KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ

Elimizde bir takım veriler var: Bir yanda fırsatlar duruyor, diğer yanda ikili karşıtlıklar. Bu fırsatlara erişimde nerede eşitsizlik varsa, orda ikili karşıtlık toplumsal kimliğe dönüşüyor. Bu kimlikler hayatın içinde, hareket halinde birbirleriyle durmaksızın karşılaşıyorlar. Bu karşılaşmalar bize adına “kültür” dediğimiz olguyu veriyor.

Çoklu kültürlerin kabulü ve ilerletilmesi olarak tarif edilen çokkültürcülük, siyasal bağlamlara uygulandığında herhangi bir etnik, dinsel ya da kültürel cemaat öne çıkartılmadan her bir cemaatin siyasal sistem içinde yer alması, kültürel alanda da bir değerler hiyerarşisi yaratılmadan varlıklarını sürdürmelerine olanak tanınması olarak anlaşılıyor.

Üçüncü kuşak haklar, çevre haklar›, kültürel haklar, insanlığın ortak varlığından faydalanma ve uluslararası barış ortam›nda yaşama gibi haklard›r.

“Öteki” kimlikler, “asıl” kimlikler tarafından baskı altında tutulabilirler

3 Ağustos 2002

Kültürel hakların başında da anadil hakkı gelmektedir. Bu, yurttaşların anadillerini kullanma ve geliştirme hakkı şeklinde özetlenebilir. Bilindiği gibi bu husus Avrupa Birliği tarafından adaylık başvurusunda bulunan ülkelerin önüne Kopenhag kriterlerinin bir parçası olarak konmuş ve ülkemizde de yoğun tartışmalara yol açmıştır.

Kültür hemen her yerde, çiğ-pişmiş, aydınlık-karanlık, doğal olan-doğal olmayan, batı-doğu, uhrevi-dünyevi, beyaz-siyah, eril-dişil ve benzeri gibi sizin de bir durup düşünseniz onlarcasını üretebileceğiniz ikili karşıtlıklar üzerinden kuruluyor.

Claude Lévi-Strauss’un bize öğrettiğine göre, insan türünün, dünyanın neresinde olursa olsun inşa ettiği kültürlerin istisnasız hepsi temel bir özellik gösteriyor: Bütün kültürler “ikili karşıtlıkların” (binary oppositions) oluşturduğu dokular üretiyorlar.

1980’lerden itibaren sosyal bilim çevrelerinde kültürün daha dinamik bir tanımının aranmasını zorunlu kıldı. Artık kültür, alış-veriş süreçlerinden, karşılıklı etkileşim dinamiklerinden oluşan bir zemin olarak tanımlanıyor. Kültür, bizim de kullanacağımız çerçevede “bireylerin anlam üretimleri, tüketimleri ve de esasen değiş tokuş girişimlerinden oluşan etkinlikler bütünü” olarak algılanıyor.-Farkındaysanız vurgu değiş tokuşun üzerinde. Böyle olunca değişmeye kapı açık.

Frans Boas

Tanımdaki sorun, kültüre kendi içine kilitlenmiş, değişmeyi dışlayan bir öz, çekirdekte yer alan bir içerik atfetmesinde yatıyor. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bütün kültürler “ikili karşıtlıkların” (binary oppositions) oluşturduğu dokular üretiyorlar. Kültür hemen her yerde, çiğ-pişmiş, aydınlık-karanlık, doğal olan-doğal olmayan, batı-doğu, uhrevi-dünyevi, beyaz-siyah, eril-dişil ve benzeri gibi sizin de bir durup düşünseniz onlarcasını üretebileceğiniz ikili karşıtlıklar üzerinden kuruluyor. Dolayısıyla, doğru yanıt B seçeneğidir.

Kimlik bir özsel kavram değil; ilişkisel bir kavramdır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Teknik deyimiyile, aidiyet stratejileri mi geliştirmektedir? Kuşkusuz evet. Her iki örnek de gösteriyor ki modern yaşamda kimliklerimiz akışkan ve ötekilerle sürekli müzakere halindedir. Kendimizi kim olarak hissettiğimizi belirleyen, bizim içimiz değil, dışımızdakilerdir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Belli ki Türkiye toplumunu kat eden birinci fay hattı/ikili karşıtlık ekseni ya da toplumsal kimlik çifti, zengin-fakir. İkincisi, erkek-kadın. Üçüncüsü Türk-Kürt olsun.  Dördüncüsü, kentte yaşayanlar-köyde yaşayanlar. Beşincisi, kent merkezindekiler-varoştakiler. Altıncısı, belki de Sünniler-Aleviler. Yedincisi, dinin toplumsal yaşamdaki yerinin artmasını isteyenler-istemeyenler. Herhalde bir de sekizinci eksen için sermaye sahipleri-emekçiler diyebiliriz. Değerlerde değişmeyi olumlu karşılayanlar-muhafazakârlar karşıtlığını dokuzuncu eksen olarak koyulabilir. Dolayısıyla, doğru yanıt E seçeneğidir.

Kültür, toplumsal kimliklerin karşılaşmasından ibarettir; toplumsal kimlik dediğimizse, çatışmalarımızın ete kemiğe bürünmesidir; kimliklerimiz sabit değil, sürekli değişme halindedir; her birimiz tek bir kimlik kullanmıyoruz, bir sürü kimlik arasından bazılarını seçip kimliksel stratejiler geliştiriyoruz. İşte bu saptamaların doğal sonucu olarak, kültür bir defaya özgü olarak tanımlan(a)mıyor kültürün tanımı akışkan ve değişkendir. Yani, doğru yanıt E seçeneğidir.

Ülkemizde, özellikle, Turgut Özal’la birlikte bafllayan yeni iklimi hatırlayalım. Türkiye, Özal’la birlikte bir “değerler fırtınasına” girmişti. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Diğer dört seçenekte verilen yorumlar Özal'ın görüşleriyle uyumludur. Fakat Özal'ın söylemlerinde bireycilikle bencillik arasındaki ciddi farkın sık sık gözden kaçırıldığı vurgulanmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Birinci aşamada, burjuvazinin aristokrasi karşısında yükselmesiyle ortaya çıkan Fransız Devrimi’nin İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’nin getirdiği daha çok bireyi devletten koruyucu, özgürlük hakkı, mülkiyet hakkı, yaşama hakkı, kişi güvenliği, düşünce, söz, yazı ve vicdan özgürlükleri gibi klasik hak ve özgürlükler gelişmiş ve kurumsallaşmıştır. Birinci aşamadaki hakların toplumdaki kişilere eşit fırsatlar sağlamadığı ve refahı yaygınlaştırmadığı ortaya çıkmıştır. Bu da kişisel haklardan toplumsal haklara geçiş gereksinmesini yaratmıştır. 1917’de yaşanan Sosyalist Devrim, 1929 krizi sonrasındaki gelişmeler sonucunda refah devleti kavramının gerçekleşmesine paralel olarak, çalışma, sosyal güvenlik, çalışanların örgütlenebilmesi, sağlık, eğitim, konut vb. gibi sosyal haklar kurumsallaşmıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Tanımdaki sorun, kültüre kendi içine kilitlenmiş, değişmeyi dışlayan bir öz, çekirdekte
yer alan bir içerik atfetmesinde yatmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap: A