KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 10

Hoşgörü kavramı kimlik konusunda sorunlu bir kavramdır. Bunun yerine bir başka kavramı koymak ve bu kavramla ilintili siyasal/ahlaki duruşu geliştirmek durumundayız. Bu kavram tanımak (recognition) olabilir. Tanımak derken kastımız, varlığını kabullenmek, sevsek de sevmesek de beraber yaşama zorunluluğuna boyun eğmektir. Yani, doğru cevap: A-Tanımak

Kültür, toplumsal kimliklerin karşılaşmasından ibarettir; toplumsal kimlik dediğimizse, çatışmalarımızın ete kemiğe bürünmesidir; kimliklerimiz sabit değil, sürekli değişme halindedir; her birimiz tek bir kimlik kuşanmıyoruz, bir sürü kimlik arasından bazılarını seçip kimliksel stratejiler geliştiriyoruz. Dolayısıyla, doğru cevap: A

Özal’ın etkisi siyasi tercihler düzleminden çok, siyasal kültür düzleminde yaşandı. Özal oylardan çok zihniyetleri yerinden oynattı. Düz bir siyasal figür olmanın ötesine geçti, birey-toplum ilişkisini herkese sorgulattı. Özal’ın söyleminde birey öne çıkıyordu. Gerçi, Özal’ın söyleminde birey oldukça kaba bir yorumla dile getiriliyordu; bireycilikle bencillik arasındaki ciddi ayrım sık sık gözden kaçıyordu; ama, bireyin hakları ve bu hakların uzantısı olan sorumlulukları konusunda söyledikleri, demokrasi terbiyesinde epey mesafe almış olan toplumumuzun arayışına denk düşüyordu.

Yeni kimliklerin hemen hepsi Feministler de, eşcinseller de, tesettürlüler de, hatta Kürtler bile öncelikli taleplerini sadece ekonomik pastadan daha fazla pay almak üzerine kurmuyorlar. Öncelikle kendilerinin ötekilerle eşdeğerde olduğunun kabul edilmesini istiyorlar. Farklılıkları ile “tanınmak”, saygı görmek istiyorlar; bir nihai mercinin yüce gönüllülüğüne bağlı olan “hoşgörü”nün peşinde değiller. Yani, doğru cevap:C

Belçika ve İsviçre’de uygulanan “sütun modelidir” (pillar model). Bu modelde farklı etnik unsurlar birbirleriyle fazla temas etmeden dikey yapılanmalar içinde varlıklarını sürdürürler. Bu modelin karşılaşmaları ve müzakereyi öne çıkartan kültür tanımı içinde yer alamayacağı açıktır. Yani, böyle yapılanmış bir toplumda kültürel dokunun bütünleştirici özelliği bulunmayacaktır-ancak farklı unsurların çatışması gibi sorunlar ortadan kaldırılıyor olabilir. Yani, doğru cevap: A

Çoklu kültürlerin kabulü ve ilerletilmesi olarak tarif edilen çokkültürcülük, siyasal bağlamlara uygulandığında herhangi bir etnik, dinsel ya da kültürel cemaat
öne çıkartılmadan her bir cemaatin siyasal sistem içinde yer alması, kültürel alanda da bir değerler hiyerarşisi yaratılmadan varlıklarını sürdürmelerine olanak tanınması olarak anlaşılıyor. Dolayısıyla, doğru cevap: C

Çalışan insanlar yeni bir ofise taşındıkları andan itibaren masalarına, eğer uygun durumda ise, ofis duvarlarına özünde işle ilişki olmayan süsler, hatıra eşyaları, eş veya çocuklarının fotoğraflarını neden koyarlar? Koyarlar; çünkü ofis doğası gereği soğuk, belli bir kişiye değil bir kuruma ait olan, adı üstünde, içinde iş üretilsin diye tasarlanmış bir mekândır. ‹nsanlar bu soğuk mekâna elbette yalnızca işle ilişkili kimliklerini değil, özel yaşamlarına (örneğin aile hayatına) dair kimliklerini de taşırlar. Ofis mekânını, kimliklerinin bu diğer boyutuna uygun kılmak, bu mekânı sadece bir kuruma değil, aynı zamanda kendilerine de ait kılmak için bu tip küçük değişiklikler yaparlar. Peki, bunu neden yaparlar? Çünkü aidiyet, insan varoluşunun en vazgeçilmez unsurlarından biridir. Adeta bir yere, bir kişiye, bir inanca, bir futbol takımına, bir mesleğe vb. ait olmak zorundayızdır ve bu, çok temel ihtiyaçlarımızdan biridir. Doğru cevap B'dir.

