KULLANICI DENEYİMİ TASARIMI - Deneme Sınavı - 6

Kullanıcı kavramı, bir ürün ya da hizmetten yararlanan ve yararlanma olasılığı bulunan kişiyi ifade etmektedir. Tüketici, bir mal ya da hizmeti, ticari ve mesleki olmayan amaçlarla edinen, kullanan ya da yararlanan gerçek ya da tüzel kişidir. Müşteri, ürün veya hizmeti satın alma veya kullanma kararını veren kimsedir Kullanıcı, cep telefonu, televizyon, araba gibi bir ürünü satın alarak kullanan biri olabileceği gibi, herhangi bir web sitesini ziyaret eden biri, cep telefonuna mobil uygulama indiren ya da ihtiyacına yönelik olarak uygulamadan faydalanan bir kimse de olabilir. Bunun yanında, tüketici ya da müşteri olarak henüz ürün ya da hizmetten faydalanmamış fakat faydalanma ihtimali olan, olması istenilen kişiler olarak da karşımıza çıkabilmektedir.

Kişinin yaşadığı çevre, eğitim düzeyi, yaşı, cinsiyeti, içinde bulunduğu sosyal sınıf, o andaki duyguları, olaya karşı olan tutumu ve inancı gibi birçok etmen kullanıcıların deneyimlerini biçimlenmektedir.

Kişilik psikolojik değişkendir, aile toplumsal-kültürel bir değişkendir, zaman ve duygusal durum ise durumsal bir değişkendir. Yaş, cinsiyet, eğitim durumu, gelir, meslek, coğrafi yerleşim v.b. değişkenler ise demografik değişkenlerdir.

Aile ve sosyal sınıf toplumsal-kültürel değişkenlerden biridir. Finansal durum durumsal değişkenlerden biridir. Gelir demografik değişkenlerden biridir. Öğrenme, güdülenme, algılama, kişilik, tutum v.b. ise psikolojik değişkenlerdir.

Coğrafi yerleşim demografik değişkenlerden biridir. Tutum ve algılama psikolojik değişkenlerdendir. Fiziksel ortam durumsal değişkenlerden biridir. Toplumsal gruplar, aile, sosyal sınıf, kültür, alt kültür, kişisel etkiler v.b. ise toplumsal kültürel değişkenlerdir.

Gereksinim, insanların maddi ve kültürel varlıklarını sürdürebilmeleri ve geliştirebilmeleri için çeşitli mal ve hizmetlere karşı duydukları istek ve bu isteğin yarattığı gerginlik ya da açlık olarak tanımlanır ve bireyler arasında farklılık gösterir. Gereksinimler, yapay ve içgüdüsel olma eğilimindeki isteklerden farklı olarak, kısmen bir nedene ya da mantığa dayanmaktadır. Bu yönüyle istek ve taleplerden daha nesnel olmasına karşın, kullanıcının kendisi tarafından her zaman açıkça ifade edilebilmesi kolay değildir. Kullanıcı memnuniyetini önemli bir şekilde etkileyeceğinden, kullanıcı gereksinimlerinin tasarım sürecine tam olarak yansıtılması önemlidir.

Bu teoriye göre başarı ve güven saygınlık gereksiniminin, erdem ve doğallık ise kendini gerçekleştirme gereksiniminin bir elemanıdır. Saygınlık ve kendini gerçekleştirme gereksinimleri ise temel gereksinimler değil sosyo-psikolojik gereksinimlerden biridir. Güvenlik gereksiniminin bir elemanı olan iş ise temel gereksinimlerdendir.

Uyku ve denge fizyolojik gereksinimlerdendir, sağlık ve mülkiyet güvenliği ise güvenlik gereksinimleri arasındadır. Güvenlik gereksinimleri ve fizyolojik gereksinimler temek gereksinimler arasında yer alır. Başarı saygınlık gereksiniminin bir elemanıdır ve saygınlık gereksinimi de sosyo-psikolojik gereksinimler arasında yer alır.

Kullanıcı anketleri tasarımın olası kullanıcıları tarafından nasıl kullanılacağını anlamaya yönelik olarak kullanılan bir yöntemdir. Kullanıcıya basılı ya da elektronik olarak iletilen belli sorular üzerinde yapılan kullanıcı tercihlerinden, tasarımcıların karar vermesine yardımcı olacak bilgiler toplanır. Anket yönteminde mülakattan farklı olarak kullanıcılar başkalarıyla etkileşim hâlinde olmadığından seçimlerini daha özgürce yapmaları mümkündür.

