KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ

İnsanın yaşam biçiminin belli bir süreklilik, örgütlülük ve karmaşıklık arz ettiği durum olan uygarlığın, öncelikle ve belirleyici olarak, kent tipi bir yerleşmenin ortaya çıkışıyla yakından ilgisi olduğunu ifade edebiliriz. Kentin birçok özelliği ve tanımı yapılabilir. Ancak önemli olan, kentin yalnızca bir barınma ve ortak yaşama ihtiyacına karşılık gelen bir mekân örgütlenmesi olarak kalmayan, bunun ötesine geçen, özel bir ortak yaşamın ruh hali olduğu belirtilmelidir. Kent, avcı-toplayıcı ya da hayvancılıkla geçinen toplulukların yeri değildir. Kent yaşamı, belli bir yerde sabit kalmayı gerektiren üretim ilişkilerine bağlıdır. Düzenli tarım, istikrarlı ticaret ve daha ileriki aşamalarda sanayi,kentin varlık nedeni olmuştur. Bu tür üretimler, belli bir toplumsal ilişki karmaşıklığı ve buna bağlı düzenleme zorunluluğunu beraberinde getirmiştir.

İnsanı diğer türlerden ayıran özelliği uzun süre zekâ olarak tanımlanmıştır. Ancak kavramın göreli oluşu, düşünme (akıl etme, yordam keşfetme, sorun çözme, vb.) olarak adlandırdığımız etkinliğin, farklı biçimlerinin, başka türlerde de mevcut olduğunun bilimsel araştırmalarla kanıtlanması, bu tanımın, insanın ayırıcı özelliğini ifade etmek için yeterli olmadığını göstermiştir. İnsanın başka hiçbir türde var olmayan ayırıcı özelliği, zekânın kullanılışına bağlı olarak simge üretme becerisidir.

Ölümsüzlüğü, biyolojik ömrün ötesinde eserler vererek, simgeler üreterek arama çabası, kültür olgusunun en temel varlık nedenidir.

Etkileşim konusu, toplumbilimsel kuramlarda da önemli yer bulmuştur. Max Weber (1864-1920), Georg Simmel (1857-1918) gibi Alman düşünürlerinin esin kaynağı olduğu bir grup toplumbilimsel yaklaşım, etkileşimi, toplumsalın temeli hatta yegâne varoluş durumu olarak kabul etmiştir. A.B.D.’de yirminci yüzyıl başlarından itibaren şekillenmeye başlayan bir toplumbilim anlayışı insanı, sürekli etkileşen, bu etkileşimlerden simge değişimi sağlayan, böylece toplumsal olguların oluşumunda bireysel düzeyde söz sahibi olan bir konuma yerleştirmiştir. George Herbert Mead (1863-1931), Charles H. Cooley (1864-1929), William I. Thomas (1863-1947) gibi öncü düşünürlerin çerçevesini oluşturduğu, Herbert Blumer (1900- 1987), Everett C. Hughes (1897-1983) gibi toplumbilimcilerin akademik bir etkinlik haline getirdiği, Erving Goffman (1922-1982) ve Howard S. Becker (1928-) gibi araştırmacıların özgün çalışmalarını ortaya koyduğu etkileşimci yaklaşım, bugün hâlâ etkisini korumaktadır.

İnsanlık belleğinin bilinen en eski kurucu anlatısı Gilgameş (Gılgamış) Destanı’dır.

Kültür bileşenleri; evreni açıklama şemaları olarak mitler ve inançlar, toplumsalı inşa eden ölçütler olarak değerler, adalet ve ahlâka dair ölçütlerin kurumsallaşmış hali olarak normlar, doğayı dönüştürme yordam, araç ve bilgileri olarak teknoloji, kültür üretiminin soyut temsilleri olarak simgeler, toplumsal bağın en genel kültür alanı olarak dildir.

Bilgi, insanın öznelliğinin süzgecinden geçerek, kendine ait kıldığı bir özel bilme durumudur. Oysa enformasyon (eski dilde “mâlumat”), herkese aynı şekilde ulaşan bir çeşit ham ve seyreltilmiş bilgidir.

