KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 15

Türk Derneği 1908'de kurulmuştur

Sovyetler Birliği’nin ve Doğu Bloğu’nun çöküşüyle pek çok alanda ama özellikle kitle iletişim alanında başı çeken ülke ABD'dir.

Türkiye’de toplumsal yapı 1950'den sonra keskin bir değişim yaşamıştır.

Mustafa Celaleddin Paşa Türk filolojisinin temellerini atmıştır.

Süleyman Paşa Türk dili ve tarihi üzerine ürün veren ilk araştırmacılardandır.

Ziya Gökalp'e göre, uygarlık, yöntem aracılığıyla ve bireysel iradeyle oluşan toplumsal olguların bir toplamıdır ve uluslararasıdır; bu haliyle ithal edilebilir bir eğilim gösterir. Buna karşın kültür, bir ulusun kendine özgü varlıklar toplamıdır.

Ziya Gökalp'e göre, uygarlık, yöntem aracılığıyla ve bireysel iradeyle oluşan toplumsal olguların bir toplamıdır ve uluslararasıdır; bu haliyle ithal edilebilir bir eğilim gösterir. Buna karşın kültür, bir ulusun kendine özgü varlıklar toplamıdır.

Ulusal kimlik ve kültürü yaratmak, ona köklü dayanak noktaları oluşturabilmek için izlenen önemli yollardan biri, kurumlaşma çalışmalarıdır. Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi’nin ve Ankara Devlet Konservatuarı’nın açılması, kültür konularını ilgilendiren kurumlaşma çalışmalarının en önemlileridir.

Cumhuriyet döneminin kültüre bakış açısı, dönemin güncel sanat ürünlerinin niteliğinde de etkili olmuştur. Özellikle halk ürünlerine yüklenen önemin artması, sanatçının üretiminin kaynağını burada aramasına yol açmıştır. Müzikte halk ezgilerinin çok sesli Batı müziği teknikleriyle işlenmesi, bestecilerin türkü derleme çalışmaları için Anadolu'nun çeşitli yerlerine gönderilmeleri ya da resimde İnkılâp Sergileri ve Yurt Sergileri’nin düzenlenmesi, Yurt Gezileri projesi kapsamında ressamların çeşitli illere gönderilmesi, sanat üretiminde ana eğilimi oluşturmuştur.

1950’lerde başlayan kırsal ve kentsel ekonomide yaşanan değişme, kentleri cazibe merkezi haline getirmiştir. Kırsal alanın terk edilmesiyle yaşanan iç göç sonrasında, çoğunlukla Avrupa’ya yönelen dış göç, yaşamı ve dolayısıyla toplumsal yapıyı büyük oranda değiştirmiştir. Bu değişme elbette kültür ürünlerinin içeriğinde de kendini gösterdi. Örneğin; 1950’li yıllara dek Doğu/Batı ekseninde üretilen romanlarda, 1950’lerden sonra ekonomi ve sınıf konusunun öne çıktığı görülür. Benzer şekilde Türk sinemasında köyden kente göç, kent içinde madden ve mânen kaybolan Anadolu insanı etrafında dönen filmler üretilmiştir. Müzikteyse bu odak değişmesi farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. Batı tekniğiyle ürün veren besteciler, bir önceki kuşağın aksine, yüzlerini halk ezgilerine ve ulusal olmaya değil, Avrupa ve ABD’deki güncel kaynaklara ve üslûplara çevirmişlerdir.

Kültür emperyalizmi; politik ve ekonomik güç kullanarak bir kültürün değer ve özelliklerinin, yerel kültürün kaybolması pahasına yüceltilmesi ve yayılmasını ifade etmektedir.

Türkiye gibi, insanların vakitlerinin büyük kısmını TV seyrederek geçiren ülkelerde televizyon aynı zamanda kültürel etkinlik alanıdır. İzleyici sayısını artırmak zorunda olan televizyonun, bireyin ihtiyaç duyduğu ya da katılmayı arzuladığı kültürel etkinlikleri onun ayağına getirmektedir. Eskinin gazino ve gece kulüplerinin etkinlikleri, artık her gün birden çok televizyon kanalının akşam saatlerini (prime-time) kapsayan programlarıdır. Aynı şekilde küreselleşmenin etkisiyle, internetin bir kitle iletişim aracı olarak giderek güçlenmesi ve internet üzerinden yayın yapan kanalların ortaya çıkması ortaya çok kanallı ve çok parçalı bir yapı çıkarmıştır. Mesafe, zaman ve mekân kavramları, gerçek (fizik gerçeklik) ve sanal (sanal gerçeklik) olmak üzere ayrılsa da kimi zaman, gerçeklikle sanallık arasındaki çizgi dahi bulanıklaşmıştır.