Claude Lévi-Strauss’un bize öğrettiğine göre, insan türünün, dünyanın neresinde olursa olsun inşa ettiği kültürlerin istisnasız hepsi temel bir özellik gösteriyor: Bütün kültürler “ikili karşıtlıkların” (binary oppositions) oluşturduğu dokular üretiyorlar. Kültür hemen her yerde, çiğ-pişmiş, aydınlık-karanlık, doğal olan-doğal olmayan, batı-doğu, uhrevidünyevi, beyaz-siyah, eril-dişil ve benzeri gibi sizin de bir durup düşünseniz onlarcasını üretebileceğiniz ikili karşıtlıklar üzerinden kuruluyor.Doğru cevap C'dir.

Fırsatlara erişimde hangi ‘çift’ bakımından eflitsizlik yaşanıyorsa, o çift “kimlik doğurganı”dır. Doğru cevap C'dir.

Hoşgörü sorunlu bir kavram. Bunun yerine bir başka kavramı koymak ve bu kavramla ilintili siyasal/ahlaki duruşu geliştirmek durumundayız. Bu kavram tanımak (recognition) olabilir. Tanımak derken kastımız, varlığını kabullenmek, sevsek de sevmesek de beraber yaşama zorunluluğuna boyun eğmektir.Doğru cevap A'dır.

Belli ki Türkiye toplumunu kat eden birinci fay hattı/ikili karşıtlık ekseni ya da toplumsal kimlik çifti, zengin-fakir. İkincisi, erkek-kadın. Üçüncüsünü siz söyleyin, Türk-Kürt olsun mu? O zaman bir dördüncüsü, kentte yaşayanlar-köyde yaşayanlar. Beşincisi, kent merkezindekiler-varoştakiler. Altıncısı, belki de Sünniler-Aleviler. Yedincisi, dinin toplumsal yaşamdaki yerinin artmasını isteyenler-istemeyenler. Herhalde bir de sekizinci eksen için sermaye sahipleri-emekçiler diyebiliriz. De¤erlerde de¤işmeyi olumlu karşılayanlar-muhafazakârlar karşıtlığını dokuzuncu eksen olarak koymamıza fazla itiraz eden olmaz. Onu da koyalım. Batılı-do¤ulu karşıtlı¤ına ne dersiniz? Burada da bir gerilim yatmıyor mu? Yanıtınız evetse, onuncu ekseni de koydunuz. İsterseniz son olarak on birinci fay hattı ile bu işi kapatalım. On birinci eksen olarak sağcı-solcu ayrımını koyalım haritamıza. Buna göre doğru cevap D'dir.

Kökenlerini geçmişte bulan bu kimlik arayışlarının yanına günün içinden filizlenen, daha uçucu, yeni kimlik öbekleri eklendi. Kentlerde, gençlik katında, duygudaşlığa dayalı, örneğin aynı müziği dinlemekten, aynı mekânları paylaşmaktan ileri gelen, daha çok yaşam tarzına dayalı yeni kimlik grupları biçimlendi. Gelgelelim, bu yeni arayışların çoğunda sosyo-ekonomik parametrelerin koyduğu çerçevenin dışına çıkılıyor. Söz alanlar, dile gelenler kendi tariflerini kültürel zeminde üretiyorlar.Doğru cevap A'dır.

Bilgilerin tümü doğrudur. Doğru cevap E'dir.

Kimlik kavramı ile ilgili ufuk turumuzu devam ettirelim. Bu kavram 1980’li yıllara kadar daha çok psikolojiyle sosyal psikoloji söz dagarcığındaydı. Sosyoloji ve siyaset biliminin, elbette, bu kavramla tanışıklığı vardı. Ama yoğun biçimde kullanılmaz, anlamı üzerinde fazla durulmazdı. Ne zaman ki 1970’lerle birlikte Batı toplumlarında “yeni bireycilik” diye adlandırılan rüzgâr esmeye başladı (bu rüzgârın etkisiyle biçimlenen zihinsel topografyaya zaman zaman post-modernizm denilecekti) ve iki bloklu dünyanın taraflarından biri çöktü, işte o zaman el ele veren bazı gelişmeler sosyal bilimleri kimlik kategorisini irdelemeye mecbur kıldı.Doğru cevap D'dir.

