KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 13

Dil konusunun, kültür siyasetinin ve kültür tarihinin bir parçası haline gelişi
çok daha eskiye, Tanzimat Dönemi’ne dayanır. Gerek Türk filolojisinin temellerini
atan Leh asıllı Mustafa Celaleddin Paşa (1826-1876), gerekse onun çağdaşı askeri
okullar nâzırı Süleyman Paşa (1838-1892), Türk dili ve tarihi üzerine ürün veren
ilk araştırmacılardandır.

Önce Millet Mektepleri’nin, daha sonra Halkevleri’nin kurulması, kültürün
ve kültür ürünlerinin sınıflandırılması, değerlendirilmesi ve yeniden kullanıma
sunulması bakımından önemlidir. İdari olarak Dil, Tarih, Edebiyat Şubesi, Güzel
Sanatlar Şubesi, Temsil (Tiyatro) Şubesi, Spor Şubesi, İçtimaî (Sosyal) Yardım
Şubesi, Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi, Kütüphane ve Neşriyat (Yayın) Şubesi,
Köycüler Şubesi, Müze ve Sergi Şubesi olmak üzere dokuz alanda çalışmak
üzere kurulan Halkevleri, devletin kültüre bakışının vatandaşa aktarılmasında en
önemli aracı kurumdu.

12 Eylül 1980 darbesinin etkisiyle içe kapanan Türkiye’de, kültürün bileşenleri, daha az görünür ve daha az tartışılır oldu. Temel yönelimleri ideolojik ve sınıfsal ayrımlarla belirlenen türler içe kapandı ya da göçle Türkiye dışına taşındı. Bunun yerine, toplumsal mesajlarından arındırılan popüler kültür ürünleri ön plana çıktı. Sinema sektörü, öncelikle ideolojik ya da
toplumsal mesaj kaygısını terk etti. Arkasından müzikte yaşanan yönelimi ‘şarkıcı filmleri’ olarak adlandırılan türü kendi üretimine dâhil etti. Belli başlı popüler kültür figürleri ve onların müzik üretimleri, çoğunlukla üretim koşulları ve içeriği korunarak sinema diline aktarılmaya çalışıldı. Cumhuriyet döneminin ve sonraki yaklaşık yirmi yılın edebiyatına egemen olan içerikler, yerlerini pembe dizi olarak adlandırılan aşk romanlarına ve fotoromanlara bıraktı. Bu kapsamda doğru yanıt E seçeneğidir.

Küreselleşme çağında mekânın uğradığı bir başka değişme, zaman tarafından
yok ediliyor olmasıdır. Zaman-mekân sıkıştırılması olarak adlandırılan bu durum,
uzaklıkları aşmak için harcanan fiziksel zamanın kısalmasıyla, uzaklıkların azalması
duygusunun ortaya çıkması ve mekânsal uzaklıkların değişmesi anlamına
gelir.

Türkiye’de sanat sektörü, özellikle de görsel sanatlarla ilgili sektör, sanat ürününün
mübadele değerini artırmak için, müzeler ve sanat galerileri aracılığıyla
küresel pazara girmeye çalışmaktadır. Nitekim bu çaba, sanat ürününün yurtiçindeki
mübadele değerinin de artmasına neden olmuştur. Diğer taraftan ürününün
küresel pazarda yer alabileceğini düşünen sanatçı, algılarını küresel malzemelere,
küresel anlatım biçimlerine ve farklı kültürlere açmıştır.

Ziya Gökalp, sınıf bilincinin ulusal bilinçten sonra ortaya çıktığı görüşünü
Fransız sosyolog Èmile Durkheim’dan (1858-1917) alıyordu.

Osmanlı padişahı II. Mahmut
döneminde Yeniçeri Ocağı’nın kapatılıp yerine Batı modelinde bir ordu kurulması, ordunun simgesi Mehter müziğinin de kaldırılmasına neden olmuştu. Zira
Batı modelindeki ordunun Batı modelindeki askeri müziğe gereksinim duyacağı
düşünülmüştü. İtalyan besteci Giuseppe Donizetti (1788-1856) Batılı bandonun
yerleştirilmesi için sarayda görevlendirildi.