Teknoloji, kendisini, toplumsalIn yegâne gerçek kaynağı olarak dayatmaktadır. Zaten teknoloji, sadece yordam ve gereçler değil, aynı zamanda teknik hakkındaki meşrulaştırıcı bir söylem yani bir ideolojidir. Günümüzün enformasyon toplumunda, teknoloji, kendini var eden bir olgu olarak yaşanmaktadır. Bu da teknolojinin kültürel bir olgu olduğu gerçeğinin göz ardı edilmesi, onun yerine mutlak anlamda teknik bir nesneler ve kullanımlar toplam olduğu fikrinin yayılmasını sağlamaktadır.

modern çağın felsefi temellerini atan Aydınlanma filozoflarında, insan aklının üstünlüğü fikri, kurucu niteliktedir. Bunların arasında Fransız düşünürü René Descartes, var olmanın ön koşulunu, var olmanın bilincine bağlamıştır. Diğer bir deyişle varoluş, var olduğunu fark edebilme yetisinin mevcudiyetiyle mümkündür. Descartes’ın ünlü deyişi “düşünüyorum öyleyse varım” (cogito ergo sum), işte bu kendi üzerine düşünebilme yetisini ifade eder. Descartes’a göre, insan, kendisini (kendi varlığını) bir dış göz gibi görebilen, kendisine dışarıdan bakabilen bir canlıdır. Doğru cevap D'dir.

Etkileşimci okulun kuramsal çıkış noktası insanın kendi eylemlerini anlamlandırma, benzerlerinin ürettiği anlamları simgesel düzeyde değiş-tokuş edebilme yetisidir.Esasen bu simge üretme etkinliği, varoluşu sorgulamanın doğal bir sonucu olarak, çok eski çağlardan beri insan aklını meşgul etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Kültürün temelinde bir toplumun varlık ve evren konularındaki açıklama şemalarını oluşturan inançlar vardır. Bu inançlar, belli toplumsal alışkanlıkları, sorun çözme yordamlarını biçimleyerek değerleri oluştururlar. Toplum düzeninin sağlanması, değerlerin yaptırım gücü kazanmaları norm haline gelmeleriyle olur. Doğayı dönüştürme etkinlikleri, insanın bu amaçla ürettiği bilgi ve gereçlerle mümkün olur; buna teknoloji adını veriyoruz.Bütün bu etkinlikler ve ifadeler, sonuçta kendilerinin soyut temsilleri olan simgeleri oluştururlar. Kültür, aynı zamanda ortak bir dilin paylaşımını da gerektirir. Kültür, bunların tümünün birleşimidir. Doğru cevap E'dir.

Değer ve geleneklerin somut kurallara dönüşmesi normların belirginleşmesiyle olur. Norm, en basit tanımıyla yaptırımı olan toplumsal kuraldır. Normlar yazılı olmak zorunda değildirler. Bir kuralın norm sayılabilmesi için toplumsal düzeyde bir baskı unsuru olabilmesi, ona uyulmadığı takdirde de olumsuz bir karşılığı olması gerekir. Doğru cevap B'dir.

Bir kuralın norm sayılabilmesi için toplumsal düzeyde bir baskı unsuru olabilmesi, ona uyulmadığı takdirde de olumsuz bir karşılığı olması gerekir. Buradaki olumsuzluk, toplumsal anlamda kabul görmüş yapılar, roller ve statülerle ters orantılı bir tepkinin ortaya çıkmasıdır. Örneğin; bir Orta Çağ Hıristiyan toplumunda, dinsel kurallara uymayan bireylerin aforoz edilmeleri, o çağın feodal ilişkileri içinde ağır yaptırımdır: Çünkü; tamamen dinsel kurallara göre örgütlenmiş bir cemaatin dışında kalmak, aslında toplumsal anlamda yok olmak demektir. Doğru cevap D'dir.

Bayramlarda büyüklerin elini öpmek kültürün bileşenlerinden değerlere, Orta Çağ Hıristiyan toplumlarındaki afaroz pratikleri kültürün bileşenlerinden normlara, gençlerin kendilerine özgü dil kullanımı kültürün bileşenlerinden dile, giyim kodları kültürün bileşenlerinden simgelere ve Mısır'da yazı için papirüs kağıdının kullanılması kültürün bileşenlerinden teknolojiye örnektir. Doğru cevap C'dir.

