KÜLTÜR SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 3

Epistemoloji, bilgi felsefesi anlamına gelip, bilginin ne olduğu, kaynağı, mümkünlüğü sorusuyla ilgilenir.

Bilginin sosyal yorumuyla meşgul olan bilim dalı bilgi sosyolojisidir.

Felsefe tarihinde “bilgi nedir?” problemi, Sofistlerle başlamıştır. Onlara göre
bilgi önceden var olan ve bulunması gereken bir şey değildir. İnsan bilgiyi, hakikati tıpkı varlıkta olduğu gibi bizzat kendisi kurar ve üretir. Bilgiyi kendi yararı ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirir. Onu pratik yaşamın nesnesi haline getirir ve bilginin toplumsal bakımdan başarı ve mutluluğu sağlamasını amaç edinir. İnsanın herşeyin ölçüsü olduğu, yani bilginin insandan yola çıkılarak açıklanmaya çalışıldığı bir bilgi anlayışı hâkimdir. İnsan-merkezcilik olarak nitelediğimiz bu anlayış Sofistler’in sadece bilgi değil, varlık görüşünü de belirtir. Zira varlığın algısı da kişiden kişiye değişmektedir. Öyleyse, Sofistler başta varlık ve bilgi olmak üzere evrendeki tüm olguları insandan yola çıkarak açıklamaya çalışır. Bu nedenle de kesin ve genel-geçer bir bilgi mümkün değildir.

K.Marx (1818-1883)’a göre, bilgi ekonomik altyapı, üretici kuvvetler ve üretim
ilişkileri arasındaki karmaşık bir diyalektiğin sonucunda ortaya çıkmaktadır.

Toplum, Grup, Biz, Başkası Bilgisi: Gurvitch’e göre, hiçbir sosyal ortam
bu bilgi tipi olmadan anlaşılamaz. Zira bu bilgi sosyal ortamı meydana getiren bir bilgidir. Böylece burada bilgiyle sosyal gerçeklik arasındaki ilişkinin
tek yönlü olmadığı da ortaya çıkmaktadır. Toplumsal gerçeklik kendi başına üretilen ve iletilen, anlamı bu iletişim sistemleri içinde ve aracılığıyla
oluşturulan bir şey olduğunu belirtmektedir.

Birinci dereceden bilgi diğer bilgi türlerine temel olan bilgidir. Bu bilgi de ancak dış dünyanın algısal bilgisidir. Dış dünyanın algısal birliğinin duyumsanır, olduğunu söylemiştik. Burada söz konusu olan mükemmellik açısından derecelendirme değildir. Zira bu duyumsanır bilgi tikelin bilgisidir. Her duyu organı kendi nesnesine uygundur. Yani göz görebilir, kulak işitebilir. Ayrıca algısal bilgi sınırlıdır. Sınırlı oldukları için de özerk değillerdir. Örneğin; ışık yokluğunda karanlıkta göremeyiz. Bu nedenle olgunlaşmamış bir bilgi olarak da nitelendirilebilirler.

Sorokin bize üç tane kültür üst sisteminden sözeder.
Birincisi duyumsal üst sistem, ikincisi duyum-üstü ve akıl-üstü bir Tanrı, üçüncüsü ülkücü üst sistemdir. Sorokin bu sistemleri toplumlara göre sınıflandırmıştır. Ona göre, İlk Çağ kültürü ülkücü bir sistemken, Ortaçağ Avrupa kültüründe de düşünsel üst sistem egemendir. On altıncı yüzyıldan itibarense artık duyumsal üst sistem egemendir. Bu düzeyleri bilgi türlerine uyarlarsak, ilkçağda mitosların, ortaçağda dinsel bilginin, modern çağdan itibaren teknik ve bilimsel bilginin hakim olduğu görülecektir

Bilincin oluşturduğu katman

Dil

Spekülatif bilgi

Pozitif bilgi-Spekülatif bilgi

En çok toplumsal, kültürel, tarihsel etkiyi taşıyan gündelik bilgi

Kapitalizmin doğmasına yol açan toplumlar.

