KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 34

16. yüzyılda İstanbul’daki esnafı, İstanbulluları görece-ğimiz diğer önemli resimli bir elyazması ise III. Murat’ın şeh¬zadelerinin sünnet düğünü tö¬renlerini anlatan Surname-i Hümayun adlı minyatürlü el yazmasıdır. Surname’ de sad¬razamın, vezirlerin düğün do layısıyla verdikleri armağanlar, ziyafetler, kurulan otağlar, halka açık eğlenceler, kandiller, havai fişek gösterileri, esnaf alayları, gezdirilen gümüş ya da şeker gibi maddelerden yapılan nahıllar, güreş, at yarışı, cambaz, hokkabaz, kol oyunları gi¬bi gösteriler ayrıntılarıyla anlatılır. Haftalarca süren bu tür eğlenceleri yazma işi bir yazara görev olarak verilirdi.

Fatih ve dönemini Yunanca yazmış olan Fatih’in tarihçilerinden Rum asıllı Kritovulos “Yunancadan Arapçaya çevrilmiş olan eserleri okur, bilginlerle bunları tartışırdı. Özellikle Yunan filozof Aristoteles ve Stoik felsefe ilgisini çekerdi” der. Aristoteles düşüncesi Akdeniz dünyasında uzun süre hâkim olmuş bir düşüncedir. Rönesans döneminde Neo-Platoncu düşünceyle beraber 19. yüzyıla kadar etkileri devam etmiştir. Maveraünnehir doğumlu ve Bağ¬dat’ta eğitim gören düşünür Farabi (870-950) ise bu düşünürü İslam felsefesi ile birleştirmeye çalışmıştır. Farabi’nin düşüncesi Aristo felsefesine dayanan akılcı bir felsefedir.

Osmanlı kentlerinin oluşumu Külliyeler sayesinde biçimlenir. Sosyal yardım, imaret: medrese öğrencilerine ve yolculara bedava yemek dağıtılan yer; tabhane: misafirhane; darüşşifa: hastane; hamam; kervansaray: kervanların ve yolcuların konakladığı yer; eğitim medrese; darülkurra: Kuran’ın incelendiği okul; darülhadis: peygamberin sözleri olan hadislerin öğretildiği okul; sıbyan mektebi: ilkokul; din (cami, mescit, türbe, zaviye, tekke) ve ticaret (şehir içi hanı, bedesten, arasta, kapalı çarşı, dükkân) işlevlerini karşılayan Osmanlı kurumlarını içeren değişik işlevli yapıların aynı bani (kurucu veya yapan kifli) tarafından inşa ettirilip aynı vakfiyede yer alması ile oluşan Külliyeler banisinin adı ile anılır ve çevrelerinde mahallelerinin oluşumunu sağlayarak, mahalleye adını verir.

Türk Halk Edebiyatı halkbilimcilere zengin bir kaynak oluşturmaktadır. Bugün bile bir halk kahramanı ve uluslararası bir isim olan Nasreddin Hoca’yı (13.-14.yy) unutmamak gerekir. Keskin zekâsıyla, “taşı gediğine koyan” özgün söylemiyle, insanların toplum, siyaset, aile, ticaret ve dostluk-komşuluk ilişkilerini hicvederek güldüren ama aynı zamanda düşünmeye sürükleyen bu isim, toplumumuzda mizahın efsanevi ismi olmuştur. Fıkralarındaki birey (eşeği, kendisi ve diğerleriyle macerası),toplum (hocalar, cemaat, pazar yerleri), din (riyakarlık), adalet (kadılar) imajı aynı zamanda tarihsel belge niteliğindedir.

Halk şiiri ise, Oğuz Türklerinden beri saz eşliğinde diyar diyar gezen şairlerin söylediği şiir türüdür.

12. ve 13. Yüzyıllarda yazılan Arapça ve Farsça birçok kitap, 14. ve 15. yüzyıllarda tekrar tekrar kopyalanmış, kısaltılmış, çevrilmiş veya şerhedilmiştir. Nasihatname niteliğinde olan bu kitaplarda yöneticinin nasıl olması gerekliliği (mert yaradılışlı, yüce gönüllü,yiğit) hakkında da bilgi vardır. Mercimek Ahmet’in çevirdiği Kabusname bu tür bir eserdir.

14.yy’dan Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına dek sürdürülen ve çalgılarıyla (kös, davul, çevgan, zurna, zil, nakkare), besteleri, bestecileriyle, sağ ayak yürüyüşüyle başlayan görkemli korosu ve topluluğuyla heyecan verici coşkulu bir üsluba sahip olan ve askeri müzik türü içinde yer almasına rağmen, Avrupa müziğini (örneğin Mozart’ı) etkileyerek “alla turca” (alaturka) stilin doğmasına yol açan müzik türü Mehter Müziğidir. Sayfa 135 te mavi alan içinde verilmiştir.

Gentile Bellini (1429-1507) Rönesans döneminde Venedik’te yaşamış İtalyan bir ressamdır. 1478 yılında Venedik Cumhuriyeti tarafından Fatih Sultan Mehmet’in portresini yapmak üzere İstanbul’a gönderilmiştir.

Madalyonda Fatih’in at üstündeki betimlemesi, 1438 yılında sanatçı Pisanello tarafından Bizans İmparatoru Paleologusu at üstünde gösteren betimleme ile aynıdır. Bu, Fatih’in Osmanlı Sultanı olduğu kadar, Doğu Roma’nın da lideri olduğunu görsel olarak göstermektedir.

Klasik Osmanlı mimarisinde ölçüler, ağırlıklar, yapıların duvar kalınlıkları, pencere açıklıkları gibi öğelerin standartlaşması II. Beyazıd döneminde olmuştur.

E

Osmanlı devleti kuruluş ve fetihler döneminde (XIV - XV. YY) etkili olarak Türkçeyi kullanmaktadır.

Osmanlı kent yapısının en önemli sosyal, dini, ticari yapılar topluluğu olan külliyeler, varlığını ve işleyişini vakıf sistemi ile sürdürür.

Bizans mimarisinde duvar bezeme düzeninde yaygın olarak kullanılan tuğla malzeme Erken Osmanlı mimarisinde Bursa ve çevresinde devamlılık gösterir.

Osmanlı devletinin kuruluş ve genişleme döneminde özellikle (Semavi Eyice'nin tanımlaması ile) zaviyeli camiler dikkat çeker. Zaviyeli yapılar, dini eğitim, imaret, konaklama gibi çok işlevi yerine getirebilecek yeterliktedir.

Fatih Sultan Mehmet Osmanlı gücünü Akdeniz'de sağlayabilmek amacı ile Venedik ile savaşmıştır.

Fatih Sultan Mehmet döneminde sarayda kurulan bezeme, hat sanatı, tezhip, minyatür gibi el sanatlarının hem eğitimi hem de uygulamasını sağlayan devlet kurumu Nakkaşhanedir.

II. Bayezit, Avrupa kültürüne değer vermeyip katı dini anlayışı savunmak konusunda babasından farklı nitelikte davranmıştır.

Vakfiyeler, Ehl-i Hiref teşkilatını ve bu teşkilata bağlı çalışanları tanımamıza belge olabilecek niteliklerden değildir.

III. Murat dönemini anlatan Surnameyi Seyyid Lokman hazırlamıştır.