KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 9

Türkiye toplumunu en azından on bir adet toplumsal kimlik karşıtlığı boydan boya kat ediyor. Bunların kimisi coğrafyadan kaynaklanıyor. Kimisi inanç, kimisi de sosyo-ekonomik temellidir. Ama hepsinin ortak özelliği eksenin iki ucunu oluşturanlar arasında fırsatlara erişimde eşitsizlikler olması, hak mağduriyetleri bulunması, ya da bu kimliklere sahip çıkanların böylesi bir eşitsizlik ve mağduriyet yaşandığına dair inanç beslemeleridir.Doğru cevap C'dir.

Hayata dair soluduğumuz bütün anlam parçacıkları bir biçimde bu karşıtlıkların içinden, arasından ya da üzerinden türüyor.
Toparlarsak iddiamız şu:
1. Kültür, toplumsal kimliklerin karşılaşmasından ibarettir;
2. Toplumsal kimlik dediğimizse, çatışmalarımızın ete kemiğe bürünmesidir;
3. Kimliklerimiz sabit değil, sürekli değişme halindedir;
4. Her birimiz tek bir kimlik kuşanmıyoruz, bir sürü kimlik arasından bazılarını seçip kimliksel stratejiler geliştiriyoruz;
5. Bu saptamaların doğal sonucu olarak, kültür bir defaya özgü olarak tanımlan(a)mıyor kültürün tanımı akışkan ve değişkendir.

Doğru cevap A'dır.

Özal’ın söyleminde birey öne çıkıyordu. Gerçi, Özal’ın söyleminde birey oldukça kaba bir yorumla dile getiriliyordu; bireycilikle bencillik arasındaki ciddi ayrım sık sık gözden kaçıyordu; ama, bireyin hakları ve bu hakların uzantısı olan sorumlulukları konusunda söyledikleri, demokrasi terbiyesinde epey mesafe almış olan toplumumuzun arayışına denk düşüyordu. Doğru cevap A'dır.

Yine de, 1 Ocak 2009 tarihinde yayına başlayan TRT-6’nın (TRT Şeş) Kürtçe yayınıyla, en azından devlet eliyle ve somut olarak yıllardan beri adeta bir tabu niteliğinde olan bir kültürel hakkın önündeki engel ortadan kaldırılmış oldu. Doğru cevap B'dir.

Birinci aşamada, burjuvazinin aristokrasi karşısında yükselmesiyle ortaya çıkan Fransız Devrimi’nin İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi’nin getirdiği daha çok bireyi devletten koruyucu, özgürlük hakkı, mülkiyet hakkı, yaşama hakkı, kişi güvenliği, düşünce, söz, yazı ve vicdan özgürlükleri gibi klasik hak ve özgürlükler gelişmiş ve kurumsallaşmıştır. Doğru cevap D'dir.

Çevre hakları, kültürel haklar, insanlığın ortak varlığından faydalanma ve uluslararası barış ortamında yaşama gibi haklar üçüncü kuşak haklardır. Bunların birinci ve ikinci kuşak haklardan farklı olarak “kolektif” nitelikte oldukları görülüyor. Örneğin mülkiyet hakkı devletle tek bir birey arasında garantilenebilirken, kültürel hakkın gerçekleşebilmesi için birden fazla bireyin aynı hak etrafında buluşması, dayanışması gere-ği bulunmaktadır. Bu özellik dolayısıyla üçüncü kuşak haklara “dayanışma hakları” da denmektedir.Doğru cevap B'dir.

Kültür tanımları açıkça değişme boyutuna kapatılmıştır. Oysa ki kültür, değişim ve gelişime açık bir yapıdadır. Üstelik kültürün değişmesi bir başka tartışmayı gündeme getirecektir. Kültür değişirse “dejenere” olur, “yozlaşır”, “aslından uzaklaşır, özünden sapar”.

“Biz” dediğimiz noktadaki haliyle kimlik bir özdeşleşme operasyonu içeriyor. Televizyonda milli futbol karşılaşması naklen yayınlanırken milyonlarca kişinin aynı duygularla heyecanlandığını adeta duyumsuyoruz; yabancı bir ülkeyi ziyaret ederken aynı dili konuştuğumuz bir kişiyle karşılaştığımızda o kişiyle farklı bir duygudaşlık kuruyoruz; yeni bir semte taşındığımızda gözlerimiz hemen kendimiz gibi olan insanları arıyor... Bütün bu örnekler, kimliğin toplumsal boyutuna işaret eder. O halde toplumsal kimlik bize ait bir şey değildir. Tam tersine, biz o kimliğe aitiz.