Hindistan

Felsefe tarihinde “bilgi nedir?” problemi, Sofistlerle başlamıştır. Onlara göre bilgi önceden var olan ve bulunması gereken bir şey değildir. İnsan bilgiyi, hakikati tıpkı varlıkta olduğu gibi bizzat kendisi kurar ve üretir. Bilgiyi kendi yararı ve ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirir. Onu pratik yaşamın nesnesi haline getirir ve bilginin toplumsal bakımdan başarı ve mutluluğu sağlamasını amaç edinir. İnsanın her şeyin ölçüsü olduğu, yani bilginin insandan yola çıkılarak açıklanmaya çalışıldığı bir bilgi anlayışı hâkimdir. İnsan-merkezcilik olarak nitelediğimiz bu anlayış Sofistler’in sadece bilgi değil, varlık görüşünü de belirtir. Zira varlığın algısı da kişiden kişiye değişmektedir. Öyleyse, Sofistler başta varlık ve bilgi olmak üzere evrendeki tüm olguları insandan yola çıkarak açıklamaya çalışır. Bu nedenle de kesin ve genel-geçer bir bilgi mümkün değildir. Ünlü Sofistlerden biri olan Protagoras’a göre, bilgi bilen kişinin yaşama bakış açışı tarafından şekillenerek, bilenin ürünü olarak, onun sınırlandırılmasıyla karşımıza çıkar.

Dilthey, ne ilkçağın varlıksal bilgi anlayışı, ne ortaçağın imana dayalı bilgi anlayışı ne de Yeniçağın doğa bilimci ve mutlak akılcı bilgi anlayışını
kabul etmiştir. Onun ortaya koyduğu başka bir bilgi kuramıdır. Bilgi sadece doğa ile sınırlı kalmayıp, tinsel-tarihsel-kültürel temelde ele alınmalıdır. İşte bu nedenle doğa bilimlerinin yanı sıra tin bilimlerinden söz eder. Ona göre tin bilimleri, her şeyden önce insanın kendisi hakkında bir anlama ulaşması gibi pratik bir amaca hizmet ettiklerinden doğa bilimlerinden daha büyük önem taşırlar. Bilgi artık tamamen insan yapısı ve toplumsal bir ürün olarak tanımlanmaktadır.

Nicoloi Hartmann’a göre gerçek dünya birlikli bir oluş değil, ayrışık, bir cinsten olmayan, katmanlardan kurulmuş bir yapıdır. Hartmann bu yapıyı dört katmana ayırır.
1. Anorganik katman: Cansız nesnelerden oluşur. Bu katmanla fizik ilgilenir.
2. Organik katman: Canlı varlıklardan oluşur. Bu katmanla biyoloji ilgilenir.
3. Ruhlu varlıkların oluşturduğu katman: Bu katmanla ruhbilimi ilgilenir.
4. Bilinçli varlıkların oluşturduğu tinsel katman: Bu katmanla kültür felsefesi ilgilenir.
Hartmann’a göre, bu katmanlar içiçe geçmiş değillerdir ancak, birbiri üzerine bir evin katları gibi sıralanmışlardır. Birinci katmanın dördüncü katmana ihtiyacı yoktur ancak, dördüncü katmanın zeminde duran katmana ihtiyacı vardır. Bu anlamda, kültürün içerisine girdiği son katman, diğer bütün katmanları içinde barındırır. Ancak şunu da söylemek gerekir ki bir yüksek katman, kendisine temel olan aşağı katmana göre daha özgürdür. Böylece kültür, hem maddi, hem ruhsal, hem de tinsel olarak en özgür olandır.

G.Gurvitch birbirlerinden farklı olsalar da birbirleriyle karşılıklı etki halinde olan on ayrı katmandan bahseder. Bunlar temelde toplumsal gerçeğin tabakalarıdır. Ancak kültür de bu tabakalardan birinin altına girdiği için, onun da katmanları olarak kabul edilebilir. Gurvitch’e göre bu katmanlar sabit ve mutlak olmayıp, hareket halinde dinamik bir karaktere sahiplerdir. Gurvitch bunları dıştan içe doğru on ayrı şekilde ifade eder Bu katmanlardan dördüncüsü olan örgütlenmiş üstyapıların dışında kalan ve belli bir düzenliliğe sahip kolektif davranışlar, toplumsal örneklerden sonra yer alırlar ve aynı zamanda toplumsal örneklerin gerçekleşmesine hizmet ederler. Örneğin; hukuki ve idari usuller vb. gibi

Gurvitch bilgi türlerini yedi başlık altında incelemiştir. Bu bilgi türleri; dış dünyanın algısal bilgisi; toplum, grup, biz, başkası bilgisi; sağduyu bilgisi; gündelik bilgi; teknik bilgi; politik bilgi; bilimsel bilgidir. Gurvitch’e göre, hiçbir sosyal ortam toplum, grup, biz, başkası bilgisi olmadan anlaşılamaz. Zira bu bilgi sosyal ortamı meydana getiren bir bilgidir. Böylece burada bilgiyle sosyal gerçeklik arasındaki ilişkinin tek yönlü olmadığı da ortaya çıkmaktadır. Toplumsal gerçeklik kendi başına üretilen ve iletilen, anlamı bu iletişim sistemleri içinde ve aracılığıyla oluşturulan bir şey olduğunu belirtmektedir.