KULLANICI DENEYİMİ TASARIMI - Deneme Sınavı - 14

Kullanıcı deneyimi; genellikle kullanılabilirlik (usability), kullanıcı arayüzü (user interface), etkileşim deneyimi (interaction experience), etkileşim tasarımı (interaction design), müsteri deneyimi (customer experience) gibi kavramlarla es anlamlı görülerek, bu kavramların hepsini ya da bir kısmını kapsayan bir şemsiye kavram olarak görülmektedir.

Kullanıcı davranışları açısından önemli unsur olan “deneyim”, günümüz değişen yaşam alışkanlıklarıyla sınırları belirli çizgilerle tanımlanan bir kavram hâline gelmiştir. Sözlükte “bir kimsenin belli bir sürede veya hayat boyu edindiği bilgilerin tamamı” olarak tanımlanan deneyim, sınırlı zaman dilimi içinde insanın üzerinde olumlu ya da olumsuz etki bırakan etmenlerin tamamından oluşmaktadır.

İnsanın doğası gereği çevresi ile girdiği etkileşimler neticesinde çevresel uyarıcılara verdiği cevaplar ve onlardan aldığı tepkiler deneyimlerin oluşumunu sağlar.

İnsanın doğası gereği çevresi ile girdiği etkileşimler neticesinde çevresel uyarıcılara verdiği cevaplar ve onlardan aldığı tepkiler deneyimlerin oluşmasını sağlamaktadır. Bu kapsamda yapılan çalışmalarla deneyimin şekillendirilebilir olduğu görülerek “deneyimin tasarlanması” olarak tanımlanan farkındalık ortaya çıkmıştır.

Kullanıcının ürün/hizmet ile olan ilişkisinde 4 kritik an söz konusudur:

İlk kr­iti­k an önces­i: İhtiyaç hissetme

İlk kr­iti­k an: Fark edilme/Dikkat çekme

İk­inci­ kri­ti­k an: Kullanma/Etkileşime Girme

İk­inci­ kri­ti­k an sonrası: Kullandıktan sonra hissettirdikleri

Kullanıcı deneyimi ürün, hizmet ya da sistem ile bir noktada etkileşimi ya da etkileşim olasılığını içerirken, deneyim böyle bir şeye ihtiyaç duymamaktadır.

“Kullanıcı Deneyimi” ifadesi ilk olarak 1986 yılında Donald Norman ve Stephen Draper tarafından kaleme alınan “Kullanıcı Odaklı Sistem Tasarımı: İnsan-Bilgisayar Etkileşiminde Yeni Yaklaşımlar (User Centered System Design: New Perspectives on Human-Computer Interaction)” kitapta “kullanıcının deneyimi” (user’s experience) şeklinde kullanılmıştır.

Kullanıcı deneyimi tasarımı birçok farklı disiplinden beslenmektedir. Birbiriyle iç içe girmiş olan bu disiplinler ürün, kullanıcı ve etkileşim kesişimleriyle karsımıza çıkmaktadır. “Bilgi Mimarisi (Information Architecture)”, “İletişim Tasarımı (Communication Design)” ve “Etkileşim Tasarımı (Interaction Design)” çalışma disiplinleri kullanıcı deneyimi tasarımını besleyen önemli disiplinlerdir.

Alben ve arkadaşlarının kullanıcı deneyimini değerlendirmek üzere ortaya koyduğu ölçütlerden yola çıkarak şekillenen bu görüş “Deneyimin Kalitesi: Etkileşim Tasarımı için Değerlendirme Ölçütleri” adlı makalede ortaya konan ölçütleri içermektedir. Çalışmada bu değerlendirme ölçütleri “kullanıcıyı anlama”, “öğrenilebilir ve kullanılabilir olma”, “ihtiyaç duyulma”, “değişebilir olma”, “etkili tasarım süreci”, “uygunluk”, “estetik deneyim” ve “kontrol edilebilirlik” şeklinde 8 başlıkta toplanmıştır.

Kullanıcı merkezli görüşler insanların ihtiyaçlarını tanımlamaya yönelik olarak ihtiyaçların tasarım tarafından karşılanmasını deneyimin gerçekleşmesi adına yeterli görülmektedir. Kullanıcıyı merkez alan bu görüşte insanların ne düşündüğü (fikirleri, inançları, davranışları, beklentileri), insanların ne yaptığı (davranışlarının yapısı, rutinleri, anlamları ve kimlikleri) ve insanların ne kullandığı (çevreleri, eserleri, insanların ne düşünecekleri ve bunların ne yapacaklarına etkisi) ile ilgilenen deneyim merkezli tasarımlar gerçekleştirilmektedir.

Estetik deneyim kullanıcıların bir ya da daha fazla duyusuna hitap eden duyusal algı ve kavrama üzerine temellenmektedir. Kullanıcıda yaratılan estetik deneyim sayesinde, “ilk kritik an” olan ürün ya da hizmetin fark edilme anı için önemli işlevlerinden biri olan “dikkat çekme” sağlanır. Estetik özellikleriyle kullanıcının dikkatini çeken tasarım “ikinci kritik an” denilen kullanma aşamasına yani onunla etkileşime girmesine olanak sağlar.

Kullanıcı deneyimi, kullanıcının “ilk kritik an öncesi” ihtiyacını belirleme ya da ona ihtiyaç hissettirmeye odaklanmaktadır. Bu “ilk kritik an”, kullanıcının belli bir bağlam içinde tasarımı fark etmesine yönelik bir hazırlıktır. Kullanıcının “ilk kritik an” içinde tasarımı fark etmesiyle “ikinci kritik an” olan “kullanarak etkileşime girme” sağlanır. Daha sonra “ikinci kritik an sonrası” kullanımdan sonra hissedilenlerle deneyimin niteliği belirlenir.