İlişkiler haritası, tasarıma yönelik olarak belli konularda çeşitli teknik ve yöntemlerle elde edilen çok sayıda verinin kâğıtlar üzerine yazılarak, birbirleri ile ilişkili görülenlerin bir araya gelecek şekilde yerleştirilmesiyle, aralarındaki ilişkinin ve sorunların tespit edildiği bir yöntemdir. Bağlamsal araştırma kullanıcının tasarımla etkileşim anını doğal ortamında gözlemlemeye dayalı bir yöntemdir. Netnografi kullanıcıların bilgi iletişim teknolojilerindeki değişime bağlı olarak, internet üzerinden sosyalleşmeleri doğrultusunda teknoloji tabanlı sanal dünyadaki yaşamlarını araştırmaktadır. Kullanıcıların duyguları, değerleri, ilişkileri ve güveni gibi etkileşimin ve kültürün çok net görülemeyen yönlerini kültürel sonda ile araştırmak mümkündür. Etnografi ise tasarım amacına yönelik olarak hedeflenen kullanıcıların günlük yaşamlarının gözlemlenmesi ile davranışlarının ve kültürlerinin anlaşılmaya çalışıldığı araştırmalardır

“Kullanıcı” kavramı, bir ürün ya da hizmetten yararlanan ve yararlanma olasılığı bulunan kişiyi” ifade etmektedir. Sözlükte “bir şeyden belli bir amaçla yararlanmak” olarak tanımlanan “kullanmak” sözcüğünden türeyen “kullanıcı”, “bir şeyden belli bir amaçla yararlanan kimse” anlamında kullanılmaktadır.

Kullanıcı özelliklerini tanımlamada demografik (yas, cinsiyet, eğitim durumu, gelir, meslek, coğrafi yerleşim v.b.), psikolojik (öğrenme, güdülenme, algılama, kişilik, tutum v.b.), toplumsal-kültürel (toplumsal gruplar, aile, sosyal sınıf, kültür, alt kültür, kişisel etkiler) ve durumsal (zaman, fiziksel ortam, duygusal ve finansal durum v.b.) değişkenler kullanıl-maktadır.

Motivasyon, bir insanı belirli bir amaç için harekete geçiren güç olarak tanımlanır. Psikolojide kavramın özünü “güdü” oluşturmaktadır. Güdü ise organizmayı harekete geçiren, yönlendiren ve organizmanın hareketini devam ettiren güç olarak ifade edilmektedir.

Ibn Haldun, yaptığı ihtiyaçlar sınıflamasında zarurî, hâcî ve kemalî ihtiyaçlar seklinde üç çeşit gereksinimden söz etmektedir. İlk olarak yasamak için gerekli olan beslenme ve güvenlikle ilgili ihtiyaçları zarurî ihtiyaçlar seklinde tanımlamıştır. Bu temel gereksinimlerin ardından hâcî ihtiyaçlar olarak zaruri olmayan ama mevcudiyetiyle insanı rahatlatan unsurlara duyulan ihtiyaçları belirtmiştir. Son olarak temel ve asli ihtiyaçların ötesinde insanların düşünce kaygılarını ve estetik beklentilerini karşılayan kemalî ihtiyaçlardan söz etmektedir.

Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidine göre:

Sosyo-Psikolojik Gereksinimler

Kendini gerçekleştirme gereksinimi

Saygınlık gereksinimi

Ait olma ve sevgi gereksinimi

Temel Gereksinimler

Güvenlik gereksinimleri

Fizyolojik gereksinimleri

Saha Çalışması: Kullanıcı gereksinimlerini belirlemeye yönelik olarak, kullanıcının tasarımla etkileştiği anda ve etkileşimin gerçekleştiği ortamda verinin toplanması yöntemidir.

Sav Analizi: Arayüz Tasarımın bileşenlerinin kullanılabilirlik bağlamında analiz edilmesidir. Genellikle tasarımın estetik yönüne bakan farklı kısımlarına ait değerlendirmelerin birer cümle olarak ifade edilmesi sav olarak tanımlanır.

Etnografi: Kullanıcı gereksinimlerin tespiti, kişi kartlarının (persona) oluşturulması, senaryoların hazırlanması, hikâye tahtası oluşturulması ve görev analizleri için faydalanılan teknik ve yöntemlerdir.

Kullanıcı özellikleri ve gereksinimi belirlemede kullanılan yöntem ve teknikler:

Kullanıcı Mülakatları/Röportajlar

Kullanıcı Anketleri

Odak Grup Çalışmaları

Katılımcı Gözlemi

Paydaş Analizi

Saha Çalışması

Gölge Çalışması

Günlük Çalışması

Kullanım Senaryosu

Kişilik Kartları (Persona)

Bağlamsal Araştırma

Kullanım Bağlama Analizi

İlişkiler Haritası

Etnografi

Netnografi

Kültürel Sonda

Sav Analizi

Bilişsel Modeller

Ancak Demografik bunlardan biri değildir.

İlişkiler Haritası: Tasarıma yönelik olarak belli konularda çeşitli teknik ve yöntemlerle elde edilen çok sayıda verinin kâğıtlar üzerine yazılarak, birbirleri ile ilişkili görülenlerin bir araya gelecek şekilde yerleştirilmesiyle, aralarındaki ilişkinin ve sorunların tespit edildiği bir yöntemdir. Kullanıcı deneyimi tasarımı açısından, kullanıcı özelliklerine ve gereksinimlerine göre tasarım amacına yönelik sınıflamaların yapılması ve sorunların gruplandırılmasın önemli rol oynar.