KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Selçukluda Halk yerleşik değil göçebe bir hayat sürmekte idi.

Uzun zaman içinde işlevi değişmediği halde, sürekli genişletme endişesi, yapı bünyesine çeşitli müdahalelerin yapılmasını gerekli kılmıştır. Kervansaray ve medreselerin çoğu özgün durumlarını korudukları halde camii ve mescidler için aynı şeyler söylenemez.

Kubbenin büyümesi, minarenin konumu ve son cemaat yeri gibi unsurların gelişmesi 14. yüzyıla doğru ortaya çıkan yeniliklerdir.

Kapalı avlulu tipler için, Konya’daki Karatay Medresesi örnek gösterilebilir.

Kümbetlerin biçim ve anlam olarak, Asya göçebe geleneklerinden kaynaklanmış olabileceği konusu uzun süredir gündemdedir

Geometrik kompozisyonlar selçuklu sanatının tipik özelliklerindendir.

İslam dünyasının fıkıh, kelam, tefsir ve hadisçi din bilginlerinin birçoğu bu dönemde yetişmiştir. Bunlar arasında İran kökenli Gazali, Kuseyri gibi isimler sayılabilir. Dönemin belirleyici felsefesi tasavvuf felsefesidir.Bu konuda elbette hemen Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli isimleri önem kazanmaktadır.

I. Haçlı Seferi 1096 yılında gerçekleşir. Süleyman Şah (1077-1086) döneminde kutsal Hıristiyanlık merkezi İznik alınmıştır. I. Kılıç Arslan (1092-1097) I. Haçlı Seferinde (1096) mücadele etmiştir.

Merkezi devlette görevli memurlar ve orduda maaşlı askerler vardır. Merkezi devlet işleri Vezirin başkanlık ettiği Divan-ı Âli (Büyük Divan) adı verilen bir kurulda görüşülür ve karara bağlanırdı.

Bimarhane ruh ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği yerdir.

Ulu Cami (Cami-i Kebir) her şehrin başlıca toplanma yeri olduğundan toplumsal ve siyasal merkez niteliğindedir.

Eğitimin amaçları doğrultusunda belirlenen okulların şehir merkezlerinde kalıcı kurumlara dönüştürülmesi, genel olarak medrese dediğimiz yapılarla mümkün kılınmıştır. Kuruluş amacı, eğitim konusu, görevlilere ödenecek para ve öğrenci sayısının yer aldığı kuruluş metni bir vakfiye halinde düzenlenir. Bütün bu ayrıntıları maddeler halinde belirleyen bir vakfiye metnini şahitler de imzalamaktadır. Medresenin, yöneticiler ve varlıklı kişiler tarafından kurulduğunu bu belgelerden anlıyoruz.

Medreseler kapalı avlulu ve açık avlulu olarak ayırabileceğimiz iki farklı tipi belirleyen unsur, yapının ortasındaki büyük hacmin örtülmesi ya da açık bırakılmasıyla ilgilidir. Kapalı avlulu tipler için, Konya’daki Karatay Medresesi (1250) ve İnce Minareli Medrese (1265) ilk akla gelen örneklerdir.

Yollar üzerinde kervanların dinlenmesi ve gecelemesi için inşa edilmiş büyük hanlara “kervansaray” adı verilir. Bu yapılar, yolcuları ve ticari eşyayı korumak üzere müstahkem yapılmış binalardır. İç kısımda, yolcuların gecelemesi için
ocaklı koğuşlar, eşya konmak üzere depo hacimleri, nalbant, berber, hamam gibi hizmet ve bakım üniteleri yer alır. Çoğunda bir mescid de bulunmaktadır

Selçuklu sanatında görülen insan figürleri, esas olarak Uygur tipine dayanmakta, bir ölçüde balbalların heykelsi duruşu da tekrarlanmaktadır. Zaman içinde hızla azalan insan figürü, 14. yüzyıldan sonra sadece kitap sayfaları içinde kalmış, diğer alanlardaki uygulamalar büsbütün ortadan kalkmıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli (Horasan, Nişapur 1210-Nevşehir 1271) “Makalat” adlı eserinde şeriat, tarikat, hakikat ve marifet adlarını verdiği dört kapı ve bu kapılara bağlı kırk makamdan söz eder. Tanrısal gerçeğe ancak sevgi yoluyla varılacağı,
bütün insanların kardeş oldukları, kişi ile Tanrının özdeşliği görüşlerini savunmuştur. Türk sufi ve Bektaşilik tarikatının piri kabul edilen Hacı Bektaş, Yeniçeri ocağının da simgesi olmuş bir isimdir.

Hacı Bektaş-ı Veli (Horasan, Nişapur 1210-Nevşehir 1271) “Makalat” adlı eserinde şeriat, tarikat, hakikat ve marifet adlarını verdiği dört kapı ve bu kapılara bağlı kırk makamdan söz eder. Tanrısal gerçeğe ancak sevgi yoluyla varılacağı, bütün insanların kardeş oldukları, kişi ile Tanrının özdeşliği görüşlerini savunmuştur. Türk sufi ve Bektaşilik tarikatının piri kabul edilen Hacı Bektaş, Yeniçeri ocağının da simgesi olmuş bir isimdir.

Alman rahibi ve Wittenberg Üniversitesi’nde felsefe ve ilahiyat (teoloji) pro­fesörü Martin Luther (1483-1546) Protestan Reform Hareketini başlatan kişidir. 1517’de yayınladığı Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum adlı Dok­san Beş Maddeden oluşan tezinde, Katolik dininde bireyin cezalandırılması ve günahlarından arınması ilkesine bağlı konular önemli eleştiri konusudur. Özel­likle, bireyin para ödeyerek günahlarından arınması ilkesi ve uygulaması, dindar ve teoloji okumuş bireylerin karşı çıkmasıyla Reform Hareketi başlar ve bu süreç Luther’in tezinin haklılığını gösterir

İlk kez Adam Smith (1723-1790) tarafından adlandırılan Merkantilizm kavramı 16. yüz­yıldan itibaren 19.yüzyıla dek sürecek olan bir dönemin başlangıcını oluşturur. Merkantilizm, “ticari sistem” ya da “sınırlayıcı sistem” olarak literatüre geçmiş olsa da, sadece ticaretle sınırlı kalacak şekilde tanımlanmamalıdır, çünkü Avrupa’da 18.yüzyılın sonunda liberal düşüncenin de egemen olduğu evrede, ulus-devletle­rin kurulmasına etkileri olmuştur

İtalyan Rönesansının etkileri önce Flemenk bölgesinde görülür. Jan Van Eyck (1389- 1441) kuzey resim sanatında gerçekçiliğin uygulayıcısıdır. Arnolfini’nin Evlenmesi adlı eserinde gerçekliği detaylarda vererek yağlıboya tekniğini geliştirdiği gözlemlenir. Eserde tüccar Alnolfini ve karısının evlenmelerinin temsili dışında odada bulunan her detay tuvale yansıtılmıştır. Sanatçı duvara Latince olarak “Johannes de Eyck fuit hic” yazmış ve tablodaki anı ölümsüzleştirmek istemiştir. Ayrıca çağın yeni iç mekân akse­suarı olan aynadan tüm sahne ters bir biçimde gözlenir. Tabloda yer alan köpek, bağlı­lığı ve ev yaşantısını, takunyalar ise kutsal anı sembolize eden elemanlardır.