kasabanın” ilk örneğidir. Ama bazı bilim adamlarına göre de “iletişimin doğasını temelden değiştirdiği gibi, sözün ve görüntünün gücünü kanıtlamıştır. Bu nedenle televizyon 70’li yıllardan itibaren basit bir iletişim aracı olmanın ötesinde, eğlence kültürünü de içererek popüler kültürün taşıyıcısı olmuştur.

Hasan Pulur (1932-2015) Cumhuriyet dönemi yazarlarındandır.

Elektroniğin kullanım alanı kısa zamanda televizyon, radar, uydu ve mobil haberleşme sistemlerinden bilgisayarlara, elektronik optik sistemlerden tıp elektroniğine ve mikrodalga sistemlerine kadar yansır ve kara, hava deniz ve uzay araçlarında olağanüstü bir gelişim sağlanır.

Felsefe alanında analitik felsefe gitgide bilimsel bir düşünme yöntemi olarak gelişir. Edmund Husserl’ın öncülük ettiği fenomonolojinin amacı, bilginin temeline ulaşabilmek için kesin olanı, gerekli olanı ve mutlak olanı sorgulamaya dayanır.

Walter Benjamin ve Erich Fromm Frankfurt okulu temsilcileridir.

Yazarlar, sanatçılar ve aydınlar, çağdaş Türk kültürü üzerinde her zaman etkili olmuştur. 1960’lardan itibaren toplumcu eğilimli edebiyat ve sanat görüşü güç kazanır. Ama aynı zamanda idealist Doğu Batı sentezini amaçlayan (Başta Yahya Kemal olmak üzere Tarık Buğra Küçük Ağa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur) gibi önemli yazarlarımız da vardır. Nurullah Ataç’la temelleri atılan deneme ve eleştiri türleri Fethi Naci, Adnan Benk, Tahsin Yücel’in eserleriyle eleştirel inceleme özelliği kazanır ve önemli eleştiri kitapları yayınlanır.

Bu yüzyılın buluşları ve icadları çarpıcıdır: İlk yapay ipek (1903), elektrokardiografi (1903), otomatik şişe yap›m makinesi (1907); İngiltere’de tank yap›m› (1916); Verem Aşısı (1921), ilk Televizyon aygıtlar› (1923); ilk renkli foto¤raf denemeleri (1925- 1935); Sentetik kauçuk (1927); ilk antibiyotikler (1928); Naylon (1930); Yapay Radyoaktivite, Frederic ve Irene Jolie-Curie tarafından, (1934); ilk tükenmez kalem (1938, ama seri üretimi 1958’de); ilk bilgisayar çalışmaları, (1941); ilk mikro dalga fırın (1946); ilk elektronik alet, transistor, (1947); ilk uydunun uzaya gönderilmesi (Sovyetler) (1957); ilk enformatik uzak bağlantı, (1965); Hepatit B aşısı (1975); İlk hızlı tren, (1981).

Ardı ardına gelen yenilikler ise yeni bir Türkiye kimli¤inin do¤aca¤›n›n kesin göstergeleridir: Medeni Kanun kabul edilir, Arap alfabesinden Latin alfabesine geçilir; eğitim-öğretim kurumlar› birleştirilir. Kültürel alanda 1932’de açılan Halkevleri (Halkodalar›) kısa zamanda ülke çapında yaygınlaşır. Ülkenin evlatlar› ilk sanatsal etkinlikleri, ilk mesleki beceri kurslarını buralarda izlerler. İstanbul Üniversitesi’nde yeni reformlar yapılarak özellikle Hitler rejiminden kaçan yüz elli dolayında yabancı öğretim üyesine kucak açılır. Yeni bilim kürsüleri kurulur. Sosyal hayat kökten bir değişime girmenin, bir bakıma laik, açık bir toplum olmaya yönelmenin hem mutluluğunu hem sancılarını yaşamaktadır. Tek parti rejiminin uzun süre devam etmesi de demokraside gecikmeyi getirmiştir.

