KÜLTÜR TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Selçuklu kültürünün mimarlık ve plastik sanatlara ilişkin göstergeleri 11. yüzyıl
ortalarından başlayıp, yaklaşık 13. yüzyıl sonuna kadar süren bir üslup devresi
halinde kendini belli eder.Doğru cevap ''E'' şıkkıdır.

Selçuklu camileri, şehirlerin odak yapıları olarak, yönetim binaları hatta saraylardan daha önemli konumdadırlar. Ulu Cami (Cami-i Kebir) her şehrin başlıca toplanma yeri olduğundan toplumsal ve siyasal merkez niteliğindedir.Doğru cevap ''B'' şıkkıdır.

Yollar üzerinde kervanların dinlenmesi ve gecelemesi için inşa edilmiş büyük hanlara “kervansaray” adı verilir.Doğru cevap ''D'' şıkkıdır.

Plan ne olursa olsun, koni ya da piramidal örtülü mezar anıtlarına kümbet adı verilir.Doğru cevap ''C'' şıkkıdır.

Dönemin belirleyici felsefesi tasavvuf felsefesidir.Doğru cevap ''A'' şıkkıdır.

Papa Innocentius Avrupa’yı sefere çağırmış, ancak ordudaki kozmopolit yapı karışıklığa neden olmuş ve Kudüs’e gitmek yerine Konstantinopolis işgal edilmiş; şehir talan edilmiş ve fazla yaşamayan Katolik Latin İmparatorluğu kurulmuştur. IV. Sefer, Batı ile Doğu Hıristiyanları arasında net bir kopuştur ve Katolik ve Ortodoks Kiliselerinin birleşemeyeceğinin göstergesidir. Bundan böyle, Doğulu Hıristiyanların Batılılara olan düşmanlığı artacak ve net bir güvensizlik başlayacaktır.

Selçuklu çağında; Darülhadis, (hadis öğretilen medrese), darülkura,(Kur’an okuma yöntemlerinin öğretildiği medrese), darüşşifa (sağlık ve tedavi hizmeti verilen yer) veya Bimarhane (ruh ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği yer) önemli eğitim ve kamu hizmeti üslenmiş kurumlardır.

Selçuklu medreseleri, genellikle şehrin odak noktasını oluşturan gösterişli mimari
kütlelerdir. Yüksek duvarlarıyla dışa kapalı, küçük pencereli, giriş cephesinde gösterişli bir taçkapı’ya sahip olan bu yapıların iç bölümleri eğitim amacına uygun
olarak şekillenmiştir.

Kısaca, kapalı avlulu ve açık avlulu olarak ayırabileceğimiz iki farklı tipi belirleyen unsur, yapının ortasındaki büyük hacmin örtülmesi ya da açık bırakılmasıyla ilgilidir. Kapalı avlulu tipler için, Konya’daki Karatay Medresesi (1250) ve İnce Minareli Medrese (1265) ilk akla gelen örneklerdir. Açık avlulu örnekler, Sivas Çifte Minareli (1271), Erzurum Yakutiye (13. yüzyıl sonu) medreseleri yanında sayısı daha artırılabilecek örneklerdir.

Yolun koşullarına göre, otuz ya da kırk kilometrede bir karşımıza çıkan kervansaraylar kaynaklarda, han/hangâh veya ribat adlarıyla geçer. Sanat tarihi terminolojisinde büyük ölçülü olanlarına “sultanhanı” adı verilmektedir.

Kümbet mimarisinde dikkati çeken anlamlı bir özellik toprak düzeyinin altındaki mezar odasıdır. Selçuklu kümbetlerinin birçoğunda gövdenin altına rastlayan kesimde bir mekân bulunmakta, mumyalık, cenazelik ya da kripta adı verilen bu odanın tavanı, üstteki mekânın döşemesi olmaktadır.

Selçuklu Camisi, enlemesine gelişen, çok destekli, düz çatıyla örtülmüş sade bir yapı tipi gösterir. 

Anadolu’da, batıdaki bölgelere doğru ilerledikçe mimari denemeler artmış, diğer yapı tiplerine göre en önemli değişim cami planlarında ortaya çıkmıştır.

İslâm kültürü çevresinde 9. yüzyıla kadar mezar anıtı görülmez. Ancak, Abbasi halifesi el-Muntasır için 862’de Samarra’da inşa edilmiş olan Kubbet’üs-Süleybiye
yeterince düşündürücü bir yapıdır.

Selçuklu çağına ait olan ve Kayseri'de bulunan Döner Kümbet 1276 yılında inşa edilmiştir.

Selçuklu sanatında görülen insan figürleri, esas olarak Uygur tipine dayanmakta, bir ölçüde balbalların heykelsi duruşu da tekrarlanmaktadır. Zaman içinde hızla azalan insan figürü, 14. yüzyıldan sonra sadece kitap sayfaları içinde kalmış, diğer alanlardaki uygulamalar büsbütün ortadan kalkmıştır.

Tarih geleneği Anadolu’daki Türk varlığını Selçuklularla başlatır. En azından Malazgirt ve 1071 tarihiyle simgelenen başlangıç, belki daha eskilere inen, adı konmamış göç dalgalarından biriydi. Doğru cevap A'dır.

Bilginin aktarılması, nitelikli insan kaynaklarının yaratılması Ortaçağ İslâm devletinin amaçladığı toplumsal yapı için kaçınılmazdı. Bilgi miktarının artması ve çeşitlenmesi, cami içinde hoca etrafında halka olarak ders dinleyen öğrencilerle sürdürülemezdi. Hadis, kelâm, fıkıh gibi din bilimlerinin öğretilmesi kadar, matematik, tıp, astronomi gibi fen bilimlerinin öğretileceği okullara ihtiyaç duyulduğundan, bu alanlarda eğitim veren medreselerin; darülhadis, (Dâr, mekân, yurt anlamına gelmektedir; hadis öğretilen medrese), darülkura,(Kur’an okuma yöntemlerinin öğretidiği medrese) darüşşifa (sağlık ve tedavi hizmeti verilen yer) veya Bimarhane (ruh ve sinir hastalıklarının tedavi edildiği yer) gibi, işlev gösteren özel adlarla anılmaları, eğitimin farklı alanlarda uygulandığını anlatıyor. Doğru cevap D'dir.

Sanat tarihi geleneğinde, “kümbet” olarak adlandırılan Selçuklu mezar anıtlarının önemli bir mimari grup teşkil ettiği, anıt mezar geleneğinin daha eski dönemlere dayandığı genellikle kabul edilir. Doğru cevap A'dır.

Dönemin belirleyici felsefesi tasavvuf felsefesidir. Bu konuda elbette hemen Mevlana, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli isimleri önem kazanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Mevlana Celaleddin Rumi(1207 Afganistan Belh-1273 Konya) Anadolu'da Selçuklu Döneminde yaşamıştır. Doğru cevap D'dir.