Kültür Emperyalizmi:
Politik ve ekonomik güç
kullanarak bir kültürün
değer ve özelliklerinin, yerel
kültürün kaybolması pahasına
yüceltilmesi ve yayılmasıdır.

Sovyetler Birliği’nin ve Doğu Bloğu’nun çöküşüyle pek çok alanda ama özellikle kitle iletişim alanında başı çeken ülkenin Amerika Birleşik Devletleri olması,
Amerikan kültür kodlarının dünyaya bir ölçüde egemen kılınmasını sağlamıştır.
Amerikan kültüründe yemek, müzik, sinema, kısacası bir yaşam tarzını belirleyen
bütün elemanlar, bugün değişik coğrafyalarda pek çok insanın yaşamının da elemanlarıdır.

Diğer taraftansa televizyon, Türkiye’deki sosyal hayata girişinden beri kültürel
etkinliğin bir biçimidir. Tek kanallı televizyonun yaptığı yayın, onu aynı anda seyreden ve hakkında konuşan izleyici nedeniyle çoğunluk tarafından paylaşılan bir
kültür yaratıyordu. Böylelikle televizyon, kültür alanınında çoğunluğun en büyük
temsilcisi ve belirleyicisi haline geliyordu. Fakat televizyon kanalları çoğaldıkça
televizyonun yarattığı kültür alanı da parçalandı. Televizyonlar ve programlar
farklı alanlara, politik görüşlere ya da çağın toplumsal tabakalaşması hangi grupları yaratıyorsa o gruplara yöneldi (Ahıska, 1995: 18-19). Fakat televizyon, bir araç
olarak üstünlüğünü korudu.

İnternetin bir kitle iletişim aracı olarak giderek güçlenmesi ve internet üzerinden yayın yapan kanalların ortaya çıkmasıysa bu parçalı yapıyı daha da böldü,
zaman ve mekândan soyutladı. Mesafe, zaman ve mekân kavramları, gerçek (fizik
gerçeklik) ve sanal (sanal gerçeklik) olmak üzere ayrılsa da kimi zaman, gerçeklikle sanallık arasındaki çizgi dahi bulanıklaştı.

Nihayet 12 Eylül 1980 darbesinin etkisiyle içe kapanan Türkiye’de,
kültürün bileşenleri, daha az görünür ve daha az tartışılır oldu. Temel yönelimleri ideolojik ve sınıfsal ayrımlarla belirlenen türler içe
kapandı ya da göçle Türkiye dışına
taşındı. Bunun yerine, toplumsal
mesajlarından arındırılan popüler
kültür ürünleri ön plana çıktı.

Modernist akımlar, belli bir eğitim ve birikim seviyesindeki dinleyicilere ulaşmayı hedefledikçe ve bunu yeterli gördükçe, bıraktıkları alana popüler türler yerleşti ve kitle iletişim araçlarının kültür üretimindeki
artan etkisiyle giderek daha çok güçlendi.

İtalyan besteci Giuseppe Donizetti (1788-1856) Batılı bandonun
yerleştirilmesi için sarayda görevlendirildi.

Türkiye özelinde düşünüldüğünde, modernleşmenin ipuçlarının Tanzimat
Dönemi’nden itibaren, yani kabaca Tanzimat Fermanı’nın ilan edildiği 1836’dan itibaren görülmeye başladığı kabul edilir. Bunun en önemli nedeni kuşkusuz geleneksel Osmanlı devlet ve toplum yapısının Batı kurumlarıyla sentezlenme çabalarının
Tanzimat Dönemi’nde görece yoğunlaşmasıdır.

Durkheim

Uygarlık

Tanzimat Dönemi

Batılılaşma, uluslaşma ve çağdaşlaşma arasındaki denge Gökalp’in kültür ve uygarlık tanımlarına temellendirildi.

Naum Tiyatrosunun açılması ve operaların sahnelenmesi