1948’de İsrail devletinin kurulmasıyla Orta Doğu tekrar kaynamaya başlar. Kutsal toprak Kudüs özel bir statü kazanır. Arap devletleri artık silahları ellerindedir. 1956 Sina Savaşından sonra bölgede Arap Milliyetçiliği gelişir. 1969’da Yaser Arafat’ın Filistin Kurtuluş Örgütünü (FKÖ) kurmasıyla bağımsızlık mücadelesi hız kazanır ve hatta dünya ilk kez bu örgütle uluslararası terörizmi tanır. 1973 savaşından sonra on Arap ülkesi (OPEC) birleşerek petrolün fiyatını iki kat artırır ve dünya ciddi bir ekonomik krizle yüzleşir.

Ülkemizde Milli Mücadele öncesi de aktif olan İstanbul basını, Kurtuluş Savaşının başlamasıyla iki farklı düşünsel kutupta yerini belirler. Bu gazetelerin ünlü yazarları arasında Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Emin Yalman, Falih Rıfkı Atay, Yakup Kadri sayılabilir.

Kültür endüstrisinin yaygınlaşmasıyla, kitle iletişim araçlarının güçlenmesi ve televizyon kanallarının çoğalmasıyla kitle kültürü önemli bir seyir izler. Buna paralel olarak da büyük prodüksiyonlar (sinema ve sahne sanatlarında), büyük çaplı sanatsal etkinlikler, sanat eserlerinin seri üretimi ve röprodüksiyon hızla gelişir. Doğal olarak kentlerin kültürel hayatı da değişir; modern yaşam tarzlarının, ekollerin, modanın, yeni stillerin merkezi metropol kentler doğar. Endüstri tasarımının gelişmesiyle, sanayi ürünü nesneler estetik bir metadır artık. Satışa sunulan meta, tasarımıyla yani görünüşüyle, biçimiyle ve işlevsel yapısıyla, estetik hoşlanma ve haz nesnesi olur. Metanın bu estetik görünüşü tüketim kültürünün hızını artıracaktır. Talep yoğunluğu, kaçınılmaz biçimde ekonomik amaca hizmet eder ve yeni trendleri ve çeşitliliği beraberinde getirir.

Tıp alanında 1940- 1950 yılları zorlu yıllardır. Savaş milyonlarca insanın sağlığını bozmuş hatta yıkıma uğratmıştır. Birçok yerde baş gösteren bulaşıcı hastalıklar (tifüs, sıtma ve grip salgını) yeni virüslere davetiye çıkarır, verem yaygınlaşır. Çiçek hastalığı, tetanos, tifo ve paratifo, difteriye karşı aşılar ve ilaçlar geliştirilir.

Bunun ilk örneğini 1930’lardan itibaren Walter Benjamin, Theodor W. Adorno ve daha sonra da Jürgen Habermas ve Herbert Marcuse gibi düşünürlerin başını çektiği Frankfurt Ekolü verir. Onlara göre, kültür ve iletişim alanında farklı bir sürece girilmektedir.

Birinci savaş öncesi, Fransa, yeni bir isim ve yeni bir akımla tanışır. Picasso’nun Avignonlu Kadınlar (1907) adlı eseri sanatta alışılmış normları altüst eder. 1950’lerden itibaren post-modern sanatın ilahı olacak olan Marcel Duchamp, sanatta ilk ready-made (hazır yapım) olan “Bisiklet Tekerliği” (1915) sergiler. Ayrıca, bir pisuarı ters çevirerek “Çeşme” adıyla sergilemesi (1917) ve Leonardo da Vinci’nin Mona Lisa’sına bıyık takması postmodern sanatın temellerini atacaktır yıllar sonra. Ayn› yıllarda Fransız romancı Marcel Proust yedi ciltlik devasa eseri “Kayıp Zamanın izinde” ile romanda kurgu ve öyküleme tekniğini değiştirecek ve dünya roman sanatına damgasını vuracaktır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

20. yüzyılın en önemli ideolojik hareketlerinden olan 1917 Ekim devriminin kuramcısı Lenin dir

Kurtuluş mücadelesine girilmesi, yeni Türkiye kimliği ile oluşan yeniliklerden sayılamaz

Sovyet Rusya'da B. Pasternak tarafından yazılan ve devrimin ardından yasaklanan eser, Doktor Jivago'dur