Bu davranışın nedeni ofis doğası gereği soğuk, belli bir kişiye değil bir kuruma ait olan, adı üstünde, içinde iş üretilsin diye tasarlanmış bir mekândır. İnsanlar bu soğuk mekâna elbette yalnızca işle ilişkili kimliklerini değil, özel yaşamlarına (örneğin aile hayatına) dair kimliklerini de taşırlar. Ofis mekânını, kimliklerinin bu diğer boyutuna uygun kılmak, bu mekânı sadece bir kuruma değil, aynı zamanda kendilerine de ait kılmak için bu tip küçük değişiklikler yaparlar. Peki, bunu neden yaparlar? Çünkü aidiyet, insan varoluşunun en vazgeçilmez unsurlarından biridir.

Bütün kültürler “ikili karşıtlıkların” (binary oppositions) oluşturduğu dokular üretiyorlar. Kültür hemen her yerde, çiğ-pişmiş, aydınlık-karanlık, doğal olan-doğal olmayan, batıdoğu, uhrevi-dünyevi, beyaz-siyah, eril-dişil ve benzeri gibi sizin de bir durup düşünseniz onlarcasını üretebileceğiniz ikili karşıtlıklar üzerinden kuruluyor.

Coğrafya içinde ve insani farklılıklar arasında gezindikçe, kimlik beyanlarımız da değişiyor. Örneğin, şimdi İstanbul’dasınız. “Sen kimsin?” sorusuna “ben Türküm” diye yanıt vermek aklınıza gelir mi? Ne zaman ki yurt dışında, diyelim Belçika’da bir bilimsel kongreye katıldınız, orada “ben Türküm” demek aklınıza gelir. Bu durum ise bireyin aidiyet stratejisi olarak tanımlanmaktadır.

Bir ülkede kuzeyde yaşayanlar-güneyde yaşayanlar, falanca etnik kökenden gelenler-filanca etnik kökenden gelenler arasında fırsatlar anlamında eşitsizlik yaşanıyorsa; o zaman bölgesel ve etnik toplumsal kimlikler belirginleşiyor ve çelişkilere, çatışmalara neden olabiliyor.

Hoşgörü sorunlu bir kavram. Bunun yerine bir başka kavramı koymak ve bu kavramla ilintili siyasal/ahlaki duruşu geliştirmek durumundayız. Bu kavram tanımak (recognition) olabilir. Tanımak derken kastımız, varlığını kabullenmek, sevsek de sevmesek de beraber yaşama zorunluluğuna boyun eğmektir.

Farklı olan kimliklerin yan yana bulunması için 1990’lı yıllardan itibaren önerilen kavram “çokkültürcülük” (multiculturalism) olarak adlandırılmaktadır.

Sütun modeli (pillar model), farklı etnik unsurların birbirleriyle fazla temas etmeden dikey yapılanmalar içinde varlıklarını sürdürmesine yöneliktir.

Claude LéviStrauss’un
bize öğrettiğine göre, insan türünün, dünyanın neresinde olursa olsun
inşa ettiği kültürlerin istisnasız hepsi temel bir özellik gösteriyor: Bütün kültürler
“ikili karşıtlıkların” (binary oppositions) oluşturduğu dokular üretiyorlar.

Amerikan antropolojisinin babası ya da modern antropolojinin
kurucusu sıfatlarıyla anılan Franz Boas’ın kültür, bir insan topluluğunun
paylaştığı maddi, manevi değerlerin bütününe verilen addır şeklindeki -biraz daha
uzunca tanımının sadeleştirilmiş hali diyebileceğimiz- bu tanımı aynı zamanda
kültürün antropolojik tanımı olarak da anılabilir.

Kültür
hemen her yerde, çiğ-pişmiş, aydınlık-karanlık, doğal olan-doğal olmayan, batıdoğu,
uhrevi-dünyevi, beyaz-siyah, eril-dişil ve benzeri gibi sizin de bir durup
düşünseniz onlarcasını üretebileceğiniz ikili karşıtlıklar üzerinden kuruluyor.

Türkiye Cumhuriyeti Nüfus Cüzdanı bir ideoloji belgesi olarak kabul edilebilir.

Fırsatlara erişimde hangi ‘çift’ bakımından eşitsizlik yaşanıyorsa, o çift “kimlik doğurganı”dır. Verimli toprak özelliği o tür çiftlerde etkili oluyor. Örneğin bir toplumda keller ile saçlılar, kısa boylular ile uzun boylular, geniş ailede yaşayanlar ile çekirdek ailede yaşayanlar arasında toplumun sunduğu fırsatlar (yani, eğitim, gelir, iş, sağlık hizmeti, güvenlik, emeklilik, saygınlık, ün, şan, ve benzerleri) bakımından bir eşitsizlik yoksa; o toplumda keller-saçlılar, kısalar-uzunlar, geniş aileciler-çekirdek aileciler temelinde toplumsal kimlik belirginleşmesi yaşanmıyor. Böylesi ikili karşıtlıklar varolmaya devam ediyor ama toplumda bir sorun oluşturmuyor.Doğru cevap C'dir.