Türkiye'de 12 Eylül 1980 darbesinin de etkisiyle sinema dahil pek çok alanda ideolojik, sınıfsal ve mesaj içerikli yapım ve ürünlerden vazgeçilmiş, daha çok şarkıcı filmleri olarak bilinen filmler, fotoromanlar ve pembe diziler ön plana çıkmıştır.

Millet Mektepleri’nin ve  Halkevleri’nin kurulması, kültürün ve kültür ürünlerinin sınıflandırılması, değerlendirilmesi ve yeniden kullanıma sunulması bakımından önemlidir. İdari olarak Dil, Tarih, Edebiyat şubesi, Güzel Sanatlar şubesi, Temsil (Tiyatro) şubesi, spor şubesi, içtimaî (Sosyal) Yardım şubesi, Halk Dershaneleri ve Kurslar şubesi, Kütüphane ve Neşriyat (Yayın) şubesi, Köycüler şubesi, Müze ve Sergi şubesi olmak üzere dokuz alanda çalışmak üzere kurulan Halkevleri, devletin kültüre bakışının vatandaşa aktarılmasında en önemli aracı kurumlardır. Devlet desteğiyle bu alanlarda çalışan sanatçı ve akademisyenler, ürünlerini çoğunlukla Halkevleri’nde sunmuşlardır.

Türk filolojisinin temellerini atan Leh asıllı Mustafa Celaleddin Paşa (1826-1876), gerekse onun çağdaşı askeri okullar nâzırı Süleyman Paşa (1838-1892), Türk dili ve tarihi üzerine ürün veren ilk araştırmacılardandır.

Ziya Gökalp gibi, on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda Osmanlı’nın fikir önderleri, aldıkları eğitimin de etkisiyle Avrupa’ya daha yakın durabiliyorlar, yaşanan kavramsal değişmeleri takip edebiliyor ve düşünce dünyalarını ona göre düzenliyorlardı. Bu noktada asıl belirleyici olan Gökalp’in, Avrupa’da iki ana kolu oluşturan Alman ekolünün değil, Fransız düşünce ve sosyolojisinin bakış açısını tercih etmiş olmasıdır. Yukarıda da bahsedildiği gibi Gökalp, toplumsal yapıları sınıfsal ayrımlar üzerinden yorumlayan Alman düşünce ekolünün, Osmanlı toplumu için geçerli olmadığını düşünüyordu.

Türkiye özelinde düşünüldüğünde, modernleşmenin ipuçlarının Tanzimat
Dönemi’nden itibaren, yani kabaca Tanzimat Fermanı’nın ilan edildiği 1836’dan itibaren görülmeye başladığı kabul edilir. Bunun en önemli nedeni kuşkusuz geleneksel Osmanlı devlet ve toplum yapısının Batı kurumlarıyla sentezlenme çabalarının Tanzimat Dönemi’nde görece yoğunlaşmasıdır

Batı, ilk olarak kendini, teknoloji alanındaki üstünlüğüyle kabul ettirmiş ve gücü Osmanlı’ya karşı sürekli kazanan ordusuyla ilişkilendirilmiştir. Batı’nın, Osmanlı devletinde ilk etkilediği kurum ordu olmuştur. Osmanlı padişahı II. Mahmut döneminde Yeniçeri Ocağı’nın kapatılıp yerine Batı modelinde bir ordu kurulması, ordunun simgesi Mehter müziğinin de kaldırılmasına neden olmuştu. Zira
Batı modelindeki ordunun Batı modelindeki askeri müziğe gereksinim duyacağı
düşünülmüştü. İtalyan besteci Giuseppe Donizetti (1788-1856) Batılı bandonun
yerleştirilmesi için sarayda görevlendirildi. Bu durumu, salt bir ordu modeli değişimi olarak görmek mümkün değildir. Aksine Batı modelinde bir ordunun kurulması, kurumsal ve toplumsal olarak ciddi bir yöneliş ve anlayış değişmesine
işaret eder.

Ulusal kimlik ve kültürü yaratmak, ona köklü dayanak noktaları oluşturabilmek için izlenen diğer önemli yol, kurumlaşma çalışmalarıdır. Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi’nin ve Ankara Devlet
Konservatuarı’nın açılması, kültür konularını ilgilendiren kurumlaşma çalışmalarının en önemlileridir.

Nihayet 12 Eylül 1980 darbesinin etkisiyle içe kapanan Türkiye’de, kültürün bileşenleri, daha az görünür ve daha az tartışılır oldu. Temel yönelimleri ideolojik ve sınıfsal ayrımlarla belirlenen türler içe kapandı ya da göçle Türkiye dışına
taşındı. Bunun yerine, toplumsal mesajlarından arındırılan popüler kültür ürünleri ön plana çıktı. Sinema sektörü, öncelikle ideolojik ya da toplumsal mesaj kaygısını terk etti.