Bilgi, insanın öznelliğinin süzgecinden geçerek, kendine ait kıldığı bir özel bilme durumudur. Oysa enformasyon (eski dilde “mâlumat”), herkese aynı şekilde ulaşan bir çeşit ham ve seyreltilmiş bilgidir. Doğru cevap A'dır.

Teknoloji, kendisini, toplumsalın yegâne gerçek kaynağı olarak dayatmaktadır. Zaten teknoloji, sadece yordam ve gereçler değil, aynı zamanda teknik hakkındaki meşrulaştırıcı bir söylem yani bir ideolojidir. Bu ideolojik özelliği, teknolojinin toplumsal yaşamda tasavvurunda üç yönlü bir algılama yaratır: (1) Toplumsal ilişkinin neredeyse bütünüyle teknoloji sayesinde var olabileceği fikri. (2) Teknolojinin bir değer içermediği, sadece işlevsel nedenlerle var olduğu, dolayısıyla kullanmanın doğal ve kaçınılmaz olduğu vurgusu. (3) Teknolojinin, teknik nesneler ve onların tüketiminden ibaret olduğu varsayımı. Bu üç boyutlu algılama, teknolojinin, gündelik yaşamı saran söyleminin başlıca özelliğidir. Doğru cevap D'dir.

Sırrın, toplumsal bağın oluşumunda oynadığı rol, Georg Simmel tarafından irdelenmiştir. Simmel’e göre, modern dünyada ilişkiler kurumsallaştıkça, ötekiler hakkında bildiklerimiz azalır; sır, genel bir norm haline gelir. Başka insanlarla ilişkimiz, hem onların gizemini çözme, hem belli oranda gizemlerini koruma yönündedir. Zira bütün gizemin çözüldüğü bir ilişki durumu, insanları diğerleri karşısında eylemsizliğe itebilir. Etkileşim isteğini, hakkında daha az şey bildiğimiz bir insan karşısında daha fazla duyarız. Bilinmeyen, gizemli olan, etkileşime çağırır. İnsan ilişkileri kurumsallaştıkça, gizemi keşfetme olanağı da azalır. Aşk ve arkadaşlık ilişkileri, bu nedenle etkileşimi en çok teşvik edici nitelikte temas türleridir. O yüzden, en özelleşmiş simgeler, bu düzeydeki insan ilişkilerinde görülür.Doğru cevap B'dir.

Teknolojinin, toplumsalın merkezine taşınması, onun kültür bileşenleri içindeki yerini olduğundan fazla vurgular. Diğer bir deyişle, teknolojiyle kültür, bu şekilde özdeş kabul edilir olmuştur. Günümüzün enformasyon toplumundaysa, teknoloji, kendini var eden bir olgu olarak yaşanmaktadır. İnsanlar, daha eski dönemlere oranla çok daha fazla birbirleriyle ve genel olarak enformasyon dünyasıyla ilişki kurmakta, ancak bu, dolaylı ve temsilî bir etkileşim içinde gerçekleşmektedir. Diğer bir deyişle insan ilişkisi, hem çok yoğun bir hal almakta, hem fizikî temastan uzaklaşmaktadır. Etkileşimsel sanal ortamların toplumsallaştırıcı işlevi arttıkça (sosyal medya), ‘toplum’ adını verdiğimiz ilişkiler sistemininde önemli ölçüde siberuzaya taşınmaktadır.

Teknolojinin algılanması ve kullanımı tamamen işlevsel nedenlere bağlanmakta (“hayatı kolaylaştırmak” sloganı, teknoloji konularında sıklıkla duyduğumuz bir söz kalıbıdır), oysa bu durumun kendisi, teknolojiyi yaşamın merkezine taşıyan bir ideolojiye dönüşmektedir. Teknolojinin ideolojisi, bize sürekli olarak, onun ne kadar vazgeçilmez olduğunu hatırlatır. Diğer yandan, enformasyon toplumu, günümüzde enformasyonun miktar ve çeşidinin artmasını açıklamaktadır. Böylece, içinde yaşadığımız çağ bilgi çağı haline gelmiştir. Teknoloji doğayı dönüştürmeyi de kapsar. Ne var ki; hem bu olgular hem de toplumsal alışkanlıklar bahsi geçen örnekteki teknolojinin vazgeçilmezliği düşüncesine odaklanmamaktadır. Doğru yanıt A'dır.