Kullanılabilirlik “bir ürünün potansiyel kullanıcıları tarafından, belirli bir kullanım bağlamı içinde, amaçlanan kullanım hedeflerine ulaşmak için, etkin, verimli ve tatmin edici bir şekilde kullanılabilme derecesi” olarak tanımlanmaktadır. Bu açıdan kullanılabilirlik, işe yararlılığı kolaylaştıran etmen olarak görülmekte ve özellikle kullanım işlevlerinin yerine getirilip getirilmediğine odaklanmaktadır.

Kullanıcı arayüzü tasarımı somut olarak ortaya bir arayüz tasarımı koyarken, kullanıcı deneyimi tasarımı sorun ya da ihtiyaçla ilgili olarak bizleri çözüme götüren soyut yaklaşımları ortaya koyan bir tasarım sunmaktadır. Bu açıdan “kullanıcı deneyimi tasarımı” bir arayüz tasarımı hazırlamaktan çok, kullanıcının sistem ile etkileşiminin nasıl olacağıyla ilgilenmektedir. Kullanıcıya vadedilen fayda, kullanıcının bu faydaya nasıl erişeceği, süreci deneyimlediği andaki etkileşimleri ve ardından nasıl hissettiği konuları, kullanıcı deneyimi tasarımının odak noktalarıdır.

Kullanıcı merkezli görüşlerde genellikle ürün geliştiriciler tasarlayacakları ya da tasarladıkları ürünlerin kullanıcılar tarafından nasıl algılandığı ile ilgilenmektedir. Kullanıcıların ihtiyaçlarını tanımlamaya yönelik olan bu görüş, onların ürün ya da hizmet ile girdiği etkileşimlerin her yönü pek çok farklı disiplinden yaklaşımı bir araya getirilerek incelemektedir. Kullanıcı merkezli yaklaşım kullanıcının ihtiyaçları karşılandığı sürece deneyimin gerçekleştiğini varsaymaktadır. Bu açıdan bu yaklaşımda kullanıcıların ihtiyaçlarının keyifli bir biçimde karşılanması önemlidir. Ürün merkezli görüş ise kullanıcıların deneyimlerini şekillendirmede duygusal düzeyde içgüdüsel, davranışsal ve yansıtıcı tasarımlarla etkilemeye çalışmaktadır.

Değerlendirme ölçütleri “kullanıcıyı anlama”, “öğrenilebilir ve kullanılabilir olma”, “ihtiyaç duyulma”, “değişebilir olma”, “etkili tasarım süreci”, “uygunluk”, “estetik deneyim” ve “kontrol edilebilirlik” şeklinde 8 başlıkta toplanmıştır. Ürün tasarımın nitelikleri ve bu niteliklerin kullanıcıların deneyimlerini nasıl etkileyeceği bu ölçütler altında yer alan sorularla kolaylıkla tespit edilebilmektedir. Tasarımcının, kullanıcının ihtiyaçlarını ve çevresini ne kadar iyi anladığı ve bununla ilgili öğrendiklerini tasarladığı ürüne nasıl yansıttığı ile ilgili değerlendirmeler kullanıcıyı anlama ölçütünde tanımlanmıştır.

Değerlendirme ölçütleri “kullanıcıyı anlama”, “öğrenilebilir ve kullanılabilir olma”, “ihtiyaç duyulma”, “değişebilir olma”, “etkili tasarım süreci”, “uygunluk”, “estetik deneyim” ve “kontrol edilebilirlik” şeklinde 8 başlıkta toplanmıştır. Ürün tasarımın nitelikleri ve bu niteliklerin kullanıcıların deneyimlerini nasıl etkileyeceği bu ölçütler altında yer alan sorularla kolaylıkla tespit edilebilmektedir. Ürünün kullanımının nasıl öğretileceği, bakımının nasıl yapılacağı, maliyetinin ne olacağı ve nasıl satılacağı gibi konularda tasarımcının düşünceleri kontrol edilebilirlik başlığı altında ele alınmaktadır.

Kullanıcı ve ürün merkezli görüşler durağan bir zaman dilimindeki tasarımla ilgilendiklerinden kullanıcının deneyimleme sürecine odaklanmamaktadır. Diğer yaklaşımlardan farklı olarak kullanıcı deneyimlerinin zamanla değişebileceğini ifade etmektedir. Bu sebeple etkileşim merkezli görüş, kullanıcı deneyiminin belirli bir bağlamdaki motive edilmiş eylemlerin sonucu olarak görülmektedir.

Kullanıcı deneyimi tasarımı birçok farklı disiplinden beslenmektedir. Birbiriyle iç içe girmiş olan bu disiplinler ürün, kullanıcı ve etkileşim kesişimleriyle karşımıza çıkmaktadır. “Bilgi Mimarisi (Information Architecture)”, “İletişim Tasarımı (Communication Design)” ve Etkileşim Tasarımı(Interaction Design) çalışma disiplinleri kullanıcı deneyimi tasarımını besleyen önemli disiplinlerdir.

Kullanıcı deneyimi artık ürün veya hizmet sağlayan firmalar için kârlılığı artırıcı bir unsurdur. Tasarım geliştirme sürecinde yapılan kullanıcı deneyimi yatırımları, ürünün/hizmetin sunumundan sonra ortaya çıkacak değişiklik, bakım ve eğitim maliyetlerini önemli ölçüde düşürmektedir. Sürdürülebilir kullanıcı memnuniyeti sağlamanın yanında uzun süreli değer algısı yaratmak için kullanıcı deneyimi oldukça önemlidir. Ancak kullanıcı deneyimi herkes için tek bir arayüz oluşturmayı garantilemez.