Etkileşim Kavramı ve Tasarımı

Etkileşim kavramı insanın var oluşundan beri hayatımızda olan bir olgudur. İnsani bilimler açısından ele alındığında etkileşim, iletişimin bir parçasıdır ve en genel tanımıyla iki veya daha fazla kişi veya grup arasındaki karşılıklı davranışlardır.

İnsanlar arası etkileşim, sözlü veya yazılı olarak gerçekleşebilir. Sözlü iletişimin bir parçası olarak ortaya çıkan etkileşimde konuşma dili, beden hareketleri, jest ve mimikler etkili olur. Yazılı olarak gerçekleşen etkileşim ise bir araç vasıtasıyla olur.

Etkileşim düzeyi, karşılık verebilme durumuna göre etkileşimli, yarı-etkileşimli ve etkileşimsiz olmak üzere üçe ayrılır.

İnsan-insan etkileşiminde etkileşim, web sayfası veya mobil uygulamalar gibi bir sistem veya bir aygıt aracılığı ile sağlanır.

İnsan-içerik etkileşiminde hem içerik sunumunda hem de içeriğin yaratılmasında
kullanıcının ne kadar rolü olduğu önemlidir. Kullanıcının sadece izleyici olduğu pasif durumlar düşük etkileşim seviyesini, içerik ürettiği durumlar ise yüksek etkileşim seviyesini oluşturmaktadır.

İnsan-sistem etkileşimi çok farklı formlarda olabilmektedir. Bilgi üretimi için kullanılan yazılım ve sistemler ile bilgisayar oyunlarında daha yoğun karşımıza çıkmaktadır. Bilgiyi kullanmak, üretmek, organize etmek için kullanılan her türlü yazılım, veri tabanı, elektronik çizelge ve kelime işlemci gibi uygulamalarda gelişmiş bir arayüz üzerinden kullanıcılar sistem ile etkileşmektedir.

Etkileşim tasarımının disiplinler arası bir yapısı vardır. Etkileşim tasarımı insan bilimlerinden endüstriyel tasarıma, mimariden görsel tasarıma pek çok farklı
disiplin ile belirli ortak noktalarda buluşmaktadır.

Etkileşim tasarımının tanımında teknoloji merkezli görüş, davranışçı görüş ve sosyal etkileşim tasarımı görüşü olmak üzere üç ana akımdan bahsedilebilir.

Teknoloji merkezli görüşe göre etkileşim tasarımcıları teknolojik araçları, özellikle de dijital olanları, daha kullanışlı, daha hoşlanılan ve kullanımı keyifli bir hâle getirirler. Mühendis ve programcıların geliştirdiği ham tasarımı alıp, insanların kullanmaktan hoşlanacağı ürünlere dönüştürürler.

Davranışçı görüşe göre etkileşim tasarımı sistemlerin, çevrenin ve ürünlerin davranışlarını tasarlamakla ilgilidir. Bu görüş, işlevsellik ve geri bildirime odaklanır. Ürünün nasıl davranacağı ve kullanıcıların yaptıklarına nasıl geri bildirim vereceği etkileşim tasarımıyla şekillendirilir.

Sosyal etkileşim tasarımı görüşü, etkileşim tasarımı konusunda en geniş perspektifi sunan görüştür. Etkileşim tasarımı, insan ve ürün arasındaki iletişimi kolaylaştırmak etrafında yoğunlaşır. Bu bakış açısında, herhangi bir teknoloji veya nesne ile insan arasındaki iletişim etkileşim tasarımının konusudur.

Amacı; faydalı, arzu edilir ve erişilebilir tasarımlar ortaya koymaktır. Etkileşim tasarımı, insanların belli amaçlarını yerine getirmek için etkileşimde bulunduğu ürünlerle olan deneyimini şekillendirmesidir.

Etkileşim tasarımının bir disiplin olarak ortaya çıkışında bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimi ve özellikle İnternetin ortaya çıkışı önemli rol oynamıştır.

Etkileşim tasarımının ilk örneği Mors Alfabesidir. Mors alfabesi veya mors kodu, kısa ve uzun işaretler (• ve –) ile bunlara karşılık gelen ışık, ses veya sinyalleri kullanarak bilgi aktarılmasını sağlayan yöntemdir.

Benzer şekilde radyo, televizyon, telefon gibi diğer haberleşme sistemleri de ilk etkileşim tasarımı örneklerindendir. Tüm bu sistemler kullanım için bir arayüze, içerik üretimi (mesaj oluşturma, gönderme ve alma) için de mikrofon, kamera, kontrol düğmeleri, hoparlör gibi çeşitli arabirimlere sahiptir.

Bilgisayarların kullanım alanları çeşitlendikçe ve bilgisayar teknolojisi geliştikçe mühendisler bilgisayarların kullanımına odaklandı ve veri girişi için çeşitli arabirimlerin tasarım çalışmaları başladı. Ekran arayüzlerindeki görüntüleri, profesyonel olmayan kullanıcıların anlayabileceği şekilde düzenleyip estetik hâle getirmekle ilgili çalışmalar da yine bu dönemde başlamıştır. “Kullanıcı dostu” kavramı da bu uğraşlar bağlamında ortaya çıkmıştır.

İlk bilgisayar faresi, bilgisayar ekranındaki imlecin hareketlerini kontrol etmek amacıyla 1964 yılında Douglas Engelbart tarafından yapıldı. Bu hareketli bilgi giriş aygıtı, el hareketlerini mekanik bir yöntem ile algılamaktaydı. Günümüzde LED’li optik veya lazerli optik yöntemle hareketleri algılayan fareleri kullanıyoruz.

1973 yılında ilk kişisel bilgisayarlardan olan Xerox Alto, grafiksel kullanıcı arayüzü (GUI) kullanan ilk bilgisayar, geliştirildi.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ve internetin yaygınlaşmasıyla tetiklenen ağ toplumu yapısına kablosuz teknolojilerin ortaya çıkmasıyla ‘dolaşabilirlik (mobility)’ kavramı eklenmiştir. Mobil teknolojilerin kendinden önceki taşınabilir (portable) teknolojilerden farkı yüksek hızlarda kullanılabilmesidir.

Etkileşim tasarımı, geliştirilen ürün veya sistemlerin kullanımı konusunda kullanıcıya görünür ipucu verir. İyi bir etkileşim tasarımı sonucunda, sistem veya ürünü kullanabilmek için geçirilen öğrenme süresi kısalır ve kullanıcı hızlı bir şekilde adapte olabilir. Etkileşim tasarımı kişilerin, ürünlerle ve çevreleriyle olan etkileşimine nitelik kazandırmaya çalışması bakımından önemlidir.