Yeni bireyciliğin içeriğini, onu ortaya çıkartan dinamikleri burada uzun uzadıya anlatmak için yerimiz yok. Ama 1990’lı yıllardaki neo-liberalizmin bu yeni bireyciliğin uca taşınmış ifadesi olduğunu söylersek meramımızı izlemek kolaylaşır. Ülkemizde, özellikle, Turgut Özal’la birlikte başlayan yeni iklimi hatırlayalım. Türkiye, Özal’la birlikte bir “değerler fırtınasına” girmişti. Kökenleri Cumhuriyet’in de gerisine uzanan bazı temel değerler sarsıntıya uğramıştı. Bu sarsıntının odağında birey-toplum ilişkisinin kendi içindeki dinamikleri yer alıyordu. Sarsıntı, siyasal yelpazenin hem sağındakileri, hem de solundakileri ayrı ayrı ve apansız yakalamıştı.Doğru cevap B'dir.

Amerikan antropolojisinin babası ya da modern antropolojinin kurucusu sıfatlarıyla anılan Franz Boas’ın kültür, bir insan topluluğunun paylaştığı maddi, manevi değerlerin bütününe verilen addır şeklindeki biraz daha uzunca tanımının sadeleştirilmiş hali diyebileceğimiz- bu tanımı aynı zamanda kültürün antropolojik tanımı olarak da anılabilir. Doğru cevap D'dir.

Çalışan insanlar yeni bir ofise taşındıkları andan itibaren masalarına, eğer uygun durumda ise, ofis duvarlarına özünde işle ilişki olmayan süsler, hatıra eşyaları, eş veya çocuklarının fotoğraflarını neden koyarlar? Koyarlar; çünkü ofis doğası gereği soğuk, belli bir kişiye değil bir kuruma ait olan, adı üstünde, içinde iş üretilsin diye tasarlanmış bir mekândır. İnsanlar bu soğuk mekâna elbette yalnızca işle ilişkili kimliklerini değil, özel yaşamlarına (örneğin aile hayatına) dair kimliklerini de taşırlar. Ofis mekânını,kimliklerinin bu diğer boyutuna uygun kılmak, bu mekânı sadece bir kuruma değil, aynı zamanda kendilerine de ait kılmak için bu tip küçük değişiklikler yaparlar. Peki, bunu neden yaparlar? Çünkü aidiyet, insan varoluşunun en vazgeçilmez unsurlarından biridir. Adeta bir yere, bir kişiye, bir inanca, bir futbol takımına, bir mesleğe vb. ait olmak zorundayızdır ve bu, çok temel ihtiyaçlarımızdan biridir.Doğru cevap B'dir.

Bütün kültürler “ikili karşıtlıkların” (binary oppositions) oluşturduğu dokular üretiyorlar. Kültür hemen her yerde, çiğ-pişmiş, aydınlık-karanlık, doğal olan-doğal olmayan, batı-doğu, uhrevi-dünyevi, beyaz-siyah, eril-dişil ve benzeri gibi sizin de bir durup düşünseniz onlarcasını üretebileceğiniz ikili karşıtlıklar üzerinden kuruluyor.Doğru cevap E'dir.

Bir ülkede kuzeyde yaşayanlar-güneyde yaşayanlar, falanca etnik kökenden gelenler-filanca etnik kökenden gelenler, şu din mensupları-bu din mensupları vb. arasında fırsatlar anlamında eşitsizlik yaşanıyorsa; o zaman bölgesel, etnik ve dinsel toplumsal kimlikler belirginleşiyor ve çelişkilere, çatışmalara neden olabiliyor. Bu durumda gözlemlerimize falanca etnik kimlik mensupları ile filanca etnik kimlik mensupları arasında çıkan çatışma, kuzeylilerin isyanı, bu dinden olanların ibadet haklarında kayıplar gibi olgular takılabiliyor. Doğru cevap D'dir.